روابط فرهنگى غيررسمى ايران و هلند را مى‌توان از دوران شاه‌عباس اول صفوى دانست. در آن هنگام، پس از آنکه هلنديان امتيازاتى را از طريق کمپانى هند شرقى هلند در بندرعباس براى خود دست‌وپا کردند و از آنجا که ايرانيان به هلندى‌ها و هنر نقاشى آنان در آن زمان توجهى خاص داشتند، جان‌ فن هاسلت (Jan Van Hasselet) نقاش هلندى به ايران آمد و ساليانى را در دربار شاه‌عباس صفوى سپرى کرد. هلنديان درميان اروپائيان زرپرست به حرص و طمع شهرت فراوان داشتند و شايد هم به همين علت بود که کمتر به‌عنوان سياح و محقق به اين کشور روى آوردند، تأثير فرهنگ و هنر دو کشور بر يکديگر زائيدهٔ روابط سياسى و اقتصادى حاکم بر دو کشور بود. مسلماً اگر چنين هم نبود، پرورده و برکشيده از اين دو عامل مهم اجتماعى مى‌شد. با اين همه، ردوبدل نخستين سفراء (۱۶۲۶م./۱۰۳۵هـ.ق.) سبب گرديد دو تأثير فرهنگى مهم از اين رفت‌وآمدها به شرح زير برجاى گذاشته شود.


نخست آنکه دولت ايران جمعى از هنرمندان را به هلند فرستاد تا نقاشى را به ‌شکل علمى فراگيرند. وجود نقاش هلندى در دربار صفوى و فرستادن نقاشان ايرانى به هلند، آشنايى اين گروه از هنرمندان را با يکديگر درپى داشت و اين آشنايى تأثيرات متقابلى را در زمينه هنر نقاشى پديدار ساخت. تأثير محيط هنرى و فرهنگى ايران را بر هنرمندان هلندي، نخستين‌بار در سال ۱۶۲۷ ميلادى (۱۰۳۶ هـ.ق.)، با ظهور نقش‌هاى ايرانى در آثار نقاشان هلندي، مى‌توان يافت. ديگر آنکه يان اسميت، نخستين سفير هلند در ايران، سفرنامه‌اى هرچند کوتاه اما دقيق از خود به‌جاى گذاشت که وضع ايران را بلافاصله پس از مرگ شاه‌عباس و سال‌هاى نخستين سلطنت شاه‌‌صفى به‌خوبى نشان مى‌دهد.


اين سفرنامه به زبان هلندى است دربين صفحات ۷۲۹ تا ۷۶۰ مجموعه معروف دانلپ که در سال ۱۹۳۸ ميلادى در لاهه چاپ شده موجود است.


در سده‌هاى بعد، با تأسيس مرکز شرقى ليدن، ادب و فرهنگ ايران در هلند و اروپا رواج و رونق يافت. ليدن به‌عنوان مهمترين چاپخانه و مرکز نشر کتب فارسى در اروپا شروع به نشر کتاب‌هاى نفيس فارسى کرد. از انجمن‌هاى مهم خاورشناسى هلند که تا يکى دو دهه گذشته فعال بوده‌اند مى‌توان انستيتوى خاورميانه در ليدن، کميسيون هلندى کاوش‌هاى باستان‌شناسى در خاور نزديک، آکادمى سلطنتى علوم هلند و انجمن زبانشناسى هلند را نام برد.


آنچه که در چارچوب رسمى روابط فرهنگى دوکشور مطرح گرديده است به تاريخ ۱۳۳۸ هجرى شمسى (۱۹۵۹م.) بازمى‌گردد. در اين تاريخ انجمن فرهنگى ايران و هلند در لاهه گشايش يافت و موافقت‌نامه‌هاى فرهنگي، بين دو کشور به ‌امضاء رسيد که تاريخ اجراى آن از سال ۱۳۴۰ شمسى (۱۹۶۱م.) بوده است. انجمن فرهنگى ايران در هلند از آغاز تأسيس، کنفرانس‌ها و کنگره‌هاى متعددى را درباره ايران و شهرهاى مختلف آن برگزار کرد.


درپى امضاء موافقت‌نامه فرهنگي، اتحاديه فرهنگى ايران و هلند براى پيگيرى مواد توافق شکل گرفت. مدت اعتبار نخستين توافق‌نامه فرهنگى پنج سال بود، ولى چون هيچ‌ يک از طرفين متقاضى لغو آن نشدند، خودبه‌خود تا مدت‌ها يعنى تا انقلاب اسلامى در ايران اعتبار داشت.


در چارچوب موافقت‌نامه فرهنگى يادشده و در دوران پيش از انقلاب، بيشترين زمينه‌اى را که در روابط فرهنگى دوکشور مى‌توان سراغ گرفت، مطالعات ايران‌شناسى بود که اتحاديه روابط فرهنگى آن را پى‌گيرى مى‌کرد. گروه‌هاى هنرى و ورزشى و تحقيقاتى نيز متقابلاً به هر دو کشور مسافرت‌هايى داشته‌اند. تلاش براى مبادله دانشجو، به‌دليل مشکل‌بودن زبان هلندى و نيز سيستم خاص دانشگاهى آن کشور، محدود به اعزام دانشجو به مؤسسات بين‌المللى مستقر در هلند بود.


در سال ۱۳۴۸ شمسى (۱۹۶۹م.) نيز توافقى بر تحصيل مکاتبه‌اى بين وزارت آموزش و پرورش ايران و مؤسسات مربوطه در هلند صورت گرفت. در ۱۳۴۹ (۱۹۷۰م.)، تعداد بورسيه‌هاى دانش‌آموز و کارآموز ايران در هلند ۹۰ بورسيه بوده است.


اتحاديه روابط فرهنگي، کليه فعاليت‌ها، تحقيقات و اقدامات مشترک فرهنگى فيمابين را درقالب نشرياتى منتشر مى‌ساخت که مهمترين آنها پرسيکا (Persica) بوده است. از ديگر نشرياتى که درباره مشرق زمين و ايران، در هلند انتشار مى‌يافته است مى‌توان مجله هند و ايراني، مجله آسياى ميانه و کارنامه شرقى و چندى ديگر را نام برد.


از مراکز مهم تعليم زبان و ادبيات فارسى در هلند، مى‌توان از دانشگاه‌هاى آمستردام، اوترخت، ليدن و انستيتوى شرقى ياد‌کرد. درضمن بايد يادآور شد که آثار هنرى ايران در موزه‌هاى مهم هلند چون موزه ملى لاهه، موزه ليدن، موزه روتردام و مرکز هنرى اوترخت به فراوانى يافت مى‌شوند.


پس از پيروزى انقلاب اسلامى ايران، گرچه اعتبار موافقت‌نامه‌هاى فرهنگى يادشده همچنان به‌قوت خود باقى بود ولى عملاً براى چندين سال فعاليت در چارچوب آنها راکد ماند و اتحاديه روابط فرهنگى نيز به‌دليل ماهيت افراد گرداننده و ديدگاه‌هاى آنان رو به اضمحلال گذاشت و تعطيل شد. در عوض توجه به انگيزه‌هاى متقابل روابط با مسلمانان هلند که در قبل از انقلاب ناديده گرفته شده بود تقويت گرديد.


در چند سال اخير، حرکت نه‌چندان سريع، اما مثبتى درجهت تجديد فعاليت دوکشور در چارچوب موافقت‌نامه‌هاى فرهنگى پيشين صورت گرفته است که نمونه‌هاى بارز آن: اعزام گروه‌هاى هنرى و ورزشى متعدد از جمهورى اسلامى ايران به هلند، حضور در جشنواره‌هاى مختلف، برقرارى تماس‌هاى مستمر و منظم با بخش‌هاى فارسى و تقويت آنها، حضور اساتيد و هنرمندان هلندى در جشنواره‌ها و سمينارها و نمايشگاه‌هاى ايراني، بوده است. در حال حاضر، تعداد دانشجويان بورسيه ايرانى در مؤسسات آموزشى بين‌المللى هلند به ۴۵ نفر مى‌رسد.


در سال ۱۳۶۹(۱۹۹۰م.)، نخستين جشنواره فيلم‌هاى ايرانى پس از انقلاب اسلامي، در هلند برگزار گرديد. فيلم‌هاى ايرانى در سمينارهاى شهرهاى آمستردام، رتردام، نيمگن، تيلبرخ و چند سينماى ديگر بر روى اکران آمده است.

زمينه فعاليت‌هاى فرهنگى ايران و هلند

با توجه به مطالب يادشده، آنچه که به‌عنوان هدف اساسى روابط فرهنگى بين دو کشور مطرح و مورد توجه بوده عبارت است از:


- تشويق مطالعه زبان، تاريخ و تمدن ايران و اسلام در هلند


- مبادله اساتيد دانشگاهي، دانشجويان و اعضاى مؤسسات علمى و فرهنگى


- اعطاء بورس‌هاى تحصيلى به دانشجويان و اساتيد بخش فارسى و اسلام‌شناسى و به‌طور متقابل کسب بورس‌هاى تحصيلى در زمينه‌هاى علمي


- برگزارى نمايشگاه‌هاى صنايع دستى و پيشرفت‌هاى جمهورى اسلامى ايران و نيز برپايى کنفرانس‌هايى براى معرفى جمهورى اسلامى ايران در هلند و چاپ کتاب در اين زمينه به زبان هلندي


- مبادلات فرهنگى در زمينه‌هاى سينمايي، ورزشي، هنرى و مطبوعاتي


- عملى‌ساختن فعاليت‌هاى تحقيقاتى مشترک


- تبادل هيئت‌هاى فرهنگى در سطوح مختلف


- تأسيس انجمن دوستى ميان اتباع دوکشور


- تجديد موافقت‌نامه‌هاى فرهنگى بين دوکشور

ايرانيان در هلند

در سپتامبر ۱۹۹۴ ميلادي، ۷۰۴ ايرانى از هلند تقاضاى پناهندگى کردند. گفته شده که اکثر آنان با اهداف اقتصادى به اين کشور وارد شده‌اند. با افزايش مهاجرت ايرانيان به هلند، در سال ۱۳۷۳ (۱۹۹۴م.) وزارت دادگسترى هلند درپى رفع موانع بازگشت متقاضيان پناهندگي، جمهورى اسلامى ايران را به‌رغم جوسازى‌هاى گروه‌هاى مخالف امن خواند. گويا قريب پانزده هزار نفر ايرانى درهلند اقامت دارند. آمار رسمى دقيقى در اين باره در دست نيست.