آداب و رسوم عید نوروز در زمان قدیم

نـوروز، جشن شکوهمـند ایران باستان، گــویای پیـشینه ی تابناک میهن ما و جلوه ای مهم از فرهنگ غنی قـوم ایران است. نوروز که قرن های دراز است بر همه جشن های جهان فخر می فروشد، از آن روسـت که یک قــرارداد مصنـوعی اجتماعـی و یا یک جشن تحمیلی سیاسی نیست.

نوروز در دوران صفویان
در دوران صفویان نوروز دوباره به جایگاه خود بازگشت و به عنوان یک نماد ملی مطرح شد. شاه عباس صفوی در سال ۱۵۹۷ میلادی، با برگزاری مراسم نوروز در عمارت نقش جهان اصفهان، این شهر را به عنوان پایتخت معرفی کرد.
در این زمان یکی از مراسم مردم، تخم مرغ بازی بود که در طی آن دو نفر تخم مرغی را در دست خود می گرفتند. یکی نوک تخم مرغ خود را به نوک تخم مرغ دیگری می زد و هر کس که تخم مرغش می شکست بازنده محسوب می شد.
یک یا دو ساعت مانده به آغاز نوروز، منجمان با لباس فاخر به پشت بام کاخ سلطنتی می رفتند و با اسطرلاب مشغول به کار می شدند. به محض دادن علامت توسط این منجمان، سال جدید با شلیک توپ و تفنگ اعلام می شد. صدای نواختن طبل و شیپور، نای و نقاره در همه جا می پیچید و مراسم سرور را با رقص و طرب، آتش بازی و صحنه های کمدی در مقابل کاخ شاهنشاه برگزار می کردند.
ایام عید، ۸ روز به طول می انجامید. نخستین روز عید، به مراسم بارِ عام اختصاص داشت. بارِعام مراسمی است که طی آن شاه و درباریان به گروهی از مردم اجازه می دهند تا با شاه و درباریان دیدار داشته باشند.
در روز دوم علما و دانشمندان و مخصوصا اخترشناسان به حضور شاه می رسیدند. روز سوم به مغان و موبدان، روز چهارم به قضات، روز پنجم به بزرگان و اعیان و اشراف کشور و روز ششم به خویشاوندان و منسوبین شاهنشاه اختصاص داشته است و دو روز آخر نیز زنان و کودکان سلطان، نزد وی می آمدند.
نوروز در زمان قاجار
یکی از مراسم مهم نوروز در زمان قاجار، مراسم سلام عام در تهران بود. رییس تشریفات دربار، یک روز پیش از نوروز، از سران مختلف دعوت به عمل می آورد و از آنها می خواست تا یک ساعت پیش از تحویل سال در دربار حضور به هم رسانند. پس از انجام تشریفات خاص، یک ربع مانده به تحویل سال شاه قدم به مجلس می گذاشت و پس از سخنرانی خطیب، مجلس با نام حضرت محمد (ع) متبرک می شد. پس از آن که همگان به نشانه احترام، سر تعظیم فرود آوردند، منجم باشی خبر تحویل سال را اعلام می کرد. شیپورچی این خبر را به اطلاع توپچی ها می رساند و پس از آن با شلیک توپ، همگان از تحویل سال مطلع می شدند.
شاه، نخست به علما و سپس به سایر حضار تبریک می گفت و پس از تلاوت قرآن مجید، به دادن عیدی مشغول می شد. این مراسم در سایر شهرستان ها نیز با حضور فرماندار صورت می گرفت.
شاه بازی یا میر نوروزی | سنتی فراموش شده در نوروز
یکی از مراسم فراموش شده و جالب توجه نوروز در قدیم، شاه بازی نوروزی بوده است. در نزدیکی های عید نوروز امیر یا حاکم موقتی را برای یک منطقه، روستا یا محله بر می گزیدند که سلطنتش تا پایان سیزدهمین روز فروردین ادامه داشت. این حاکم موقتی در این مدت می توانست دستور عزل و نصب، توقیف و حبس و جریمه و مصادره را صادر کند و موجب تفریح مردم شود.