قاينات
شهرستان قاينات با وسعتى حدود ۱۷،۷۲۲ کيلومترمربع، در شرق استان خراسان قرار دارد. اين شهرستان از شمال به شهرستان‌هاى خواف و گناباد، از غرب به شهرستان فردوس، از شرق به مرز ايران و افغانستان و از جنوب به شهرستان بيرجند محدود است.
شهر قاين مرکز شهرستان قاينات در مرکز خراسان و با وسعتى حدود ۲۰ کيلومترمربع واقع شده است. اين شهر در گذشته مرکز ايالت قهستان بوده و بر روى دشتى به همين نام واقع شده است. قاين را در اصل به گاوئين که کوچک شدهٔ گاوآئين است نسبت داده‌اند که بيانگر کشاورز بودن مردم اين منطقه است.
از آثار تاريخى اين شهرستان مى‌توان به مسجد جامع، قلعه‌کوه و گردشگاه ابوذر اشاره کرد.
قوچان
شهرستان قوچان با وسعتى حدود ۶۸۶۸ کيلومترمربع در شمال خراسان واقع شده و از شمال به جمهورى ترکمنستان، از غرب به شهرستان‌هاى شيروان و اسفراين، از شرق به شهرستان‌هاى درگز و چناران و از جنوب به شهرستان‌هاى نيشابور، چناران و سبزوار محدود است.
قوچان را از ديرباز با نام‌هاى آساآک، آشاک، آرسکا، کوکان، کوشان، کوچان، و ... ناميده‌اند.
از آثار تاريخى اين شهرستان مى‌توان به آستانهٔ شهر کهند، مدرسهٔ عوضيه، تپهٔ باستانى رسام، تپهٔ فتح‌آباد، تپهٔ نادري، تپهٔ زوباران، تپهٔ چلغانى و ... اشاره کرد.
کاشمر
شهرستان کاشمر با وسعتى حدود ۵۰۰۰ کيلومترمربع در غرب استان خراسان واقع شده و از شمال به شهرستان‌هاى نيشابور و سبزوار، از غرب به شهرستان برداسکن، از شرق به شهرستان تربيت‌حيدريه و از جنوب به شهرستان‌هاى گناباد، فردوس و طبس محدود است.
کاشمر از گذشته تا کنون با نام‌هاى مختلف ناميده شده است. واژه‌هاى کاشمر، ترشيز بست و سلطان‌آباد از جملهٔ اين نام‌ها است و کشمر که به معناى آغوش مادر است با گذشت زمان از کشمير و کشمار به کاشمر تغيير يافته است. فرهنگ‌نگاران کاشمر را به گونهٔ کامل شدهٔ کاخجر، کاشخر و کاشنر دانسته‌اند و بر اين باور هستند که کاش برگرداندهٔ کاج است و کاخجر يادآور سرو بزرگ و سرشناس اين سرزمين است.
از آثار تاريخى اين شهرستان مى‌توان به مسجد جامع، باغ مزار سيد مرتضي، آرامگاه مدرس، برج کشمر و قلعهٔ آتشگاه اشاره کرد.
گناباد
شهرستان گناباد با وسعتى در حدود ۹۷۱۵ کيلومترمربع در مرکز استان خراسان واقع شده و از شمال به شهرستان‌هاى تربت‌حيدريه و کاشمر، از شرق به شهرستان خواف، از غرب به شهرستان فردوس و از جنوب به شهرستان‌هاى قاينات و فردوس محدود است.
دربارهٔ نام اين شهرستان نظرياتى وجود دارد که مى‌توان به فرهنگ انجمن آراء ناصرى اشاره کرد که اصل گناباد را از گون‌آباد دانسته که گون در زبان ترکى به معنى خورشيد است و شايد اين توجيه به‌علت اين باشد که دانشمندان علم هيئت و نجوم پيشين ربع سکون را به هفت اقليم بخش نموده و هر يک را به سياره‌اى نسبت داده بودند و اقليم چهارم که منسوب به خورشيد بوده گناباد را نيز در خود داشته است.
عده‌اى نيز آن را گون‌آباد و بعضى نيز آن را از گيوآباد دانسته‌اند.
از آثار تاريخى اين شهرستان مى‌توان به مسجد جامع گناباد، امامزاده سلطان عابد، گورپيران ويسه، دژ رستم، دژ فرود و دژ دختر اشاره کرد.
مشهد
شهرستان مشهد با وسعتى حدود ۲۰،۰۰۰ کيلومترمربع در شمال شرقى استان خراسان واقع شده و از شمال به جمهورى ترکمنستان، از شمال غربى به شهرستان درگز، از غرب به شهرستان‌هاى چناران و نيشابور، از شرق به شهرستان‌هاى سرخس و تربت جام و از جنوب به شهرستان‌هاى فريمان و تربت‌حيدريه محدود است.
با شهادت امام رضا (ع) توسط مأمون پيکر آن حضرت بالاى سر هارون به خاک سپرده مى‌شود و از اين پس کاخ حميدبن‌قحطه در سناباد مشهدالرضا به شهرت رسيده و رفته‌رفته از اعتبار و رونق توس کاسته مى‌شود و مشهدالرضا به اعتبار مى‌رسد. مشهد که به معناى شهود، حضور و شهادتگاه است به واژهٔ شاهد جمع بسته مى‌شود. در عرف و اصطلاح سدهٔ ۳ هـ.ق بر گور اولياء ائمه (ع) و رجال اطلاق مى‌شده چنان‌که در آن زمان مشهد مرغاب در فارس، مشهد ميهنه (آرامگاه ابوسعيد ابوالخير) و مشهد توس يا مشهد رضوى در خراسان به تربت امام على‌بن‌موسى (ع) اطلاق مى‌شده است.
از آثار تاريخى اين شهرستان مى‌توان به مسجد گوهرشاد، بقعهٔ خواجه ربيع، گنبد سبز، مقبرهٔ امير غياث‌الدين ملکشاه، آرامگاه امام محمد غزالي، برج اخنجان و مقبرهٔ ارسلان جاذب اشاره کرد.
نهبندان
شهرستان نهبندان با وسعتى بيش از ۲۰ هزار کيلومترمربع در جنوب استان خراسان واقع شده و از شمال به شهرستان‌هاى بيرجند، از غرب به استان کرمان، از شرق به افغانستان و شهرستان زابل و از جنوب به بخش نصرت‌آباد شهرستان زاهدان محدود است.
نهبندان را در گذشته با نه و نيه ناميده‌اند و واژهٔ نهبندان شايد از زمانى متداول شده باشد که روستاى بندان در ۷۵ کيلومترى جنوب شرقى نِه به گونه‌زندان و بندان و فرمانروايان سيستان درآمده و اين دو نام باهم و در کنار هم به‌کار رفته‌اند.
از آثار تاريخى اين شهرستان مى‌توان به قلعهٔ نِه، تخت سردار، مزار پرسر، مزار پير حاجبان، مزار يا قدمگاه هماهنگ، تپهٔ صياوان و مسجد گلستان اشاره کرد.
نيشابور
شهرستان نيشابور با وسعتى حدود ۹۳۰۸ کيلومترمربع در شمال خراسان واقع شده و از شمال به شهرستان‌هاى چناران و قوچان، از غرب به شهرستان سبزوار، از شرق به شهرستان‌هاى مشهد و چناران، از جنوب به شهرستان‌هاى تربت‌حيدريه و کاشمر محدود است.
نيشابور در اوستا رَئِوَنت به معنى دارندهٔ جلال و شکوه آمده است. رَئـِ به معنى درخشندگى و شکوه و وَنتَ پسوند مالکيت است که در فارسى وند ناميده مى‌شود.
مورخان اين شهر را با نام‌هاى نه شاپور، ايرانشهر، نشاپور، نيوشاپور و نيک شاپور ياد کرده‌اند و بناى اوليهٔ آن را به شاپور اول ساسانى نسبت داده‌اند و معتقد هستند که شاپور دوم بناى نيمه تمام را تکميل کرده است.
از آثار تاريخى اين شهرستان مى‌توان به مسجد جامع و بقعهٔ امامزاده محروق، بقعهٔ شيخ عطار و بناى قدمگاه اشاره کرد.
برداسکن
شهرستان برداسکن با وسعتى حدود ۸۰۰۰ کيلومترمربع در غرب استان خراسان واقع شده و از شمال به شهرستان سبزوار، از غرب به استان سمنان، از شرق به شهرستان کاشمر و از جنوب به شهرستان طبس محدود است.
نام اين شهر در گذشته به گونه بردسکن نگاشته مى‌شده که از دو بخش برد به معنى سرما و سکن به معنى ساکن، اسکان، آرامش و باشندگان تشکيل شده است و براسکن سرزمينى است با زمستان‌هاى سرد و خشک اما داراى آرامش که مردم در آن ساکن شده‌اند.
فريمان
شهرستان فريمان با وسعتى حدود ۲۳۵۰ کيلومتر مربع در شرق استان خراسان واقع شده و از شمال و غرب به شهرستان مشهد، از شرق به شهرستان تربت‌جام و از جنوب به شهرستان تربت‌حيدريه محدود است.
فريمان از دو بخش فر و مان تشکيل شده که فرّ ريشهٔ اوستائى و پهلوى دارد به معنى جلال و شکوه و مان صيغهٔ امر از فعل ماندن است.