مدرسهٔ مريم‌بيگم صفوى
مدرسه از بناهاى مريم‌بيگم همسر شاه‌تهماسب صفوى است که در شهرستان خوانسار واقع شده و از آجر و سنگ ساخته شده است. در گذشته تعداد بسيارى طلبه در آن ساکن بوده و تحصيل مى‌کرده‌اند.
مدرسهٔ چهارباغ (حوزهٔ علميهٔ امام صادق عليه‌السلام)
در ضلع شرقى خيابان چهارباغ بناى باشکوه و نفيسى است که مى‌توان آن را آخرين بناى مهم و باعظمتى دانست که در عصر صفويان در اصفهان ساخته شد.
اين مدرسه که مدرسهٔ سلطاني و مدرسهٔ مادر شاه نيز ناميده مى‌شده در زمان سلطنت شاه‌سلطان‌حسين آخرين حکمران سلسلهٔ صفوى احداث گرديد.
تاريخ شروع عمارت ۱۱۱۶ هجرى قمرى و سال اتمام آن ۱۱۲۶ هجرى قمرى است. هيچ‌يک از آثار موجود در اصفهان به اندازهٔ مدرسهٔ چهارباغ ، کلکسيون کاشى‌کارى ايران جهانگردان و سياحان و بازديدکنندگان خارجى را تحت تأثير جاذبه‌هاى خود قرار نداده است.
اين مطلب را نوشته‌ها و خاطرات آنان تأييد مى‌کند. به‌طورى‌که برخى از آنها مدرسه را با عباراتى همچون سحرآميز، جذاب و دلپذير توصيف کرده‌اند.
از جملهٔ اين سياحان: اوژن فلاندن، ديولافوا، کنت دوگوبينو هستند که مدرسهٔ چهارباغ را شاهکار مسلّم معمارى دوران صفوى به‌حساب آورده‌اند (مجلهٔ فرهنگ اصفهان سال اول. ص ۵۴ به نقل از سياحان فوق‌الذکر - مقالهٔ محمدحسين رياحي).
وجه تسميهٔ مدرسه به سلطانى به اين علت است که در زمان شاه‌سلطان‌حسين ساخته شده و بدين جهت مدرسهٔ چهارباغ ناميده مى‌شود که در خيابان چهارباغ واقع شده است. و دليل آنکه مدرسهٔ مادر شاه گفته مى‌شود اين است که مادر شاه‌سلطان‌حسين چند کاروانسرا و بازار و ساير نهادهاى اقتصادى را وقف بر آن کرده است (مجلهٔ فرهنگ اصفهان. شمارهٔ ۵. سال اول. ص ۵۳).
مدرسهٔ چهارباغ به‌صورت چهارايوانى است. نماى خارجى عمارت شامل سردرى رفيع و باشکوه و زيبا است هفده طاق‌نماى دو طبقهٔ آجرى در اطراف در ورودى خودنمائى مى‌کنند. سردر ساختمان مزين به کاشى‌هاى ريز و ظريف همراه با مقرنس‌هاى پُر نقش و نگار و خطوط مختلف است که بخش ورودى بنا را تشکيل مى‌دهد.
کتيبهٔ سردر به خط نستعليق سفيد بر زمينهٔ کاشى لاجوردى است که تاريخ ۱۱۱۲ را بر خود دارد و به‌وسيلهٔ عبدالرحيم جزايرى کتابت شده است.
دو دهانهٔ سردر با کاشى‌هاى فيروزه‌اى تزئين شده و بر روى دو پايهٔ سنگ مرمري، گلدانى به شکل بسيار زيبا قرار گرفته است. در طرفين سردر دو سکوى مرمر بسيار نفيس و عالى وجود دارد.
در اصلى مدرسه که با طلا و نقره تزئين شده نمونهٔ بارز هنر زرگرى و قلمزنى است که در دوران صفويه به نهايت تعالى و تکامل رسيده است.
بر دو لنگهٔ چپ و راست اين در به خط نستعليق بسيار زيبا و به‌صورت برجسته، اشعارى نوشته شده است. خطاط اين اشعار محمد صالح اصفهانى خوشنويس برجستهٔ آن عصر است (گنجينهٔ آثار تاريخي. ص ۶۹۲).
قسمت داخلى مدرسه شامل هشتي، ورودي، حيات داخلي، گنبد، مناره و اتاق‌ها است. زيباترين قسمت مدرسه از نظر کاشى‌کارى هشتى ورودى آن است.
در وسط دالان مدرسه سنگاب نفيسى قرار دارد که صلوات بر چهارده معصوم با تاريخ ۱۱۱۰ هچرى بر روى آن حجارى شده است. اين سنگاب شاهکار هنر سنگتراشى و خوشنويسى است.
ايوان‌ها و حجره‌هاى صحن چهار ايوانه مدرسه رو به باغى پر درخت دارد که جويبارى از ميان آن مى‌گذرد. اين نهر به نام فرشادى است (در اصفهان اين‌گونه نهرها را مادى مى‌گويند).
مادى فرشادى شعبه‌اى از زاينده‌رود است. صحن مدرسهٔ چهارباغ نمونهٔ کامل يک معمارى درون‌گرا و بومى به‌شمار مى‌رود.
حجره‌هائى که در دو طبقه و در فواصل ايوان‌هاى مدرسه ساخته شده اختصاص به سکونت طلاب علوم دينى داشته است. اکثر اين حجره‌ها داراى نقشهٔ يکسانى است که از يک اتاق نشيمن در جلو و قسمتى به‌صورت صندوقخانه در عقب و قسمتى به نام بالاخانه تشکيل مى‌شود. در جلوى اين حجره‌ها ايوان زيبا و خوش‌طرحى قرار دارد.
در جبههٔ شمالى مدرسه، ايوان شمالى با دهانهٔ نسبتاً عريض و ارتفاع زياد قرار دارد. که در جبههٔ مقابل آن گنبد و مناره‌هاى ايوان جنوبى ديده مى‌شود. کتيبهٔ فوقانى داخل گنبد به خط عبدالرحيم جزايرى خوشنويس عصر صفويه مى‌باشد.
تمامى سطوح داخلى بنا به قطعات کوچکى تقسيم مى‌شود که در هر قسمت با کاشى تزئين شده است. منبر دوازه پلهٔ مدرسه که يکپارچه از سنگ مرمر ساخته شده از بهترين نمونه‌هاى هنر حجارى و سنگتراشى آن روزگار است. در کنار اين منبر محراب نفيس و بسيار زيباى مدرسه قرار دارد که کتيبهٔ بالاى محراب و منبر نيز به خط عبدالرحيم جزايرى است.
اشعارى که در اطراف سرسراى مدرسه به خط نستعليق بسيار زيبا به رنگ سفيد بر زمينهٔ کاشى خشت لاجوردى نوشته شده به خط محمد صالح اصفهانى و مورخ به سال ۱۱۱۹ هجرى است.
کتيبهٔ افقى داخل گنبد نيز به خط عبدالرحيم جزايرى و تاريخ ۱۱۲۱ هجرى است (گنجينهٔ آثار تاريخي. ص ۶۹۴).
شبستان مسقّف مدرسهٔ چهارباغ که در ضلع شرقى مدرسه واقع شده با درب منبت‌کارى بسيارى نفيسى به محوطهٔ زير گنبد مربوط مى‌شود. در اين شبستان سه محراب وجود دارد که کتيبه‌هاى اطراف آنها را محمد مؤمن الحسينى به سال ۱۱۱۸ هجرى کتابت کرده است.
در شمال مدرسهٔ چهارباغ بازارچهٔ زيبا و مرتفع وجود دارد که در عصر صفويه بازارچه بلند و بازارچه شاهى نيز ناميده مى‌شد. اين بازارچه نمونهٔ ارزنده‌اى از بازارهاى عصر صفوى است. در شرق مدرسهٔ چهارباغ کاروانسراى مادر شاه واقع شده که مهمانسراى عباسى امروز است.
مدرسهٔ چهارباغ داراى کتابخانهٔ کم‌نظير و باارزشى بوده که در حملهٔ افغان‌ها نابود شده است اين کتابخانه با کتب بسيار نفيس و کمياب در اختيار طلاب علوم دينى و ساير پژوهشگران و محققين آن روزگار بوده است.
مدرسهٔ چهارباغ موقوفاتى بسيار نيز داشته است که شامل باغ‌ها، مزارع، روستاها، املاک، دکان‌ها، کاروانسراها، و ساير مستغلات بوده است که چگونگى آنها با حملهٔ افغان‌ها نامعلوم مانده است. به‌طور کلى مدرسهٔ چهارباغ که به قول بسيارى از محققين هم مدرسه و هم مسجد بوده است، با ۸۵۰۰ مترمربع مساحت از آثار مهم و باارزش عصر صفوى است که در اواخر حکومت اين خاندان در اصفهان ساخته شده است.
مدرسهٔ چهارباغ اصفهان که پس از پيروزى انقلاب اسلامى مدرسهٔ علميهٔ امام صادق (ع) نامگذارى شد در حال حاضر به آموزش طلاب علوم دينى و حجره‌هاى آن نيز همانند عصر صفويه به اقامت طلاب اختصاص دارد.