دشت‌قلعه
شهر باستانى دشت قلعه در ۱۵ کيلومترى جنوب شرقى گنبد کاووس واقع است اين شهر به‌صورت هشت ضلعى نامنظم است و اندازهٔ ۷ ضلع آن ۱۶۷۷ متر، ۱۶۲۵ متر، ۹۹۴ متر، ۷۰۷ متر، ۴۹۸ متر، ۳۴۶ متر و ۲۳۸ متر است. دو ديوارهٔ شهر را محصور مى‌کند که ديوار داخلى ۴ متر و خارجى ۷۵/۶ متر ارتفاع دارد. خندقى هم در فاصلهٔ دو ديوار کنده شده که ۵۳ متر عرض دارد و در بعضى قسمت‌ها به ۶۰ متر مى‌رسد. پيرامون اين شهر باستانى ۷ کيلومتر و مساحت آن ۳۳۸ هکتار است. در قسمت جنوب شرقى شهر، تپه‌اى به ارتفاع ۲۰ متر و به مساحت ۳ هکتار و پيرامون آن ۸۲۴ متر وجود دارد که به احتمال قوى دژ شهر بر روى اين تپه بنا شده است. تپه‌اى که دژ شهر بر روى آن واقع شده مربوط به پيش از تاريخ است، در اين تپه در ضمن کاوش‌هاى باستان‌شناسى سفال لعابدار رنگارنگ قرون هفتم و هشتم هجرى به‌دست آمده و در قسمت پائين‌تر، سفال‌هاى عهد ساسانى و پارتى به‌دست آمد. بر روى هم سفال‌هاى به‌دست آمده از اين تپه که دژ دشت‌قلعه در آن واقع بود به چهار دوره مربوط است:
۱. سفال خاکسترى رنگ مربوط به هزارهٔ اول.
۲. سفال قرمز رنگ مربوط به دورهٔ اشکاني.
۳. سفال قرمز رنگ و ساده مربوط به دورهٔ ساساني.
۴. سفال لعابدار رنگارنگ مربوط به قرون ۷ و ۸ هجري.
دشت‌قلعه و گبرى قلعه از بسيارى جهات، مثل قرار گرفتن دژ ديوارهاى داخل و خارج و خندق به هم شبيه هستند و به احتمال، گبرى‌قلعه پيش از دشت‌قلعه به‌عنوان قلعهٔ نظامى بنا شده و بعد از مدتى کوتاه با افزودن قدرت اشکانيان نياز به احداث يک شهر بزرگتر احساس شد که در نتيجه دشت‌قلعه ساخته شد. شباهت زياد اين دو شهر با دو شهر شناسائى شدهٔ دوران اشکانى مثل نسا Nisa و مرو Marv به‌نظر مى‌رسد که شهر باستانى دشت‌قلعه در واقع مرکز گرگان يا هيرکان قديم باشد. اگر اين گمان درست باشد دشت‌قلعه همان شهرى است که مورخان يونانى آن را Syrinx نام نهاده و طبق نوشته پولى بيوس Polybious شاهد جنگ در دوران اول با آنتيوخوس سلوکى در سال ۲۰۶ ق.م بوده است.
قره‌شيخ‌تپه
اين تپه در حدود ۲ کيلومترى جنوب غرب روستاى تَمرقره‌قوزى و شمال رودخانهٔ گرگان‌رود واقع شده است و تپهٔ بزرگ قره‌شيخ‌تپه به طول ۲۲۰ و عرض تقريبى ۱۷۰ متر قطر بزرگ و قطر کوچک به‌صورت بيضى و با ارتفاع به نسبت زياد و چشمگير خودنمائى مى‌کند. به ظاهر اين تپهٔ باستانى روى تپه‌ماهورهاى طبيعى به‌وجود آمده که در چندين دورهٔ تاريخى سکونتگاه انسان بوده است. بقاياى آثار معمارى (قطعات سفال و سنگ) به‌صورت پراکنده بر روى تپه ديده مى‌شود. به‌نظر مى‌رسد اين قلعه به‌لحاظ نظامى مورد اهميت بوده است. سفال‌هاى مکشوفه از اين تپه بيشتر لعابدار و منقوش بوده و به‌ندرت قرمز ساده و خاکسترى داغدار است. قدمت تپه را از هزارهٔ اول قبل از ميلاد تا قرون ۲ تا ۳ هـ. مى‌دانند.
قلعهٔ مَسَنجيق
قلعهٔ مَسَنجيق در فاصلهٔ ۴۳ کيلومترى جادهٔ گنبدکاووس به داشلى برون واقع شده است در اين قلعه بقاياى معمارى و قطعات فراوان آجر و به‌ندرت سنگ در وسعتى زياد مشاهده مى‌شود که از فاصلهٔ چندصدمترى به‌صورت يک برجستگى نمايان است و جادهٔ کنونى گنبد - داشلى برون از وسط آن عبور مى‌کند به‌طور کلى در برش ايجاد شده بقاياى معمارى به روشنى نمايان است، سفال‌هاى جمع‌آورى شده در اين محل مربوط به دوران‌هاى پيش از اسلام و پس از اسلام است.
دخمهٔ آق‌بند
دخمهٔ آق‌بند در روستاى آق‌بند، بخش داشلى برون و در سى ۳۰ کيلومترى شمال گنبدکاووس واقع است. دخمهٔ آق‌بند تشکيل شده از دو قسمت: قسمت اول (سمت چپ ورودي) با حداکثر طول ۶۰/۸ متر و حداکثر عرض ۴ متر و ارتفاع ۲ متر که ورودى آن در جهت شرق دخمه است. در ديواره‌هاى اطراف داخلى دخمه و هم‌سطح با کف، دخمه با عمق حداکثر ۹۰ سانتى‌متر و حداقل ۴۵ سانتى‌مت حفر شده است، به‌طورى‌که يک انسان معمولى مى‌تواند در داخل آن بنشيند و براى انسان مانند کلاس درس يا مکتب‌خانه تداعى مى‌کند. اين دخمه داراى محلى پنجره‌مانند ورود هوا در شرق مى‌باشد.
قسمت دوم که متصل و در جنب شمال اين دخمه واقع است، داراى حداکثر عرض ۵/۳ متر و حداکثر ارتفاع ۷۰/۱ متر است هر دو دخمه مذکور در داخل از سنگ آهنکى ايجاد شده‌اند که بر روى آنها فسيل‌هاى حيوانات کوچک دريائى به‌وفور مشاهده مى‌گردد. قسمت فوقانى دخمه‌هاى مذکور و اطراف آن به وسعتى زياد، گورستانى اسلامى است که داراى قدمت چندانى نيست، ولى داراى سنگ‌قبرهائى شبيه زين شتر يا بدنهٔ شتر دو کوهانه مى‌باشد. نوع سفال‌ها خاکسترى داغدار است که قدمت منطقه را به اواخر هزارهٔ دوم قبل از ميلاد مى‌رساند.
آبادان‌تپهٔ ۱
در ۲۱ کيلومترى شمال گنبدکاووس و در جنب روستاى آبادان تپه در شمال جادهٔ ملاّعلى تپه به ملک على‌تپه واقع شده است. اين تپه دايره‌شکل و به قطر تقريبى ۲۰۰ متر و ارتفاع ۱۴ متر بوده که اطراف آن را تا شعاع حدود ۴۰۰ مترى تپه‌هاى کوچکتر در برگرفته‌اند، به‌طورى‌که اين تپه در مرکز آنها قرار داشته و يک تپهٔ مرکزى به نسبت بقيه تپّه‌هاى اطراف به‌حساب مى‌آيد که در کل يک محوطهٔ باستانى را تشکيل مى‌دهد. شکل تپّه و اشياء به‌دست آمده ار روى آن، نمايانگر آن است که اين تپّه با آبادان‌تپه شمارهٔ ۲ که در ۲ کيلومترى شرق اين تپّه قرار دارد، متعلّق به يک دوره و در ارتباط باهم بوده‌اند.
سفال‌هاى به‌دست آمده از روى تپه بيشتر قرمز ساده و خاکسترى ساده مى‌باشد که قدمت تپه را تا اواخر هزارهٔ اول و اوايل هزارهٔ دوم ق.م مى‌رساند. اين تپه در سه جهت شرق، غرب و شمال به روستاى آبادان تپه محدود است به‌طورى‌که خانه‌هاى روستائى در حاشيهٔ تپه احداث گرديده‌اند.
آبادان‌تپهٔ ۲
در ۲۳ کيلومترى شمال گنبدکاووس و در جنب روستاى آبادان‌تپه و در شمال جادهٔ ملاعلى‌تپه واقع شده است. مجموعهٔ تپه‌هائى است (تپهٔ مرکزى به ارتفاع ۱۱ متر و تپه‌هاى اطراف ۷-۵ متر) به شکل دايره نزديک به بيضى به قطر ۲۶۰-۲۴۰ متر و ارتفاع ۱۱ متر که تپهٔ مرکزي، خود به شکل دايره بوده و داراى ۱۱ متر ارتفاع و ۱۱۰ متر قطر مى‌باشد.
اين مجموعه با مجموعهٔ تحت عنوان آبادان‌تپهٔ ۱ داراى وجوه اشتراک زيادى است (اندازه‌ها و اشياء جمع‌آورى شده) اين دو مجموعه آثار تمدّن مشترکى را در دل خود نهفته دارند. قسمت اعظم اين مجموعه در جهات شرق، غرب و شمال توسط روستائيان بنا شده است.
سفال‌هاى به‌دست آمده از نوع قرمز ساده و خاکسترى داغدار است و قدمت تپه را به اواخر هزارهٔ اول و اوايل هزارهٔ دوم ق.م مى‌رساند. در فاصلهٔ حدود ۲۰۰ مترى شمال اين تپّه محوّطه‌اى است به وسعت حدود ۳ هکتار که سفال‌هاى به‌دست آمده از اين محل لعابدار منقوش دوران اسلامى است و بالطبع اين محل، در قرون اسلامى مورد سکونت بوده است.
ملک‌تپّه
در فاصلهٔ ۲۹ کيلومترى شمال شرق گنبدکاووس و در جنوب غربى روستاى ملک‌على‌تپه واقع است. اين تپه بيضى‌شکل به قطر بزرگ ۱۵۰ متر و قطر کوچک ۱۲۰ متر و با ارتفاع حدود ۸ متر مى‌باشد. اين تپه خود يک تپهٔ مرکزى است، که در جهات شمال، شرق و غرب تا شعاع حدود ۳۰۰ متر ادامه دارد، به‌طورى‌که روستاى ملک‌على‌تپه بر روى اين قسمت از تپه به‌خصوص در جهات شمال غرب و شمال شرق احداث شده است. قسمت عمدهٔ حدّ شرقى تپه، به‌وسيلهٔ اشخاص، تصرّف، محصور و کشاورزى گرديد و بقيهٔ سطح تپّه فاقد مالک خصوصى مى‌باشد. سفال‌هاى روى تپه، به‌طور عمده قرمز ساده و همه خاکسترى داغدار و به‌ندرست لعابدار مى‌باشد و لذا مى‌توان نتيجه گرفت که اين تپه بقاياى تمدن‌هاى هزارهٔ اول ق.م و دوران‌هاى تاريخى و اوايل اسلام را در خود نهفته دارد.
ملاّعلى‌تپه
در ۱۶ کيلومترى شمال شهر گنبدکاووس و در فاصلهٔ يک کيلومترى غرب جادهٔ قره‌محمد‌تپّه به آبادان‌تپه واقع است. تپه‌اى است وسيع که روستاى ملاّعلى‌تپه بر روى آن قرار دارد. اين تپه (تپهٔ مرکزي) به شکل دايره بوده به قطر تقريبى ۱۱۰ متر و ارتفاع ۸ متر. سفال‌هاى جمع‌آورى شده از روى تپه به‌طور عموم قرمز ساده و خاکسترى داغدار مى‌باشد که قدمت تپه را به دوران تاريخى و اوايل هزارهٔ دوم قبل از ميلاد مى‌رساند.