اين مسجد به فاصله کمى از حرم حضرت معصومه (س) در ابتداى خيابان آستانه واقع شده است. بناى اوليه مسجد را به زمان امام حسن عسگرى (ع) منسوب مىدارند که با اجازهٔ ايشان توسط احمدبن اسحاق اشعري وکيل آن حضرت در اواسط سدهٔ سوم هـ.ق در قم بنا شد.
اين مسجد تاکنون چندين بار مرمت و تعمير شده است؛ بنابراين قديمى نيست؛ اما اصل آن به قرنها پيش باز مىگردد که در هر دورهاى به دست بازسازى سپرده شده است. به هر حال ساختمان اين مسجد ديدنى است و در هر گوشهٔ آن هنرهاى معمارى و تزيينى مشاهده مىشود. مسجد از چهار شبستان، يک ايوان و يک سرداب زيبا تشکيل شده است.
ايوان مهدعليا صفوى
اين ايوان از آثار مهدعليا همسر يا مادر سليمان صفوى است که در سال ۱۱۲۹ هـ.ق بنا شده است. اين ايوان به دهانه ۱۱، طول ۱۲ و ارتفاع ۱۴ متر، داراى جدار و جرزهاى آجرى و محرابى زيبا و آراسته به گچبرى و کتيبهاى کمربندى و پوشش رسمىبندى در سه قسمت با نُه غرفه يا صفههاى فوقانى است که با چند درگاه از طرفين به دو شبستان شرقى و غربى مرتبط مىشود.
جرزهاى طرفين ايوان به قطر چهار متر و روى هم جرزى سه صفه، محرابى ساخته شده که صفه اولى و دومى داراى پوشش مقرنس گچى هستند. از صفه دوم درى به غرفههاى ايوان باز مىشود که امروزه جلوى آن را مسدود نمودهاند.
غرفههاى چهارگانه طرفين ايوان با صفههاى زيباى جلوى آنها در قطر پايه ساخته شدهاند و پوشش آن مانند پوشش سه صفه جنوبي، مقرنس گچى است و بغله و اسپرشان با نقشه ملاتسازى طلايى آراسته شده است. در سينهٔ اسپر صفههاى مقابل قسمت کاشىکارى ورودى آن به خط بنايى از کاشىهاى دوالى و در صفه وسطى چهار نام محمد به طور معکوس مشاهده مىشود. در صفه طرفين، چهار نام على به صورت معکوس، خوانده مىشود. غرفههاى دو طرف ايوان به صفههاى مقابل راه دارد.
در کمربند ايوان، زير صفهها کتيبهاى گچبرى به خط برجسته ثلث وجود دارد که روى آن تمام سوره مبارکه جمعه و در ادامه آن تاريخ بنا، با عبارت فى سنة تسعَ و عشرين مائهَ بعدالالف ۱۱۲۹ و سپس هفت آيه از سوره مبارکه تبارک الذّى بِيدهِ الْملکُ منتهى به جمله تکادُ تميّزُ من الغيظ خوانده مىشود.
يکى ديگر از آثار ارزنده هنرى اين ايوان، محراب زيبايى به شکل چند ضلعى هفت ترکى مزين به گچبرىهاى اصيل و مستند است که تاريخ ساخت را نيز همچنان حفظ کرده است. دهانه محراب دو متر و ارتفاع آن سه متر است و داراى ازارهاى به ارتفاع يک متر و بيست سانتىمتر، مزين به کاشىهاى منقش هفت رنگ قديمى است که بالاى آن گچبرى با نقشه ملاتسازى به صورت آجرى ديده مىشود که در کمرگاه آن مقرنس ريزى وجود دارد. کمربندى به عرض سى سانتىمتر و روى آن در سينه هر يک از اضلاع هفتگانه ترنجى از فلکهاى و بيضى مشاهده مىشود که داراى کتيبهاى به خط برجسته ثلثى ريحانى گچبرى شده همراه با کندهکارى است. در ميان هر ترنج عباراتى به شرح زير خوانده مىشود:
در ترنج نخست نوشته شده: عمل کلب عليّ بن سلطان الْقمي. همين متن در ترنج آخر نيز مشاهده مىشود و همچنين در کنار آن آمده است: فى سنة تسع و عشرين و مائةِ بعدالْالْف ۱۱۲۹. ترنجهاى دوم و ششم قرينهٔ يکديگر هستند و روى يکى يا قاضىالْحاجات يا رفيعالّدرجات يا مستعان يا سبحان و روى ديگرى هفت نام از اسامى جلاله به اين ترتيب ذکر شده است: يا غفران يا مستعان يا برهان يا سبحان يا رضوان يا حنان يا منان. اين اسما به صورت دورى رسم شده چنان که از تداخل الفها نقوش بديعى تجلى مىنمايد. روى ترنجهاى سوم و پنجم در هر يک جنات عدْنِ مفتّحةً لهم الْابْواب و در ترنج وسطى به صورت معکوس چهار نام حضرت على (ع) گچبرى شده است.
شبستانها
دو طرف ايوان دو گوشوار يا شبستان وجود دارد که از هر يک دو درگاه به ايوان و سه درگاه به صحن گشوده مىشود و در برابر آنها درهاى سراسرى يا شبکهٔ آجرى نصب شده است. گوشوار غربى به مساحت ۱۲٭۱۱ متر مشتمل بر نُه چشمهپوش بر فراز چهار ستون آجرى با محرابى آراسته به کاشىهاى گرهى دوالکشى است. اين دو شبستان با ايوان بزرگ در ضلع جنوبى مسجد واقع شدهاند.
شبستان بزرگ اين مسجد با چهل ستون شرقى که شش چشمهٔ آن در مسير خيابان قرار گرفته است، اکنون داراى بيست و هشت چشمه است که بر فراز شانزده ستون آجرى مضلع بيست و چهار نيمستون حمل شدهاند. اين چشمهها با ۱۲ متر عرض و ۳۲ متر طول، در نه رديف، داراى نه درگاه به جانب صحن مسجد هستند و در برابر آنها درهاى چهار لنگهٔ شيشهپوش نصب شده است. اين شبستان داراى محرابى آراسته به کاشىکارى گرهى است که به شبستان آيتالله فيض شهرت دارد؛ زيرا اين محراب مصلاى ايشان بود و در سال ۱۳۶۰ هـ.ق از سوى ايشان تعمير و تزيين شد. بانى اين شبستان مرحوم حاج على نقى کاشاني است.