کاهش وسعت حریق در مناطق تحت مدیریت سازمان محیط زیست

به گزارش روز جمعه گروه علمی ایرنا ، ایران با دارا بودن چندین اقلیم از تنوع زیستی بسیار غنی و متنوعی برخوردار است و با وجود اینکه کشورمان از نظر جغرافیایی در بخش خشک و نیمه خشک قاره آسیا قرار دارد اما به دلیل دارا بودن آب و هوای چهار فصل در مناطق مختلف، از محیط زیستی بسیار غنی برخوردار است.
برهمین اساس سازمان حفاظت محیط زیست طبق تعاریف و معیارهای جهانی محیط زیست، کشور را در چهار طبقه کلی محیط زیستی شامل پارک های ملی، آثار طبیعی ملی، منطقه حفاظت شده و پناهگاه حیات وحش مشخص کرده است. این طبقه بندی در سال 1974 میلادی (1353 هجری شمسی) به مجلس ارائه شد و مورد تصویب قرار گرفت و بر اساس آن اختیارات قانونی و اداره کلی این مناطق به سازمان محیط زیست واگذار شد بنابراین اکنون حدود 17 میلیون هکتار یعنی 11 درصد از وسعت خاک کشور جزو مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست قرار دارد.
بر این اساس اکنون 22 پارک ملی شامل پارک ملی گلستان در استان گلستان، سرخه حصار در شرق تهران و دریاچه ارومیه، 20 اثر طبیعی ملی از جمله منطقه خشکه داران مازندران، منطقه دهلران چشمه قیر، آب گرم، غار خفاش در ایلام، گونه گیاهی سوسن سفید گیلان، گونه گیاهی لاله واژگون چهارمحال و بختیاری، 93 منطقه حفاظت شده از جمله ارژن و پریشان ذخیره گاه زیستکره تالاب بین المللی فارس، ارسباران ذخیره گاه زیستکره آذربایجان شرقی، توران ذخیره گاه زیستکره سمنان و 34 پناهگاه حیات وحش از جمله میانکاله ذخیره گاه زیستکره تالاب بین المللی مازندران، توران ذخیره گاه زیستکره سمنان، شادگان تالاب بین المللی خوزستان و بختگان تالاب بین المللی فارس جزو مناطق حفاظت شده به ثبت رسده اند.
مدیریت این مناطق به طور کامل بر عهده سازمان حفاظت محیط زیست است که قطعا چالش ها و تهدیداتی نیز به همراه دارد که یکی از آنها که شاید بتوان آن را در رده های اول چالش ها قرار داد آتش سوزی است که با وقوع آن تمام زیستمندان در طبیعت مورد تهدید قرار می گیرند.
سازمان حفاظت محیط زیست با هدف کاهش آتش سوزی در مناطق تحت مدیریت خود اقدامات زیادی انجام داده که اجرای طرح دیده بان آتش و استفاده از چادر آتشبان یکی از آنهاست که در استان گلستان و در نقاط حساس پارک ملی گلستان اجرا شده است.
احصاء قوانین و مجازات های در قانون مجازات اسلامی و قانون شکار و صید و هماهنگی با ادارات کل، پیگیری تحقق و تامین اعتبار تفاهمنامه سازمان محیط زیست و وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و موسسه مالی اعتباری کوثر با هدف تجهیز نیروهای اجرایی سازمان و تحویل تجهیزات فردی و جمعی اطفاء حریق مبلغ 205 هزار و 574 میلیون ریال و تحویل آن به استانها برخی از این اقدامات است.
تمام این اقدامات موجب شد تا امسال شاهد کاهش وسعت آتش سوزی در مناطق تحت مدیریت سازمان محیط زیست شویم و این وسعت از حدود 29 هزار هکتار در سال 1396 به حدود 23 هزار هکتار در سال 97 کاهش یافت.

** مطالعه تعیین نیاز آبی 32 تالاب و رودخانه
تالابها یکی از مهمترین اکوسیستم های طبیعی هستند و ارزش بسیار بالایی دارند که بر اساس برآوردهای صورت گرفته، ارزش اکولوژیکی بسیار زیادی نسبت به جنگل ها دارند و نقش زیادی در ترسیب کربن برای آنها دیده شده است، تالاب‌ها 3 درصد از سطح کره زمین را به خود اختصاص داده اند، اما 30 درصد ترسیب کربن را برعهده دارند اگر تالابها تخریب شوند به عنوان یک عامل تاثیرگذار بر انتشار گازهای گلخانه ای عمل خواهند کرد.
تعدیل و تعادل بخشی به سفره‌های زیرزمینی به عنوان مانع بین آب های شور و شیرین از دیگر کارکردهای تالاب‌هاست؛ همچنین به عنوان ذخیره‌گاه عمل می کنند یعنی آب را مانند اسفنج به خود جذب کرده و مانع بروز سیلاب می‌شوند و در شرایط خشکی آب ذخیره شده را به طبیعت بر می گردانند، همچنین حفظ تنوع زیستی و رونق اقتصادی از دیگر کارکردهای تالاب ها است.
بر این اساس حفظ این اکوسیستم های آبی از ارزش بسیار زیادی برخوردار است که در این راستا باید آب که نیاز اولیه حیات تالاب ها است، تامین شود.
در این راستا سازمان حفاظت محیط زیست با همکاری وزارت نیرو و سایر دستگاه های مرتبط اقدام تعیین نیاز آبی تالابها کرده که امسال مطالعه تعیین نیاز آبی 32 تالاب و رودخانه تمام و 18 مطالعه نیز در حال اقدام است.
مسئولان سازمان حفاظت محیط زیست معتقدند با توجه به شرایط منابع آبی کشور، برای تامین کامل حقابه تالابها فاصله زیادی دارند اما برای اینکه این فاصله کاهش یابد سیستم نظارت و پایش را در برخی تالاب های کشور فعال کردند تا بر اساس آن میزان آب تخصیص یافته را رصد کنند که در این کار با به نتیجه رسیدن نیاز آبی تالابها به طور کامل اجرا خواهد شد.

** پروژه ارزیابی آسیب پذیری تالابهای ثبت شده در رامسر سایت
وسعت تالاب های ایران 3 میلیون هکتار است که از این میزان 1.5میلیون هکتار در رامسر سایت به ثبت رسیده است این یعنی اینکه 50 درصد تالاب های ایران در این کنوانسیون ثبت شده است در واقع تالاب هایی که از تنوع زیستی بالا و ارزش بین المللی برخوردار هستند در این سایت ثبت می شوند که باید به طور مداوم رصد شوند زیرا تاثیر بسیاری در بروز گرد و خاک دارند.
دو سال پیش پروژه ارزیابی آسیب پذیری رامسر سایتهای ایران در سه حوزه زیستگاه، گونه و جامعه محلی ساکن در اطراف تالابها آغاز شد که بر اساس آن میزان آسیب پذیری تالابهای ثبت شده در رامسر سایت به دست آمد.
بر این اساس مشخص شد 37 درصد تالابهای ثبت شده دارای سطح آسیب پذیری زیادی هستند یعنی در شرایط تهدید جدی قرار دارند مانند تالابهای هامون، ارومیه، انزلی، بختگان، پریشان، گاوخونی، شادگان، پارک ملی بوجاق، 42 درصد دارای سطح آسیب پذیری متوسط هستند اما نیاز به توجه بیشتری دارند تا به شرایط بحرانی نرسند مانند تالابهای یادگارلو، آلاگل، خورخوران، رودگز و رود حرا، امیرکلایه، گمیشان، قوری گل، کانی برازان، میانکاله و قوپی بابا علی و 21 درصد در شرایط خوبی با سطح آسیب پذیری اندک قرار دارند که تالابهای شیدور، فریدونکنار، چغاخور، رود شور شیرین و حرای میناب، خلیج گواتر و هورباهو از این دست تالابها هستند.
بنابراین با توجه به شرایط تالابها و بهره برداری بیش از حد از منابع آبی سازمان حفاظت محیط زیست در تلاش است تالابهایی که اکنون در شرایط خوبی قرار دارند را حفظ کند تا به سمت بحرانی شدن پیش نروند.

** دیگر اقدامات تالابی
افزایش همکاریهای بین المللی و امور مربوط به کنوانسیون رامسر، ارتباط، آگاهی رسانی، مشارکت، آموزش ، مدیریت اکوسیستم های تالابی، برگزاری کارگاه های مشارکتی در استانهای اصفهان، خوزستان، هرمزگان، آذربایجان غربی، کرمان، سیستان و بلوچستان، لرستان، چهارمحال و بختیاری برای تدوین برنامه مدیریت زیست بومی تالابهای این استانها و تعیین سه استان پایلوت اصفهان، کردستان و فارس برای اجرای برنامه مدیریت زیست بومی برخی دیگر از اقدامات صورت گرفته در راستای حفاظت از تالاب ها است.
معرفی 4 شهر تالابی به کنوانسیون رامسر برای ثبت جهانی مانند رشت برای تالاب عینک، گندمان تالاب گندمان، مریوان تالاب زریوار و ورزنه تالاب گاو خونی، تهیه و ارسال گزارش سه سالانه ملی کشور به دبیرخانه کنوانسیون رامسر، نهایی کردن سند راهبردها و برنامه عمل ملی تالابها و ارائه به هیات دولت، همکاری با وزارت امور خارجه و سایر دستگاه ها برای مشارکت با کشور افغانستان برای احیای تالاب هامون، همکاری با وزارت امور خارجه و سایر دستگاهها برای مشارکت با کشور عراق برای احیای تالاب هورالعظیم خوزستان و برگزاری کارگاه مشترک با کشور استرالیا برای انتقال تجارب این کشور در مورد حقابه های زیست محیطی از دیگر اقدامات سازمان محیط زیست برای حفاظت از تالابهاست.

**جمع آوری 300 نمونه بی مهره و مهره‌دار
بی مهرگان جانورانی هستند که ستون فقرات و یا اسکلت استخوانی ندارند، دانشمندان نزدیک به یک میلیون گونه در حال حیات از بی مهرگان را شناسایی کرده اند اما فقط بخش کوچکی از تعداد کل بی مهرگان در حال حیات دنیا را تشکیل می دهند، دانشمندان حدس می زنند که شاید 30 میلیون گونه در حال حیات از بی مهرگان در جهان وجود داشته باشد.
آنچه مسلم، اینکه بیش از 97 درصد از تمام گونه های جانوری در حال حیات بی مهرگان هستند که عبارتند از بندپایان، کیسه تنان، خارپوستان، نرم تنان، کرم های حلقوی، اسفنج ها، کرم های پهن، نماتدها، روتیفرها، براکئوپودا و بریوزوآ (جانورانی خزه مانند) و ایران نیز با دارا بودن اقلیم متنوع از تنوع زیادی از زمینه بی مهره ها برخوردار است.
جمع آوری 300 نمونه بی مهره و مهره‌دار، بازبینی و ساماندهی 950 نمونه مخازن علمی گروه جانوری، تکمیل و ورود اطلاعات 280 نمونه در بانک اطلاعاتی گروه، ارائه گزارش نهایی و شناسایی و ساماندهی بیش از سه هزار نمونه نرم‌تن بخش بی‌مهرگان برخی از این اقدامات است.

** تدوین عمل مدیریت و حفاظت از گونه های جانوری
حدود هزار و 170 گونه مهره دار در ایران وجود دارد که براساس فهرست سرخ IUCN (فهرست سرخ گونه های در خطر تهدید سازمان حفاظت جهانی) حدود 78 گونه از آنها در معرض تهدید قرار دارد، بر این اساس سازمان حفاظت محیط زیست تهیه برنامه عمل حفاظت از گونه های در خطر انقراض و تهدید را در برنامه کاری خود قرار داده و تاکنون موفق به تهیه این برنامه برای 9 گونه جانوری شده و تهیه و تدوین 10 برنامه دیگر را نیز در دستور کار دارد.
تاکنون برنامه عمل خرس قهوه ای، خرس سیاه، گوزن زرد، تمساح پوزه کوتاه ( گاندو) ، سمندر لرستانی ، لاک پشت فراتی، میش مرغ، غاز پیشانی سفید و پلنگ تهیه و به استان ها ابلاغ شده است که برخی از استان ها حتی موفق به دریافت اعتبارات برای اجرای آن شده اند.
همچنین تهیه برنامه عمل برای گونه های جانوری مانند شوکا، گورخر، آهو، قوچ و میش، هوبره، بالابان، ماهی قزل آلای خال قرمز، سمندر غار زی، افعی لطیفی و اردک سر سفید نیز جزو برنامه های سازمان است.
بازبینی، شناسائی و ثبت اطلاعات بیش از 250 قطعه پرنده و 450 پستاندار، بررسی و اعلام پیشنهادها و راهکار در خصوص بیماری‌ ها و آفات در زیستگاه‌، پروژه مطالعه مورفولوژیک،‌ بیومتری و آماده‌سازی نمونه‌های راسته گوشتخواران موجود در مخازن، ارائه و ارسال پیشنهاد ثبت روز غار پاک به عنوان روز جهانی حفاظت از غارها به وزارت امور خارجه، راه اندازی سامانه اطلاعات غارهای کشور و تدوین آیین‌نامه حفاظت و بهره‌برداری از منابع ژنتیکی کشور (ناتمام) از دیگر اقدامات صورت گرفته است.

** رویکردهای سازمان محیط زیست
سازمان حفاظت محیط زیست در سال 97، رویکردهای مختلفی نیز داشته که زمینه سازی و تسریع روند راه اندازی قرق های اختصاصی، بازنگری و اصلاح دستورالعمل های شکار و صید، ساماندهی مناطق شکار ممنوع، نظارت بر سرشماری حیات وحش، بازنگری و اصلاح مقررات، راه اندازی و پیگیری تکمیل اطلاعات سامانه جامع شکار و صید، جمع بندی و تکمیل مستندات 31 قرق اختصاصی برای تصویب محدوده در شورای عالی محیط زیست، تدوین شیوه نامه مشترک واگذاری قرق های اختصاصی با سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری جهت رفع مشکلات واگذاری قرق ها برخی از این رویکردها است.

** مهمترین اقدامات انجام شده
تدوین و ابلاغ دستورالعمل صدور پروانه انتفاعی شکار چهارپا در موضوع تفاهم نامه با صندوق ملی محیط زیست، مشارکت در بازنگری و تدوین فهرست جدید طبقه بندی حفاظتی جانوران وحشی کشور، تصویب و ابلاغ طرح نهایی تابلوهای تعیین محدوده قرق های اختصاصی و کنترل مجوزهای واردات و صادرات گونه های کنوانسیون منع تجارت گونه های گیاهی و جانوری در معرض خطر انقراض (سایتیس) برای مقابله با تجارت غیر قانونی گونه های گیاهی و جانوری در معرض خطر انقراض برخی از مهمترین اقدامات انجام شده است.
علمی 9014** 1055