مسجد اعظم

مسجد اعظم قم در کنار آستانه حضرت معصومه (س) و در سمت غرب آن قرار دارد. اين مسجد به سعى و اهتمام حضرت آيت‌الله‌العظمى بروجردى (ره) توسط استاد حسين بن محمد معمار معروف به لرزاده بنا شد و کلنگ اول آن در روز يازدهم ذيقعده سال ۱۳۷۳ هـ.ق (مصادف با روز ميلاد حضرت على بن موسى‌الرضا) به دست تواناى آن عالم ربانى زده شد. مرقد آيت‌الله بروجردى در همين مکان قرار دارد.


اين مسجد که به دليل عظمت و بزرگي، مسجد اعظم نام گرفته از جمله مساجد سه ايوانى است. اين مسجد عظيم مشتمل بر يک مقصوره وسيع، گنبد مرتفع، ايوان معظم، دو گوشوار، چهل ستون، کتايخانه جامع و ساير بيوتات است. در بناى اين مسجد تلفيقى از سبک قديم با اسلوب ساختمانى جديد به کار رفته و مقصوره و گنبد و گلدسته‌ها به سبک باستانى و سبک کنوني، ولى چهل‌ستون‌ها با نقشهٔ روز بنا شده است.


مقصوره اين مسجد که از نظر وسعت و زينت در عالم اسلام کم‌نظير و حتى بى‌نظير است، تمامى آراسته به کاشى‌کارى معرق بالاى ازاره مرمرى است.


معمار مسجد براى استحکام گنبد، استخوان‌بندى و اسکلت آن را با مفتول به پا داشت و در سربند مفاصل آن با اکسيژن جوشکارى به عمل آورد و سپس از هر طرف، اين اسکلت فلزى را با آجر پوشاند. به اين ترتيب طرفين آن از داخل و خارج، جدارى به قطر چهارده آجر، هر طرف هفت رديف با ملاتى که متشکل از سيمان، آهک و ماسه بود، پوشيده شد. از اين رو عمر اين مسجد را تا هزار سال پيش‌بينى نموده‌اند.


قاعده گنبد از خارج و داخل چهار ضلعى متساوى به دهانه ۱۹ و ارتفاع ۲۴ متر با تزيينات متنوع مرمرى و کاشى‌کارى است که در چهار گوشه آن نيم‌طاقى بالا آورده شده و صورت مربع را با نقشه يزدى‌سازى به شکل فلکه‌اى در آورده‌اند و نيز پاطاق پوشش عرقچينى آن را بالا برده‌اند.


در ضلع جنوبى اين مقصوره محرابى مجلل و پنج ترکى وجود دارد که دهانه آن سه و ارتفاع آن پنج متر است. اين محراب با ازاره مرمرى و بدنه و جرزهاى کاشى‌کارى معرق تزيين شده است. پوشش مقرنس خوش قطارى در سه رديف از کاشى‌هاى شفاف خوش رنگ لعابى است که در سينه آن ترنجى نمودار و در ميانه به خط ثلث طلايى کلمه مبارک الله خوانده مى‌شود. گنبد و بقيه اجزاى مسجد نيز مملو از هنر معمارى و تزيينات فراوان است.


شبستان گنبددار مسجد که سراسر مزين به کاشى‌هاى معرق است، در ضلع جنوبى صحن قرار دارد و از طريق مسيرهاى جانبى به دو شبستان ستون‌دار شرق و غرب مرتبط است. مجموعه مسجد اعظم از سمت شرق با مسجد بالاسر و صحن عتيق حرم حضرت معصومه (س) و از غرب به خيابان ساحلى رودخانه و از جنوب به خيابان موزه مرتبط است.

مسجد صاحب‌الزمان (ع)، جمکران

مسجد پنجه‌على (مسجد صيئي)

اين مسجد در محله‌اى به همين نام در شهر قم قرار دارد. مسجد که به مسجد صيئى نيز شهرت دارد و نام خود را از پنجه‌اى منسوب به حضرت على (ع) که بر سنگ در محراب آن نصب شده، گرفته است.

مسجد عشقعلى

بناى اين مسجد قديمى نزديک آستانه مقدسه حضرت معصومه (س) قرار دارد و احتمالاً متعلق به سدهٔ دهم هـ.ق است. اين مسجد داراى آب‌انبار و حمام‌هايى به همين نام است.

مسجد صرم

اين مسجد که در روستاى صرم قرار دارد، از دورهٔ صفويه باقى مانده و داراى شبستانى گنبددار است. پوشش بيرونى گنبد آن نيمه بيضى و آجرى است. براساس متن لوح سنگى ورودى مسجد اين بنا در سال‌هاى ۱۰۶۱ و ۱۰۶۲ هـ.ق بنا شده است.

مسجد جامع کهک

بناى اين مسجد از دورهٔ صفويه در شهر کهک باقى مانده است.

مسجد ميدان کهنه

مسجد ميدان کهنه که برخى آن را متعلق به دورهٔ سلجوقى و قاجاريه مى‌دانند، در ميدان کهنه شهر قم قرار دارد.


اين مسجد در سال ۱۳۱۰ ش از سوى آيت‌الله حاج ميرزا محمد فيض در محوطه‌اى به طول ۲۱ و عرض ۱۲ متر به ارتفاع شش متر، مرکب از ده چشمه بر فراز چهار ستون سنگى مضلع بنا شد. از اين رو اين مسجد را فيض نيز مى‌نامند.



مناره با گذشت زمان فرسوده شد و قسمت‌هايى از آن فرو ريخت تا در سال ۱۱۹۱ هـ.ق به وسيلهٔ يکى از امراى زند مرمت و مأذنهٔ جديدى در بالاى آن ساخته شد. نماى کنونى از همين مرمت برجاى مانده است. مناره اخيراً از سوى ميراث فرهنگى استان قم مرمت شد.


راهروى اين مناره در مسجد ميدان کهنه قرار دارد. قبل از احداث مسجد، مدخل مناره روى پشت بام مغازه‌اى قرار داشت که مسجد اکنون به جاى آن بنا شده است.

مصلاى قدس

اين مصلا با گنبد استيل و مساحت ده هزار متر مربع داراى بالکنى مخصوص خواهران به مساحت چهار هزار متر مربع است. گنجايش مصلا وقت نماز ۲۸ هزار نفر و هنگام تجمع بيش از ۵۰ هزار نفر است.