فرودگ یا جشن فروردینگان زرتشتی

فرودگ یا فروردینگان جشنی برای یادبود درگذشتگان در دین زرتشتی است.

جشن ماهانه ماه فروردین
در گاه شماری زرتشتی هر روز ماه را با نام یکی از امشاسپندان و ایزدان می خواندند. در هر ماه، در روزی که با نام آن ماه همنام می شد، جشنی برگزار می کردند که برخی از این جشن ها از عمومیت و اهمیت زیادی برخوردار بودند و تا امروز اعتبار و اهمیت خود را حفظ کرده اند مانند جشن فروردینگان (19 فروردین)، جشن تیرگان (13 تیر)، جشن مهرگان (16 مهر) و جشن اسفندگان (اسفند 5). روز نوزدهم هر ماه «فروردین» نام دارد و نوزدهم فروردین جشنی برگزار می شد، به نام «جشن فروردینگان» که به آن «فرودگ» نیز می گویند.
جشن فروردینگان یکی از جشن های دوازده گانه هر سال است. نام دیگر این جشن فرودگ(Froodog) است. زمانی که نام فروردین با نام ماه برابر می شود، زمان برگزاری این جشن است که می شود نوزدهم ماه فروردین. این روز ویژه فروهر درگذشتکان و نیاکان است، از این رو زرتشتیان، برای شادی روان و فَروَهر درگذشتگان خود، به آرامگاه ها می روند. برای شادی روان آنان نماز می خوانند، دهش می کنند و خیرات می دهند.

تاریخچه ی جشن فروردینگان و ویژگی های آن
فرودگ یا فروردینگان جشنی است برای یادبود درگذشتگان و از آنجا که در دین زردشتی، آیین های سوگواری به اشکالی که می شناسیم، وجود ندارد، این مراسم به صورت جشن برگزار می شود و مردم روان درگذشتگان را هم در شادی خود شرکت می دهند. جشن فروردینگان در روز نوزدهم فروردین، روز جشن فروردینگان مراسم خاصی در بزرگداشت این موجودات مینوی و در بعدی گسترده تر، در بزرگداشت روان درگذشتگان برگزار می شد که این جشن فروردینگان هنوز در میان هموطنان زرتشتی، بخصوص در یزد، با تشریفات خاصی برگزار می شود. در جشن فروردینگان که امروزه بیشتر به جشن فرودگ (احتمالاً از فروردگ، «فرورد» صورت فارسی فروشی) معروف است، زردشتیان سر مزار درگذشتگان خود (در تهران به قصر فیروزه، گورستان زردشتیان) می روند و برای خشنودی روان ها عود و کندر آتش می زنند و گل و گیاه و میوه و شمع و لرک بر سر مزار می گذارند.

فروهر چیست؟
این واژه در اوستا فروشی و در زبان پهلوی فروهر گفته می شود و به معنی نیروی پیشرفت و سربلندی می باشد. ذره ای از ذرات نور خداوند است که در بدن هر یک از ادمها وجود دارد. فروهر به منزله مشعلی است فروزان که پیرامون خود را روشن نموده و راه و چاه را نشان می دهد. فروهر راهنمای روان برای زندگی است.

سخن دیگری که می توان بیان کرد این است که فروهر نوری ست سرچشمه گرفته از خداوند و از چنین نوری جز روشنایی و راهنمایی چیزی دیگری تراوش نمی کند. فروهر همیشه سپنته یا مقدس است و در درازای زندگانی پاکی خود را از دست نمی دهد و حتی از آن کاسته نمی شود. در نسکهای (کتابها) دین بهی فروهر به رخنمای (شکل) پیرمردی نورانی مجسم شده که دارای دو بال گشاده است. فروهر هریک از آدمها پس از مرگ راه بالا را پیش گرفته و به سرچمشه خود می پیوندد.

آنگونه که از نخستین بندهای فروردین یشت برمی آید، اهورامزدا به اشوزرتشت می گوید: « ای زرتشت، فروهرهای پاکان مرا در کار آفرینش یاری کردند. از پرتو فر و شکوه آنهاست که من آسمان و زمین و آنچه در روی آن است از رود و گیاهان و جانوران و مردمان را نگاه می دارم. و این چنین خواهد بود تا دامنه رستاخیز؛… اگر یاری فروهر پاکان نبود هرآینه نه گیتی پایدار می ماند و نه انسان و نه چهارپایان. و سراسر گیتی گرفتار دیو دروغ می شد.

در جشن فرودگ، هفت موبد وارد می شوند و می نشینند. لرک ها را در چادر شب هایی می ریزند و جلو موبدان می گذارند. چند «موبدیار» هم حضور دارند. موبدان شروع به اوستاخوانی می کنند، بیشتر هم سرودهایی از فروردین یشت می خوانند و به این ترتیب، لرک را تبرک می کنند. سپس، موبدیاران چادرشب ها را به کمر می بندند و لرک را بین مردم تقسیم می کنند. اگر کسی هم نذری دارد، در این روز نذرش را میان مردم پخش می کند. این مراسم در واقع گونه ای دعا یا در اصطلاح مسلمانان، فاتحه دسته جمعی برای شادی ارواح درگذشتگان است.

زرتشتیان عموما از بزرگ و کوچک در این روز به پرستشگاه می روند، اوستا می خوانند و به عبادت خدا می پردازند و برای شادی روان درگذشتگان جهت ساختمان ها ی همگانی و رفع احتیاج نیازمندان با دادن پول یا مساعدت ها ی دیگر اقدام لازم را به عمل می آورند. نظیر این جشن در ادیان دیگر نیز وجود دارد و آنرا جشن اموات می گویند. در نزد هندوان ستایش نیاکان (pitara) شبیه فروردگان ایرانی می باشد.

رمها نیز ارواح مردگان را به اسم مانس، پروردگارانی تصور کرده و فدیه تقدیم آنها می نمودند و عقیده داشتند روح پس از به خاک سپردن بدن به یک مقام بلند می رسد و هر چند آرامگاه آنان در زمین است ولی قادر است در روی زمین نفوذ و تسلطی داشته باشد و به واسطه فدیه و قربانی، توجه او را از عالم زبرین به سوی خود می کشیدند. ماه فوریه در قبرستان ها عیدی برای مردگان می گرفتند و نیاز می نمودند. در جشن فروردینگان پارسیان هند به آرامگاه می روند و در معبد آنجا چوب صندل بخور می دهند. جشن فروردگان شبیه است به عید (taussaint)نزد عیسویان کاتولیک، اول ماه نوامبر عید اموات شمرده می شود. در آن روز از درگذشتگان یاد نموده و مزار آنان را با گل می آرایند.

همانطور که اشاره شد زرتشتیان ایران در این روز به آرام گاه درگذشتگان می روند و اوستا می خوانند و احسان و انفاق می کنند و بوهای خوش به آتش می نهند و هفت جور میوه خشک از قبیل خرما، انجیر، سنجد، کشمش و غیره...که در اصطلاح «لرک» نام دارد تهیه می بینند و موبد بر آنها اوستا می خواند و پس از خواندن اوستا که در واقع تبرک می شود بین مردم تقسیم می کنند. علاوه بر لرک «میزد» نیز برای انجام مراسم آماده می شود. «میزد» عبارت است از میوه ها ی تر و خوراکی ها یی است که برای تشریفات آفرینگان گذارده می شود.

در این روز نان مقدس هم که «درون» نام دارد (در اوستا دره ئونه) می آورند و به مردم می دهند و علاوه بر این نان دیگری که از روغن کنجد درست می شود و نان گرد است و به «سورک» معروف است آماده می نمایند. «سورک» مانند نان روغنی است که مسلمانان در جمعه آخر سال درست می کنند و مخصوصا در قبرستان می برند و به مردم می دهند. در این روز معمولا قسمتی از فروردین یشت و همچنین نمازهای دیگر را که به آفرینگان اردا فروش یا فروردینگان و آفرین بزرگان معروف است می سرایند. در این جا لازم است یاد آور شویم موبدان و سایر زرتشتیان پیش از خواندن آفرینگان یا قسمتهای دیگر اوستا آداب طهارت به جا می آورند یعنی وضو می گیرند و دست و صورت می شویند که در پهلوی «پادیاب» گفته می شود.