نفت

تاريخچهٔ نفت با نام فرانک هلمس، کارشناس آمريکائى آغاز مى‌شود. وى که از طرف حکومت بحرين مأمور احداث چاه‌هاى عميق به‌منظور تأمين آب آشاميدنى بود، ضمن کاوش و تفحصات زمين‌شناسى براى نخستين بار به وجود ذخاير نفت در بحرين پى‌برد.

هلمس در ۱۹۲۸ به‌عنوان پاداش زحمات خود، امتياز استخراج نفت را از شيخ‌نشين بحرين تحصيل و پس از تلاش فراوان توانست موافقت کمپانى استاندارد اوايل کاليفرنيا را به شروع عمليات اکتشاف و استخراج جلب کند.

پس از اطمينان از وجود نفت به ميزان تجاري، سرانجام در ۱۹۳۰ شرکت نفت بحرين (BAPCO) - (Bahrain Petroleum Company) با مشارکت استاندارد اوايل و تکزاکو در شهر العوالى تأسيس يافت و در کانادا به ثبت رسيد. سهام اين شرکت بين دولت بحرين (۶۰%) و کالتکس (۴۰%) مشترک است (عباس‌شکوهي، موقعيت و آيندهٔ نفت در بحرين، رسالهٔ ارتقاء مقام، ۱۳۶۸) و در چهار منطقهٔ العوالي، جبل‌الدخان، پالايشگاه و ستره فعاليت دارد و تعداد کارکنان طبق آخرين آمار سال‌هاى اخير آن ۶،۹۴۰ نفر است که اکثراً خارجى مى‌باشند.

توليد شرکت نفت بحرين در ۱۹۹۲ معادل ۲۵۷،۵۷۶ بشکه در روز بود و در ۱۹۹۳ به علت کاهش نفت ورودى نفت ورودى از عربستان‌سعودي، توليد آن به ۲۴۶،۱۲۸ بشکه در روز کاهش يافت. (The Middle East and North Africa, 1996.P.31۳) اين شرکت در ۱۹۹۴، ۳ طرح توسعه را به اجراء گذاشت که اولين آن با سرمايه‌اى معادل ۳۰۰ ميليون دلار در ۱۹۹۷ به مرحلهٔ بهره‌بردارى مى‌رسد و طرح دوم و سوم با هزينه‌اى معادل ۵۰۰ ميليون دلار تا پيش از سال ۲۰۰۰ به مرحلهٔ بهره‌بردارى خواهد رسيد. (Ibid)

بدين ترتيب بعد از ايران و عراق، بحرين سومين کشور در منطقهٔ خليج‌فارس بود که منابع نفتى آن مورد بهره‌بردارى قرارگرفت و درآمد آن که منحصر به صيد مرواريد، کشاورزى و باغدارى بود با استخراج نفت افزايش يافت.

در ۱۹۳۲، اولين چاه در ناحيهٔ جبل‌الدخان در جنوب‌العوالي به نفت رسيد و دو سال بعد، نفت بحرين راه بازارهاى خارج ار در پيش گرفت. کمترين توليد روزانهٔ نفت بحرين در سال‌هاى اوليهٔ بهره‌بردارى روزانهٔ معادل ۲،۰۰۰ بشکه و بالاترين توليد آن در ۱۹۷۰ روزانه معادل ۷۶،۰۰۰ بشکه بود ولى در سال‌هاى اخير توليد روزانهٔ آن بين ۴۰ تا ۴۳ هزار بشکه بوده است.

(عباس شکوهي، موقعيت و آيندهٔ نفت در بحرين، رسالهٔ ارتقاء مقام، ۱۳۶۸.)

در ۱۹۳۸، شرکت باپکو پالايشگاهى در ستره احداث نمود که به‌ تدريج توسعه يافت و هم‌اکنون پس از پالايشگاه آبادان، دومين پالايشگاه بزرگ در خاورميانه محسوب مى‌شود. در حال حاضر ظرفيت اين پالايشگاه بيش از ۲۵۰،۰۰۰ بشکه در روز است.(The Middle East and North Africa, 199۴.P.۲۹۰) براى تأمين ظرفيت اين پالايشگاه علاوه بر نفت خام بحرين، (۱۷%) از طريق خط لوله ۶۰ کيلومتري، نفت خام عربستان‌سعودى نيز به اين پالايشگاه حمل و تصفيه مى‌شود.

بدين ترتيب تحولاتى که در زمينهٔ پالايش نفت صورت مى‌گيرد، تا حد زيادى به روابط عربستان‌سعودى و بحرين در شوراى همکارى خليج‌فارس بستگى دارد.

غير از منطقهٔ جبل‌الدخان، يک حوزه نفتى دريائى نيز در ناحيهٔ ابوسعفه کشف شد که ميان بحرين و عربستان‌سعودى مشترک است. موافقت‌نامه اين حوزهٔ نفتى در ۱۹۵۸ بين دولتين امضاء شد و شرکت آرامکو (ARAMCO = Arabian - Americian Oil Company) استخراج آن ار از ۱۹۶۸ به‌عهده دارد و منافع اين حوزه ميان آرامکو و باپکو تقسيم مى‌شود. آخرين ميزان استخراج سالانهٔ نفت در اين حوزه بالغ بر ۵/۱ ميليون تن بوده است. در آغاز ۱۹۹۳، عربستان‌سعودى سهم بحرين را از اين حوزه افزايش داد به‌طورى که در مارس ۱۹۹۳، ۱۶۰ ميليون دلار به افزايش درآمد بحرين کمک شد.(The Middle East and North Africa, 1996.P.31۳)

در ۱۹۷۱، امتياز اکتشاف و استخراج مناطق دريائى بحرين به يک کمپانى آمريکائى به نام سوپر اوايل واگذار شد. اين امتياز شامل دو منطقه است:

۱. منطقهٔ دريائى شمال بحرين که تا حد فلات قارهٔ ايران امتداد يافته و در وسعتى حدود ۱۳۵۰ کيلومتر مربع گسترده شده است.

۲. منطقهٔ دريائى جنوب که شامل آب‌هاى ساحلى جزاير حوار است و ۱۵۰ کيلومتر مربع وسعت دارد. شرکت سوپر اويل متعهد شده است هر ساله ۲۵% از نواحى تحت امتياز را به بحرين بازگرداند.

در ۱۹۷۵، دولت بحرين، صنعت نفت را در اين کشور ملّى کرد و بدين ترتيب شرکت ملّى بحرين (Bahrain National Oil Company.) - (BAPCO) در ۱۹۷۶ در شهر العوالى تأسيس شد. در ۱۹۷۸ اين شرکت بازاريابى و توزيع توليدات نفت بحرين را عهده‌دار شد. همچنين براساس توافق‌نامه‌‌اى که به امضاء رسيد، دولت بحرين مالکيت کامل شرکت باپکو را به‌دست آورد. ميزان توليد اين شرکت در ۱۹۹۰، ۱۴ ميليون بشکه نفت خام، ۴/۱ ميليون بشکه گاز مايع و ۲۴۰ ميليون فوت مکعب گاز طبيعى بوده است. (The Middle East and North Africa, 1994. P.290)

بحرين بيشتر برصادرات نفت تصفيه شده تکيه دارد تا نفت خام. به‌دليل وجود پالايشگاه نسبتاً بزرگ اين کشور که ثمرهٔ سال‌هاى نخستين استخراج نفت در اين کشور بوده، کليهٔ نفت توليدى از منطقهٔ نفتى مشترک ابوسعفه ميان بحرين و عربستان‌سعودي، به اين پالايشگاه هدايت مى‌شود و سپس به‌صورت فرآورده‌هاى نفتى از سوى اين اميرنشين در بازارهاى جهانى به فروش مى‌رسد. بحرين امروزه در ميان کشورهاى نفت‌خيز مقام چندانى ندارد، فقط از لحاظ داشتن پالايشگاه عظيم تصفيه نفت در بين امارات خليج‌فارس معروف است و از راه تصفيهٔ نفت عربستان‌سعودي، مبالغ زيادى نصيب بحرين مى‌شود.

ميزان نفت پالايش شده در بحرين در ۱۹۹۳، حدود ۲۴۷،۳۰۱ بشکه در روز بوده است که ۵% نسبت به سال قبل از آن کاهش داشته است. (Country Profile - Bahrain, Qatar 1995 - 96. P.13) و مصرف نفت تصفيه شده در محل نيز طى اين سال افزايش داشته و به ۶/۳ ميليون بشکه (حدود ۹،۹۰۰ بشکه در روز) و در ۱۹۹۴ به ۱۰،۰۰۹ بشکه در روز رسيده است. (The Middle East and North Africa, 1996. P.319) همچنين نفت خام وارده از عربستان‌سعودى در ۱۹۹۳، ۵% افزايش داشته و به ۵/۷۵ ميليون بشکه (حدود ۲۰۷،۰۰۰ بشکه در روز) رسيده است که بالغ بر ۶/۹۱ ميليون بشکه نفت (۲۵۱،۰۰۰ بشکه در روز) صادر شده است. (Ibid) مهمترين بندر صدور نفت در بحرين، بندر ميناسلمان است.

بحرين عضو اوپک نيست (The World Factbook 1995) ولى از اعضاء سازمان کشورهاى عربى صادرکننده نفت (AOPEC) است. (Ibid) متر اژ خطوط نفتى آن بدين قرار است:

نفت خام = ۵۶ کيلومتر (Ibid)

محصولات نفتى = ۱۶ کيلومتر (Ibid)