سطوح فعاليت‌هاى ورزشى سالمندان
به‌طورى که در مباحث قبلى اشاره شد، با افزايش سن در بزرگسالان از مقدار و شدت فعاليت جسمى آنان کاسته مى‌شود. اين مطلب به‌ويژه در مورد بانوان متداول‌تر است (بودبي، تونگات و تاونزند، ۱۹۸۱؛ وايت و کرتيس، ۱۹۸۴؛ مک فرسون، ۱۹۸۳؛ رودمان، ۱۹۸۶). اين کناره‌گيرى يا کاهش در فعاليت جسمى تنها به‌علت تغييرات فيزيولوژيک و بهداشتى نيست (اسپريتزر و اسنايدر، ۱۹۸۳)، بلکه عوامل روانى - اجتماعى نيز روى سطح و ميزان درگيرى بزرگسالان در فعاليت جسمى مؤثر هستند (مک فرسون، ۱۹۸۶). اين عوامل به‌شرح ذيل است:
- مناسب و قالبى بودن سطح فعاليت جسمي
- محدوديت در دسترسى به امکانات و تجهيزات و برنامه‌هاى ورزشي
- تجارب حرکتى و ورزشى دوران کودکي
- توجه به محدوديت‌هاى شخصى مربوط به فعاليت ورزشي
- کمبود مدل‌هاى داراى نقش
- عدم آگاهى دربارهٔ برنامه‌ها و تمرين‌هاى ورزشى مناسب
- اعتقاد به اين مطلب که ورزش خطرناک و آزاردهنده است و هيچ تأثيرى در پيشگيرى از امراض ندارد (دودا و تيپ، ۱۹۸۹ الف)
با وجود اين، نشانه‌هائى موجود است که بزرگسالان به‌ويژه سالمندان بيشتر از گذشته به ورزش علاقمند شده و به بهداشت و فوائد و تأثيرات بهداشتى ورزش توجه پيدا کرده‌اند (هاوز و همکاران، ۱۹۸۶؛ مالوني، فالون و ويتنبرگ، ۱۹۸۴؛ پروهاسکا و همکاران، ۱۹۸۵).
دودا و تيپ (۱۹۸۸ و ۱۹۸۹ الف و ب) چنين پيشنهاد کرده‌اند که مشارکت ورزشى بزرگسالان بر محور سه عامل اصلى و مرتبط استوار است:
۱. شوق شخصي، از قبيل داشتن ميل به انجام مهارت و نمايش حرکتى در مسابقه‌هاى ورزشي، با ديگران بودن، مورد تائيد واقع شدن، سلامتى خود را حفظ کردن، با فشارهاى گوناگون سازگار شدن و بالا بردن ميزان آمادگى جسمي.
۲. خودپندارى به‌ويژه بالا بردن عزت نفس براى فعاليت ورزشي.
۳. ادراک و اختيار در گزينش يا داشتن فرصت‌هاى زياد در يک شرايط و موقعيت معين، مانند وجود وسايل نقليه براى رفتن به ميادين مختلف ورزشى و در جائى که برنامه‌هاى ورزشى ويژه بزرگسالان در آنجا ارائه مى‌شود (تصوير زير).
ارزش‌هاى شوق شخصى و عزت نفس در زمينهٔ ورزش ممکن است در طول عمر تغيير کند؛ براى مثال تمايل به برنده شدن در ورزشکاران بزرگسال به‌تدريج کم شده، تمايل بودن با ديگران در آنها تقويت مى‌شود. سالمندان نيز متوجه خواهند شد که قابليت‌هاى جسمى آنان با گذشت زمان رو به نزول نهاده است. دودا و تيپ روى ۱۴۴ نفر از بزرگسالان در سه گروه سنى (۲۵ تا ۳۹، ۴۰ تا ۶۰ و ۶۱ به بالا) مطالعه کردند. اين افراد در يک برنامه‌ٔ ورزشى شرکت داشتند. شوق و ميل به فعاليت در سه گروه و بين مردان و زنان متفاوت تشخيص داده شد (تصوير زير). افراد ميانسال و سالمند نسبت به جوانان ارزش بيشترى براى فوائد بهداشتى ورزش قائل شدند؛ براى مثال تصوير زير نشان مى‌دهد که تا چه اندازه هر يک از گروه‌هاى مردان و زنان به فوائد ورزش در کاهش فشار و اضطراب اهميت دادند. مردان جوان تأکيد کمى بر فوائد بهداشتيِ ورزش داشتند. در اين تحقيق از يک پرسش‌نامهٔ پنج درجه‌اى (مقياس ليکرت) استفاده شده است. مردان نيز بيشتر از زنان براى جنبهٔ مسابقه و رقابت ورزشى ارزش قائل شدند. بنابراين رهبران و مسؤولان برنامه‌هاى ورزشى سالمندان بهتر است بر تعامل اجتماعى و فوائد بهداشتى ورزش و عامل کاهش فشار و اضطراب تأکيد کنند.
در بين گروه‌هاى سالمند تفاوت معنى‌دارى در زمينهٔ عزت نفس ورزشى ديده نشد، ليکن در مقايسه زنان با مردان تفاوت‌هائى از اين نظر وجود داشت. زنان عزت نفس کمترى نسبت به مردان در زمينهٔ ورزش ابراز داشتند و معتقد بودند که کنترل کمترى بر وضعيت بهداشتى خود دارند. اين باورها معمولاً همراه با مشارکت کمتر در ورزش است. اما زنان خوشبختانه احساس کردند که از حمايت بيشتر اجتماعى در زمينهٔ مشارکت ورزشى برخوردار هستند.
مديران برنامه‌هاى ورزشى بزرگسالان بايد راه‌بردهائى را در نظر بگيرند که افرادِ با عزت نفس پائين بتوانند اعتمادبه‌نفس بيشترى در زمينهٔ ورزش پيدا کرده، بر ميزان مشارکت خود بيفزايند (دودا و تيپ، ۱۹۸۹ ب). شوق و ميل ورزشى گروه‌هاى ديگر ممکن است با آنچه در اين تحقيق مشخص شد متفاوت باشد؛ با وجود اين رهبران ورزشى بايد موجبات تشويق افراد سالمند و پايدارى آنها در تمرينات ورزشى را فراهم سازند و از اين طريق جنبه‌هائى از ورزش و فوائد آن را که براى آنها از ارزش و اهميت بيشترى برخوردار است مورد تأکيد قرار دهند.