شهرستان گنبدکاووس
شهرستان گنبدکاووس از شرق به مينودشت، از شمال به مرز ترکمنستان، از غرب به على‌آباد کتول و بندر ترکمن و گرگان و از جنوب به استان سمنان محدود است.
مناطق کوهستانى و جلگه‌اي، ناهموارى‌هاى اين شهرستان را تشکيل مى‌دهند. مهمترين ارتفاعات آن در ضلع جنوبى واقع شده و از کوه‌هاى البرز شرقى است. ساير قسمت‌هاى اين شهرستان از جنوب به شمال و از شرق به غرب، نواحى پست و جلگه‌اى است که شيب آنها به سوى مرکز و غرب شهرستان و به طرف گرگان‌رود کاهش مى‌يابد.
آب و هواى اين شهرستان در ارتفاعات جنوبى آزادشهر و راميان، معتدل کوهستاني، ولى در شمال گرگان‌رود به سوى مرز ترکمنستان به نيمه‌بيابانى معتدل و نيمه‌خشک تبديل مى‌شود. ميزان بارندگى از جنوب به شمال و از شرق به غرب کاهش مى‌يابد.
حدّفاصل گرگان‌رود تا نوار مرزى ترکمنستان واقع در بخش داشلى‌برون، مناطق استپى وسيعى گسترش داشته که از مهمترين مراتع قشلاقى است.
نام اين شهر از نام قابوس‌بن‌وشمگير گرفته شده که مقبرهٔ وى نيز در وسط شهر قرار دارد. قابوس يکى از حاکمان آل‌زيار بود که مرکز حکومت خويش را در (گرگان قديم) قرار داد. گنبدکاووس (گرگان قديم) در اثر تهاجمات مغولان و تيموريان از بين رفت. بعدها در کنار آن شهر جديدى بنا شد که در سال ۱۳۱۶ خورشيدى گنبدکاووس ناميده شد. نقشهٔ اصلى اين شهر را کارشناسان آلمانى در زمان رضاشاه، با اصول شهرسازى طراحى کردند بدين‌جهت خيابان‌هاى متقاطع دارد و فاقد معابر تنگ و قديمى است. از آثار قديمى شهر، مقبرهٔ قابوس‌بن‌وشمگير است. از اماکن مذهبي، مقبره منسوب به امامزاده يحيى‌بن‌زيد على‌بن‌حسين (ع) است که در مبارزه با امويان به شهادت رسيد. آثار خرابه‌هاى گرگان قديم در کنار اين شهر وجود دارد.
سوارکارى و برگزارى مسابقات اسب‌دوانى پائيزه و بهاره نيز از جاذبه‌هاى جهانگردى اين شهر به‌شمار مى‌رود. البته بسيارى از تپه‌ها و قلعه‌ها در اطراف گنبدکاووس قرار دارند که ديدنى هستند.
پايهٔ اقتصاد اين شهرستان کشاورزى و از محصولات عمدهٔ آن گندم، جو، پنبه و دانه‌هاى روغنى را مى‌توان نام برد. دامدارى و صنايع وابسته به کشاورزى در اين شهرستان رواج دارد. از صنايع دستى قالي، قاليچه و قارچين معروفيت خاصى دارند. کارخانه‌هائى مانند: آرد، روغن، پنبه‌پاکني، کنسرو، کمپوت، نئوپان، و غيره در اين شهر فعاليت دارند.
مردم گنبدکاووس را ترکمن‌ها، مهاجرين ترک آذرى و اقوامى از خراسان، سمنان، سيستان و بلوچستان و غيره تشکيل داده‌اند.
از ديگر مناطق ديدنى شهرستان گنبدکاووس، قلعهٔ ماران، غار و آبشارهاى شيرآباد و گل راميان در محدودهٔ بخش راميان از پديده‌هاى منحصر به فرد و جذابى هستند که هر يک از آنها براى بازديدهاى علمى و تحقيقاتي، آموزشى و گردشگرى جالب توجه است.
راميان يکى از بخش‌هاى گنبدکاووس است، اين بخش ابتدا جزء شهرستان گرگان و سپس به شهرستان گنبدکاووس الحاق گرديد و از نظر طبيعى به دو قسمت جلگه‌اى و کوهستانى تقسيم مى‌شود و داراى منابع جنگلى غنى و چشم‌اندازهاى زيبا است مردم اين شهر به ترکى و فارسى تکلّم مى‌نمايند ساکنين آن از دورهٔ صفويه براى جلوگيرى از هجوم ازبک‌ها به شمال ايران انتقال داده شده‌اند. گل راميان، آبشار شيرآباد و قلعهٔ ماران در اين بخش واقع هستند.
آزادشهر، يکى ديگر از بخش‌هاى مهمّ گنبدکاووس به‌شمار مى‌رود که محلّ تلاقى مسيرهاى شاهرود، خراسان، گنبدکاووس و گرگان بود و در چند دههٔ گذشته رشد روزافزونى داشته است و داراى امکانات بالقوهٔ توريستى مى‌باشد، با توجه به موقعيت آن احتمال مى‌رود، در آيندهٔ نزديک به شهرستان تبديل گردد.
داشلى‌برون يکى از بخش‌هاى گنبدکاووس در حاشيهٔ مرز ايران و ترکمنستان در استان گلستان است. مرکز اين بخش در اينچه‌برون واقع است. به‌علت گشايش مرز خشکى (مرز پل) در ناحيهٔ اينچه‌برون، اقتصاد ساکنان آن بهبود خواهد يافت. در محدودۀ اينچه‌برون چندين منابع آبى از رودخانه‌هاى اترک سرچشمه مى‌گيرند از قبيل تالاب‌هاى آلاگُل، آجى‌گُل و الماگُل از تالاب‌هاى بين‌المللى هستند و علاوه بر آن تالاب‌هاى دانشمند، شور و ... را مى‌توان نام برد.
شهرستان کردکوى
کردکوى از شمال به شهرستان بندر ترکمن، از غرب به شهرستان بندرگز، از جنوب به رشته‌کوه‌هاى البرز شرقى و استان سمنان و از شرق به شهرستان گرگان محدود است.
جنوب اين شهرستان را ارتفاعات البرز شرقى تشکيل مى‌دهد که مهمترين کوه‌هاى آن درازنو، وزمه‌کوه، چِلستان، جهان‌نما، پلاش و حداکثر ارتفاع آن از سطح دريا به ۳۵۰۰ متر مى‌رسد. بخش شمالى شهرستان از زمين‌هاى جلگه‌اى هموار با شيب ملايم تشکيل و به زمين‌هاى بندر ترکمن، رودخانهٔ قره‌سو و خليج گرگان منتهى مى‌گردد. پوشش گياهى اين شهرستان با توجه به ارتفاع زمين متنوع است. کوهپايه‌ها، زمين‌هاى زراعتى توأم با چمنزارها گسترش دارند. تا ارتفاع ۲۴۰۰ مترى را جنگل‌هاى انبوه پوشانده است، در ارتفاعات پائين، درختان ممرز، انجيلي، توسکا، آزاد، لرگ، و در ارتفاعات متوسط راش، ملچ، نمدار، افرا و در ارتفاعات بالاتر، درختان ارس، بلوط و سرو کوهى مى‌رويند. در جنوب کردکوى جنگل تا خط‌الرأس کوه‌هاى درازنو گسترش داشته و يکى از انبوه‌ترين مناطق جنگل‌هاى خزرى به‌شمار مى‌رود. در اين شهرستان با توجه به شرايط آب وهوائي، بيشترين بارش در فصول پائيز و زمستان صورت مى‌گيرد شيب تند زمين، رودهاى مناسبى را به‌وجود آورده است. در ضلع شمالى البرز رودخانه‌هاى زواردشت، غاز محله کردکوي، غرب بالاجاده، شش دانگ بالاجاده و مياندره، را مى‌توان نام برد که به رودخانهٔ قره‌سو وارد و از شمال کردکوى به خليج گرگان مى‌ريزند. در آبريز جنوبى ارتفاعات البرز رودخانهٔ معروف نکا که در منطقه به نام روخانهٔ رادکان معروف بوده از طريق هزار جريب و نکا به درياى خزر مى‌ريزد.
با توجه به موقعيت جغرافيائي، ارتفاع و امتداد کوه‌ها و نزديکى به درياى خزر، اين شهرستان در قسمت جلگه‌اى شمال داراى آب وهواى معتدل مرطوب و در قسمت کوهستاني، داراى آب و هواى معتدل کوهستانى است. ميزان بارش در جلگه به ۵۰۰ ميلى‌متر و در کوهپايه به ۷۵۰ ميلى‌متر در سال مى‌رسد. جنگل، در اعتدال رطوبت هوا نقش مهمى دارد. بادهاى شرقى و شمال شرقى نيز موجب برودت منطقه مى‌شود. در ارتفاعات درازنو و جهان‌نما و پلاش، زمستان‌ها سرد و طولانى است و ارتفاع برف به ۳ الى ۵ متر مى‌رسد.
اين شهرستان در سال ۱۳۵۸ خورشيدى از گرگان جدا و به‌صورت شهرستان مستقل در آمد و طبق آخرين تقسيمات، به يک بخش مرکزى و سه دهستان تقسيم شده است. تراکم جمعيت بستگى به حاصلخيزى خاک هر محل دارد. بيشترين جمعيت در نواحى جلگه‌اى و کوهپايه‌‌اى زندگى مى‌کنند. زبان رايج مردم اين شهرستان تبرى است.
از آثار باستانى اين شهرستان مى‌توان برج آجرى رادکان (قرن پنجم هـ.ق) را نام برد که مقبرهٔ يکى از اسپهبدان طبرستان مى‌باشد و دو کتيبه يکى به خط کوفى و يکى به خط پهلوى دارد. همچنين چند امامزاده و تپه‌هاى قديمى از آثار باستانى و مذهبى اين شهرستان به‌شمار مى‌رود. از ديگر ماندگارها، جادهٔ شاه‌عباسى در بالا جاده و ديوار تميشه در سرکلاته خرابشهر را مى‌توان نام برد.
کشاورزى از ارکان اصلى اقتصاد اين شهرستان به‌شمار مى‌رود از محصولات مهم کشاورزى پنبه، گندم، برنج و سويا است. شهرستان کردکوى داراى مراتع غنى جنگلى و چمنزارهاى ييلاقى است به سبب حاصلخيزى منطقه و توسعهٔ کشاورزى بيشتر صنايع اين شهرستان در رابطه با محصولات کشاورزى تأسيس شده‌اند. از مهمترين آنها کارخانهٔ پنبه‌پاک‌کن، صابون‌سازي، روغن‌کشي، شاليکوبي، چوب‌برى و دان‌ماکيان و نئوپان را مى‌توان نام برد از صنايع دستى اين شهرستان حصيربافي، نمدزني، بافتن چادر شب محلى و جوراب پشمى است.
از سال ۱۳۵۹ خورشيدى فرستندهٔ پرقدرت راديو و تلويزيونى که تمام استان گلستان را تحت پوشش دارد در ارتفاعات درازنوى بالاجاده در اين شهرستان مستقر است.
يکى ديگر از ويژگى‌هاى مهم و پرجاذبه، وجود دو دهکدهٔ ييلاقى به نام‌هاى درازنو و جهان‌نما است. که در فصول بهار و تابستان تعداد زيادى از خانواده‌هاى مشتاق به طبيعت و دانشجويان و ديگر علاقه‌مندان را از شهرهاى کردکوي، گرگان و روستاهاى مختلف و حتى مناطق دوردست به اين منطقه مى‌کشاند اين دو مجموعه که يکى در مجاورت ديگرى در درون منطقهٔ حفاظت شدهٔ جهان‌نما است محلى براى استراحت و فعاليت‌هاى تحقيقى است. يکى از مناطق جذّاب و بااهميت منطقه، بالاجاده است که از نظر يادمان‌هاى تاريخى و طبيعى از ارزش ويژه‌اى برخوردار مى‌باشد.