بيش از ورود و استقرار آريائيان در ايران، نژادهائى بومى در اين سرزمين مى‌زيسته‌اند و استخوان‌هائى که از عصر حجر باقى مانده است بر اين قضيه گواهى مى‌دهد که علاوه بر نژاد مديترانه‌اى نژادهاى ديگرى مانند استراليائى و حامى نيز در اين منطقه سکونت داشته‌اند و فرهنگ‌هاى متفاوتى در آنجا به‌هم اختلاط يافته است.
آثار زندگى که بر اثر کاوش‌هائى که در نقاط مختلف ايران خصوصاً منطقه لرستان و ايلام، از دوره‌هاى مختلف حجر ديده مى‌شود گواه آن است که از حدود: چهل هزار سال قبل اقوامى غير آريائى در ايران مى‌زيسته‌اند و حتماً بعدها در احوال اجتماعى و فرهنگى و حتى ترکيب نژادى مهاجران تازه رسيده آريائى تأثيرى بسيار داشته‌اند، از جمله اين اقوام ايلاميان (در جنوب غربى ايران)، کاسيان (زاگرس ـ لرستان)، لولوئى (زاگرس ـ باختران) و سياه پوستان ساحل‌نشين جنوبى را بايد نام برد.
بسيارى از محققين خارجى معتقد هستند که نژاد ايرانى از زيباترين نژادها است و على‌رغم اختلاط با نژاد عرب و ترک و تاتار خطوط اصلى سيماى نجيب قديم خود را حفظ کرده است.
پاره‌اى از ايلات و عشاير امروزى چون کردان و لران شاهد صادقى بر نژاد کهنه و زيباى ايرانى هستند.
قديمى‌ترين اقوامى که در سرزمين ايلام مى‌زيسته‌اند عبارتند از:
- کاسيت‌ها - آريائى‌ها - اوملياش (اوميلش) - اوملياش (اوميلش) - ايلاميان - پارسيان - حلولان (حليلان) - ماد - هپارتيپ
اقوام کنونى ايلام:
۱. لران
۲. کردان
۳. عرب‌ها
- اخلاق و عادات:
اخلاق و روحيات کسانى‌که در يک منطقه زندگى مى‌کنند، يکى از دلايل موجوديت مليت قوم و قبيله در آن ناحيه است.
دانشمندان جامعه‌شناس با هم‌آهنگي، دوام هر جامعه‌اى را با روحيات و آداب و سنت‌هاى آنان وابسته مى‌دانند.
اگر تاريخ کهن ايلام دقيقاً بررسى شود، معلوم مى‌گردد که هجوم وحشيانه و بنيان‌کن هيچ‌يک از اقوام مخالف نتوانسته است سنن بومى و روحيات اخلاق مردم اين ناحيه را درهم بريزد، هنوز بسيارى از آداب و رسوم ايران کهن از دوره‌هاى ايلامي، اشکاني، ساسانى و... به‌صورت گوناگون در ميان مردم باقى مانده است.
اقوام ايلام، اصيل مى‌باشند، در دوستى ثابت‌قدم، در برابر مشکلات شجاع و مقاوم هستند از جمله خصلت‌هاى آنان مهمان‌نوازي، سلحشوري، آزادمنشي، راستگوئي، مرزدارى و تعصب در مسائل مذهبى است.
مردم ايلام داراى ذکاوت و هوش سرشار مى‌باشند و در تيراندازي، شکار کردن، و پياده‌روى بى‌نظير هستند. اکثر مردان و زنان خوش‌هيکل و داراى قامتى بلند و اندامى متناسب و ورزيده مى‌باشند.
- آئين‌ها:
از آداب کهن اين منطقه که از قرن‌ها پيش هم‌چنان پابرجا است، گرامى داشتن نوروز و آتش‌افروزى شب چهارشنبه سورى است، در آخرين چهارشنبه هر سال مردم به‌ويژه کودکان و جوانان با پوشال و هيزم در چند نقطه آتش روشن مى‌کنند و از روى آن مى‌پرند و جمله معروف، سرخى تو از من، زردى من از تو، را تکرار مى‌نمايند و با هلهله و شادى از نوروز استقبال مى‌کنند.
هنوز در منطقه پشت کوه (ايلام امروزي) آتش قابل احترام است و بر تژگاه و آتش آن آب نمى‌ريزند مگر وقتى‌که بزرگ خانواده‌اى بميرد. به شعله آتش و نور چراغ سوگند مى‌خورند. آئين، اعياد و جشن‌هاى باستانى با رونق خاصى برگزار مى‌گردد.
- زينت‌آلات:
اکثر زنان و مردان جوان غالباً انگشتر دارند. پيرمردان انگشترى ندارند و اگر هم داشته باشند، عقيق يا پنج تن است.
زنان در به‌کار بردن هرچه بيشتر انگشترى مجاز هستند، مردان يک انگشترى بيشتر ندارند، انگشترى مردان اکثراً نقره است.
زنان از النگوهاى طلا استفاده مى‌کنند و دست‌بندهاى نقره‌اى و طلائى به‌دست مى‌کنند.
زنان ايلام گوشواره به‌خصوص مانند گوشواره مدل کشکولى به گوش مى‌آويزند.
- نقش زن در جامعه ايلام:
زن در جامعه ايلام پا به پاى مرد حضور دارد و همچون مرد در زندگى خانوادگي، توليدي، کشاورزي، دامدارى نقش مهمى دارد، زن ايلمى زحمتکش و گاه مسئوليتى سنگين‌تر از مرد داشته و علاوه بر مسئوليت‌هاى مادرى و کار منزل، کارهاى ديگرى از قبيل قالى‌بافي، تهيه روغن و کره از شير گوسفندان، دوشيدن شير، همراه بودن و کمک به مردان در هنگام کوچ دادن گله و دام‌ها از نواحى صعب‌العبور و يا از رودخانه‌ها را به عهده دارند.