کاخ نياوران

محمدشاه قاجار در دهکده نياوران عمارتى ييلاقى ساخت. ناصرالدين‌شاه اين عمارت را ويران کرد و به جاى آن توسط حاجب‌الدوله به تاريخ ۱۲۶۷ هـ.ق عمارتى ساخت و آن را قصر نياوران ناميد. اين قصر که به مرور زمان شکل گرفت، داراى دو طبقه بود، شاه‌نشين در طبقه اول قرار داشت و طبقه دوم به تالار آينه معروف شد. آينه‌کارى اين تالار در نوع خود در ايران بى‌نظير بود. در اطراف اين عمارت، بناهايى در يک و دو طبقه جهت زنان و ديگر همراهان شاه و نيز آشپزخانه، قراولخانه و ... ساخته شد.


بعد از گذشت سى سال از حکومت ناصرالدين‌شاه، وى خود را صاحب‌قران خواند و اين قصر صاحبقرانيه ناميده شد. در آن زمان، قرن سى سال محسوب مى‌شد. در زمان مظفرالدين شاه و رضاشاه، بناى اطراف قصر ويران شد. نماى داخلى کاخ صاحبقرانيه به دستور رضاشاه به کل دگرگون شد و به شکل اروپايى در آمد. وى قصد داشت عروسى فرزندش محمدرضا را در آنجا برگزار کند.


کاخ صاحبقرانيه که شاهد وقيع تاريخى بى‌شمارى در دوره قاجار بود، در دوره پهلوى اول بيشتر به محل تشريفات تبديل شد و در زمان پهلوى دوم، با تغييرات عمده‌اى که در طبقه اول آن به وجود آمد، تالار آينه به محل کار محمدرضاشاه و طبقه اول به پذيرايى اختصاص يافت. در شمال کاخ صاحبقرانيه کوشک احمدشاهى وجود دارد که متأسفانه اطلاعاتى دربارهٔ آن به جا نمانده است. در سال ۱۳۴۷ بناى جديدى در شمال کاخ صاحبقرانيه به دستور محمدرضاشاه براى سکونت ساخته شد.


بعد از انقلاب اسلامى در سال ۱۳۶۵ درهاى کاخ نياوران و در سال ۱۳۷۷ در کاخ صاحبقرانيه، بعد از مرمت‌هاى کلى به روى مردم باز شد.در مجموعهٔ فرهنگى تاريخى نياوران، جدا از دو کاخ ياد شده موزه جهان‌نما و موزه هنر ملل نيز وجود دارد.

کاخ سلطنت‌آباد

احداث باغ بسيار بزرگ و کاخ‌هاى متعدد آن در جلگه شرقى رستم‌آباد، در سال ۱۳۰۵ هـ.ق در زمان ناصرالدين‌شاه پايان يافت. اين کاخ داراى عمارت‌هاى متعدد، استخر بزرگ و آب‌نماهاى بسيار و ... بود.


آنچه از کاخ‌هاى قديمى اين مجموعه باقى مانده عبارت است از: بناى مرکزى کلاه‌فرنگى که مشتمل بر عمارت دو طبقه با سرسراى وسيع و حوضخانه مرکزى مزين به گچ‌برى‌هاى عالى است. برج چهار طبقه خوابگاه به تالار بزرگ عمارت متصل است و حوضخانه طبقه زيرين آن نيز با کاشى‌کارى عالى تزيين شده است. بقيه بناها و استخر و تمام محوطه باغ سلطنت‌آباد به تأسيس کارخانه‌هاى مهمات‌سازى ارتش تخصيص يافت و به صورت امروزى در آمد.

کاخ سعدآباد

سعدآباد در دامنهٔ جنوبى کوه‌هاى البرز قرار دارد و به علت ييلاقى بودن منطقه در زمان قاجار، به عنوان محل سکونت تابستانى شاهان مورد استفاده بود. پس از سال ۱۲۹۹ شمسى با الحاق محله‌هايى چون ترش‌محله، شاه‌محله، باغ محله، جعفرآباد، و قاسم‌آباد، اين کاخ وسعت گرفت و به اقامتگاه تابستانى رضاخان اختصاص يافت.



درازاى مجموعهٔ سعدآباد که در شمال غربى تجريش واقع شده، از شمال به جنوب در امتداد رودخانه دربند امتداد دارد و اين رودخانه از شمال وارد محوطهٔ کاخ شده و از ديواره جنوبى آن خارج مى‌شود. وسعت مجموعهٔ سعدآباد بيش از ۱۱۰ هکتار است.