آیینی که به زهر افراطی گری آلوده شد

چهارشنبه سوری نخستین جشن پیش از نوروز، سوری است که در شب پایانی چهارشنبه سال می بایست همایش و گردهمایی مفرح خانوادگی را در آستانه سال جدید رقم زند.
ریشه و پیشینه این جشن به قرن ها پیش برمی گردد؛ بر اساس آنچه در شاهنامه فردوسی آمده چهارشنبه سوری به عنوان نماد گذشتن سیاوش از آتش برای اثبات بی گناهی وی در بهرام شید (سه شنبه) آخر سال روی داده و از چهارشنبه تا ناهید شید (جمعه) جشن ملی اعلام و در سراسر کشور پهناور ایران به فرمان کیکاووس سور و شادمانی برپا شد.
روشن کردن آتش عنصر اصلی چهارشنبه سوری است، در این جشن ایرانیان سه و یا هفت کپه آتش نمادین روشن می کردند و با اعتقاد بر سوزاندن غم و ناخوشیها از روی آنها می پریدند.
گرچه این سنت اصیل با وجود گذشت قرنها در بین ایرانیان باقی مانده اما با تحریف مواجه شده است. آیینی که ایرانیان چشم به راه گردش 365 روز زمین به دور خورشید برای رسیدن آن بودند، امروز با خطر و دلواپسی برای خانواده ها همراه است و از مسیر اصلی خود منحرف شده است.
این در حالی است که به اعتقاد جامعه شناسان و کارشناسان فرهنگ و تاریخ باید از آمیختگی سنتهای اصیل با تجملات و مخاطرات جلوگیری شود تا کارکردهای مثبت اجتماعی و فرهنگی آن به تهدیدی برای جامعه تبدیل نشود.

* چهارشنبه سوری جشن همدلی
عضو هیات علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد به خبرنگار ایرنا گفت: چهارشنبه سوری ریشه عمیق فرهنگی بین ایرانیان دارد و در دوره زرتشتیان و پیش از حمله اعراب به ایران پنج روز آخر سال به نام 'پنجه' نامگذاری می شد.
غلامرضا حسنی درمیان افزود: زرتشتیان در این پنج روز با برپاکردن آتش جشن می گرفتند. به تدریج در طول تاریخ این پنج روز به یک روز در سال تقلیل یافت و سه شنبه شب آخر سال جشنی با هدف افزایش نشاط برگزار می شد.
وی ادامه داد: بزم چهارشنبه سوری در ایام نوروز موضوعی است که در شاهنامه فردوسی نیز آمده و سنتی است که در بین همه اقوام ایرانی وجود داشته و منحصر به قوم خاصی نیست.
این جامعه شناس گفت: ایرانیان در طول تاریخ در جشن چهارشنبه سوری با درست کردن آتش، پریدن از روی آن و خواندن آواهایی نظیر 'سرخی تو از من، زردی من از تو' بطور نمادین خود را از زردی و ناخوشی پاکسازی و شادمانی جمعی ایجاد می کردند.
وی افزود: چهارشنبه سوری از سنتهای اصیل ایرانیان است که منجر به ایجاد کنش مثبت اجتماعی، همدلی و نشاط جمعی می شد و پویایی اجتماعی ایجاد می کرد.

* نماد توجه به اهمیت جشن و نشاط
عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد نیز به خبرنگار ایرنا گفت: ایرانیان پیش و پس از اسلام توجه خاصی به برپایی جشن و سرور داشته اند.
نجم الدین گیلانی افزود: آتش در ایران قدیم مهمترین عنصر طبیعت بود که در بین همه اقوام جایگاه رفیعی داشت بطوری که اگر آتش نبود تمدنی نیز بوجود نمی آمد. چهارشنبه سوری و برپایی آتش نیز به عنوان نماد آن برگرفته از جایگاه ویژه همین عنصر طبیعی بود.
وی ادامه داد: در شاهنامه فردوسی نیز گذر سیاوش از آتش و برگزاری سه روز جشن پس از این اتفاق مطرح شده ولی سابقه جشنهای چهارشنبه سوری به پیش از ورود اسلام به ایران برمی گردد.

* گسست اجتماعی و انحراف سنت
عضو هیات علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد به خبرنگار ایرنا گفت: توجه به وجوه اجتماعی در سنتها بسیار مهم است ولی امروزه وجوه اجتماعی کمتر مورد توجه قرار می گیرد.
وی افزود: هدف اصلی از مناسک و سنتهای اصیل بازتولید سرمایه اجتماعی در جامعه است. مردم در طول تاریخ در محلات به صورت خویشاوندی گردهم می آمدند و به شادی می پرداختند. در سنت اصیل چهارشنبه سوری، آتش عامل و بهانه گردهمایی افراد و خویشاوندان بود. در این میان پریدن از روی آتش و آواهای مخصوص چهارشنبه سوری به تدریج شکل گرفت.

* بازتولید سرمایه اجتماعی نیاز جوامع امروزی
حسنی ادامه داد: پیوست اجتماعی و بازتولید سرمایه اجتماعی که در سنتهای اصیل ایرانی وجود داشت نیاز اساسی جامعه امروزی است و
سنت چهارشنبه سوری در گذشته بدون کمترین حادثه، بهترین سرور و نشاط را به ارمغان می آورد و جنبه آسیبی این سنت صفر و پیوست اجتماعی و نشاط اجتماعی آن بسیار بالا بود.
وی گفت: امروزه این مناسک و سنتها قابلیت اجرایی خود را در محیط شهری از دست داده اند و به مراسم خطرناک و آسیب زا تبدیل شده اند و این در حالی است که جامعه هنوز به گردهم آمدن نیاز دارد و باید از هر سنتی برای این مهم استفاده کرد.

*افراط عامل نابودی سنت
عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد نیز در خصوص تحریف چهارشنبه سوری گفت: این سنت کهن ایرانی در گذر تاریخ دچار افراط و انحراف شد، افراط در هر چیز هم باعث نابودی آن می شود.
گیلانی افزود: البته برخی سنتها ظرفیت زمانی دارند. سنت چهارشنبه سوری نیز مربوط به روزگاران کهن است، هیچکس مخالف جشن گرفتن نیست اما برخی سنتها در روزگار خود فلسفه داشته اند.
وی ادامه داد: همه مدافع فرهنگ ایرانی هستیم، بسیاری از مولفه های خوب و اصیل فرهنگ ایرانی تداوم یافته اما برخی نظیر چهارشنبه سوری دچار انحراف شده است.

* آتش افروزی مغایر با زندگی شهرنشینی
این مورخ گفت: جشن چهارشنبه سوری در ایام دیرین با برپایی آتش همراه شد اما امروزه روشن کردن آتش در خیابانها با فرهنگ شهرنشینی و زندگی شهری مغایرت دارد و غیرقابل قبول است.
وی افزود: ترقه زدن و ایجاد محیط ناامن در فضای شهری با بهانه جشن چهارشنبه سوری امروزه نقض حقوق شهروندی است. افراد علاقه مند به برپایی آتش و اجرای سنت چهارشنبه سوری باید در محیطهای غیرمسکونی و خارج از محیط رفت و آمدهای شهری این سنت را به جا آورند.
عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد ادامه داد: هدف اصلی سنت چهارشنبه سوری ایجاد نشاط در جامعه است اما پیگیری این هدف مهم باید منطبق بر شرایط زندگی جاری باشد. بر این اساس نباید با اقدامات خطرناک به بهانه چهارشنبه سوری و خطرات ناشی از آن، زندگی به کام دیگران تلخ شود.
7505/1858