تونس فعلى در قديم معروف به کاتاژ و به قول اعراب (قرطاچه) بوده است، البته کارتاژ امروزه يکى از شهرهاى باستانى تونس مى‌باشد. کارتاژ در سده‌هاى قبل از ميلاد از بزرگترين دولت‌هاى بازرگانى محسوب مى‌شد. اهميت بازرگانى آن به موقعيت ژئوپليتيک آن بستگى داشت. تاريخ کاتاژ به سدهٔ نهم پيش از ميلاد مى‌رسد.


کاتاژ مرکز بزرگترين دولت بازرگانى فينيقى‌ها در شمال آفريقا بوده است. دريانوردان فينيقى در حدود هزار سال قبل از ميلاد وارد منطقهٔ ساحلى درياى مديترانه شدند و با ايجاد مراکز تجارى در ساحل تونس در اين منطقه مستقر گرديدند. از جمله مراکز تجارى که آنان به‌وجود آوردند عبارت بودند از: اوتيکا، تونس، بنزرت، سوسه و کارتاژ که اين شهر را در قرن هفتم پيش از ميلاد بنا نهاده‌اند. کارتاژ در مدت کوتاهى بسيار قوى گشته، به‌نحوى که توانست حاکميت خود را بر ديگر شهرهاى فينيقى مسلط سازد و به بزرگترين دولت بازرگانى در شمال آفريقا تبديل گردد. البته بايد خاطرنشان نمود که تمام اقوامى که امروز در آفريقاى شمالى زندگى مى‌کنند از نژاد بربر مى‌باشند.به‌گونه‌اى که اگر انسانى که از اهل حبشه هستند و يا کسانى که زنگى باشند استثناء شوند، بقيه از نژاد بربر مى‌باشند. بنابر عقيده آلبرماله و مؤلف کتاب دنياى اسلامى از پيدايش تا تجديد حيات، بربرها نژادى در آفريقاى شمالى هستند شامل قوى‌ها و توارق‌ها و قبايل ديگرى مى‌باشند که اين مردم از اعقاب نوميدها بوده که با اعراب تفاوت دارند.


نوميدها مردم ساکن منطقه‌اى در شمال آفريقا بين کارتاژها و موريتانى با نام نوميدي بودند که روميان پس از شکست پادشاه نوميدى آنجا را به تصرف درآوردند. به‌طور کلى تاريخ بربرها در آفريقاى شمالى نيز به زمان‌هاى بسيار دور برمى‌گردد که شايد سده‌ها پيش از ميلاد باشد. اما تاريخ مکتوب آن به سدهٔ پنجم پيش از ميلاد مى‌رسد. بربرها نيز بر سرزمين ساحلى مديترانه که تونس کنونى نيز جزء آن بوده، تسلط يافتند و قدرتى که با بربرها در شمال آفريقا در ستيز بود فينيقى‌ها بودند، که در کارتاژ به قدرتى عظيم دست يافته بودند. کارتاژ پس از تبديل شدن به پايتخت يک جمهورى دريائى پرتوان، دست به حملاتى زد و مستعمراتى در سيسيل و اسپانيا ايجاد نمود؛ و دريانوردانى به اقيانوس اطلس شمالى اعزام داشت و با روميان به رقابت سختى پرداخت.


به‌طور کلى قديم‌ترين مکتوب تونس را بايد در زمان سلطهٔ فينيقى‌ها دانست، که با دو نيروى مخالف، براى حفظ کاتاژ در ستيز بود يکى بربرها و ديگرى رومى‌ها، البته بربرها که به لحاظ حضور فينيقى‌ها به بازرگانى جهانى باستان روى آورده بودند، به تناسب اوضاع و جلب منافع اقتصادي، زمانى با کارتاژ متحد شدند و عليه رومى‌ها جنگيدند و وقتى ديگر با کارتاژ به ستيز و جنگ برمى‌خاستند.

رومى‌ها و تونس

رومى‌ها که در سال ۱۶۴ قبل از ميلاد يونان را تسخير کرده بودند، طرف دو يا سه قرن امپراتورى عظيمى تشکيل دادند. اين امپراتورى منطقهٔ وسيعى از جمله مصر، آسياى صغير و سوريه را دربرمى‌گرفت که هر کدام ايالتى از ايالات روم محسوب مى‌شدند. امپراتورى روم در راه گسترش سلطهٔ خويش، متوجه شمال آفريقا گرديد؛ زيرا که سواحل درياى مديترانه مهم‌ترين راه‌هاى مواصلاتى اين امپراتورى را تشکيل مى‌داد. اما در اين راه ناگزير جنگ با دولت قدرتمند فينيقى‌ها در کارتاژ و نوميدها در شمال آفريقا بود. بنابراين جنگ‌هاى طولانى بين رومى‌ها و کارتاژ درگرفت که به جنگ‌هاى تنبيهي معروف گرديد. در جنگ اول بين کاتاژ و رومى‌ها با وجود مساعى آنيبال سردار بزرگ و معروف فينيقي، کارتاژ به تصرف سپاهيان روم درآمد؛ اما کارتاژ در مدت زمانى کوتاه دوباره سربرافراشت. بالاخره در ۱۴۶- قبل از ميلاد کشمکش ديرپاى روم و کارتاژ در پايان دومين جنگ تنبيهي با ويرانى کارتاژ پايان گرفت. بدين‌سان کارتاژ تبديل به ايالتى از ايالات روم در شمال آفريقا گرديد و روميان خود به نوسازى کارتاژ پرداختند و اين شهر از قرن اول تا ششم ميلادى به‌عنوان پايتخت مرفه آفريقائى روم، درخشيدن گرفت.


با پيروزى رومى‌ها در کارتاژ، بربرها در موقعيت مشکلى قرار گرفتند، بربرها بارها عليه رومى‌ها دست به قيام زدند؛ اما سرانجام رومى‌ها، نوميدى‌ها را مطيع خود ساخته و آنان را تبديل به يک دولت وابسته به خود نمودند. رومى‌ها بدين‌سان با پيروزى بر دشمنان خود در شمال آفريقا بر نواحى ساحلى درياى مديترانه حاکم شدند، و حدود چهار قرن حضور خويش را حفظ نمودند. اما تمدن رومى قادر نشد، کاملاً جانشين تمدن فينيقى - بربر بشود.


واندال‌ها (حاکمان اسپانياى آن زمان) گروه ديگرى بودند که پس از رومى‌ها بر شمال آفريقا حاکم گرديدند. بعد از آنکه حاکميت رومى‌ها در شمال آفريقا دچار تزلزل گرديد واندال‌ها از فرصت استفاده نمودند و شمال آفريقا را مورد تاخت و تاز خويش قرار دادند. بالاخره، با کمک واليان داخلى توانستند جانشين رومى‌ها در شمال آفريقا و از جمله کارتاژ بشوند. اما اين مهاجمان بلندپرواز به‌علت عدم برخوردارى از پايگاهى محکم از سوئى و عجز آنان در تطبيق خويش با فرهنگ شهرى آفريقاى شمالى رومى از سوى ديگر و اختلافاتى که بين امراء آنان وجود داشت با شکست مواجه شده و سلطه آنان در سال ۵۳۴م پايان گرفت.


پس از واندال‌ها بيزانسى‌ها بر آفريقا حاکم شدند (۶۴۲-۵۳۲م). اينان به ترويج مسيحيت در شمال آفريقا پرداختند و به کليسا رونق بخشيدند. در واقع اينان به ادامهٔ کارى که رومى‌هاى در مسيحى نمودن بربرهاى شمال آفريقا انجام داده بودند پرداختند.


خلاصه آنکه، تاريخ بسيار گذشتهٔ کشور تونس به دوران حاکميت فينيقى‌ها، رومى‌ها، و واندال‌ها برمى‌گردد، که هرکدام مدتى سطرهٔ خويش را در اين کشور حفظ نمودند تا اينکه نوبت به ديگرى رسيد.