مفهوم ماشین بدن در مقام شخصیت نمایشی

به گزارش روز شنبه خبرنگار فرهنگی ایرنا «تئاتر فیزیکال» از آن دست شاخه‌های هنر نمایش است که چند سالی است در جهانِ تولیدات تئاتری، بخشی خاص را به خود اختصاص داده است و از همین رو هنرمندان نمایش کشورمان نیز طی چند سال اخیر تلاش کرده اند تا همسو با جریانات هنر تئاتر در جهان، در تولید آثار اینگونه تئاتری تجربیات متعددی را پشت سر بگذارد.

** تمرکز مسئولان روی دعوت گروه نمایش‌های فیزیکال
نگاه مسئولان و دست اندرکاران سی و هفتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر در دعوت از گروه‌های تئاتر خارجی برای حضور در بخش مسابقه بین‌الملل این رخداد نیز با هدف تمرکز بر دعوت از گروه‌های «تئاتر فیزیکال» شکل گرفت تا به واسطه این حضور و دعوت از آنها، به همراهی هنرمندان کشورمان به درستی معنا و چهارچوب شکل‌گیری این دسته از آثار را تصویر کنند.
در پس این دعوت هدف مهمی نهفته است، از جمله کمک به هنرمندانی که حرکاتشان در مسیر تولید تئاتر فیزیکال در مغایرت با اصول و قوانین این گونه تئاتری است، پس به واسطه دعوت از گروه های بین‌المللی می توان تصویر درستی از شکل تولید تئاتر فیزیکال را برای هنرمندان ایرانی تجسم کرد.

** «فقط استخوان ها»، نمونه موفق تئاتر فیزیکال
نمایش «فقط استخوان‌ها» به نویسندگی، بازیگری و کارگردانی «توماس مونکتون» نماینده کشور فنلاند که در روزهای اول و دوم اسفند در تالار چهارسو مجموعه تئاتر شهر در بخش مسابقه بین‌الملل جشنواره بین المللی تئاتر فجر به صحنه رفت نیز یکی از نمونه‌های موفق در ارائه «تئاتر فیزیکال» به هنرمندان و مخاطبان آثار تئاتری است.
« تئاتر فیزیکال» مبتنی بر روایت و خلق دراماتیک با استناد به زبان بدن بازیگر است. شیوه ای که طی آن اجزاء بدن هنرمند بازیگر به شخصیت‌ها، رخدادها و موقعیت‌هایی بدل می شود که می تواند در پیش‌برندگی امر درام، مخاطب را یاری رساند.
«توماس مونکتون» علاوه بر نویسندگی و کارگردانی «فقط استخوان‌ها» به عنوان بازیگر این اثر نمایشی نیز ایفای نقش می کند.
بازیگری که در مساحت محدود دو در یک متر و با استفاده از نور ثابت که بنا به موقعیت های اثر نمایشی رنگ‌های مختلفی به خود می گیرد، بدون استفاده کردن از کلام و دیالوگ - به عنوان اولین عامل ارتباطی انسانها - با استناد به قدرتِ زبانِ بدن خود و تسلط بی چون و چرا بر اعضای بدن، دست به خلق روایتی می‌زند که این بار در بستر طنز، روایت های متعدد دراماتیک را پیشاروی مخاطبان تصویر می‌کند.

** تطبیق مفاهیم داستان با فرهنگ جامعه مخاطب هدف
«فقط استخوان‌ها» تجلی مفهوم قدرت هنر بازیگری در خلق اثر تئاتری به شمار می رود. اثر تئاتری که با بهره گیری از قوانین و چارچوب‌های «تئاتر فیزیکال»، نخستین قاعده صحنه را با مخاطب در میان می‌گذارد.
قاعده ای که طی آن مخاطب اینبار در مواجهه با اثر نمایشی تنها به واسطه زبان بدن بازیگر است که باید پیگیر داستان نمایش باشد. هرچند «توماس مونکتون» با توجه به جامعه هدف مخاطبان خود که از فرهنگ و کشوری دیگر با زبانی متفاوت هستند - ایران - در خلق داستان خود به سراغ مفاهیم پیچیده نمی رود و ساده ترین دستاوردهای زندگی انسانی مانند مقوله تحقق اهداف، مفهوم ارتباط گیری، انتخاب میان دو راهی و مواردی از این دست مفاهیم را به عنوان خط داستانی نمایش خود ارائه می دهد.
شکی وجود ندارد مخاطب اثر نمایشی تشنه مفهوم موقعیت های درام است و این تشنگی صرفاً با معرفی او به سرچشمه‌های تعلیق، کنش های پُرکشمکش و یا گره‌افکنی های پیچیده و غیرقابل حل برطرف نمی شود.
مخاطب تئاتر می داند که به دیدن نمایشی آمده که می تواند با ساده‌ترین شیوه زبان هنرمند خالق خود، جذاب ترین مفاهیم آشنا در زندگی را پیشاروی او تصویر کند.
توماس مونکتون در «فقط استخوان‌ها» با تأکید بر اشراف به قدرت بدن و فیزیک خود با تکثر شخصیت‌ها، تجلی هر یک از آنها را در دو دست، دو پا یا تارهای صوتی او به عنوان بازیگر در قالب آواهایی که از گلو خارج می‌کند داستان نمایش خود را به مخاطب ارائه می دهد.

** مخاطبانی که به چالش کشیده می شوند
مونکتون به عنوان بازیگر، نویسنده و کارگردان «فقط استخوان‌ها» با استناد به بستر روایت طنز در کنار همراهی مخاطب تلاش می‌کند تا دیگر وجه هنر نمایش یعنی مقوله سرگرم سازی را نیز چاشنی همراهی نزدیک به 50 دقیقه ای مخاطبان خود در تالار چهارسو کند.
از سوی دیگر او می‌داند رخدادی که در آن حضور پیدا کرده است یک جشنواره است و جشنی است که به واسطه آن، مخاطبان آثار هنری گرد هم جمع می شوند تا در کنار لذت بردن بخشی از اوقات زندگی خود را در رفتاری فرهنگی به شادترین، زیباترین و دلچسب ترین لحظات ممکن پشت سر بگذارد.
به همین سبب است که وی در روایت اثر، پای خود را از قوانین تئاتر فیزیکال فراتر می‌گذارد و با به چالش کشیدن مخاطب در تعامل با اثر نمایشی از او نیز می‌خواهد که در شکل دهی خط داستانی «فقط استخوان‌ها» یاری گرش باشد.
جایی که توماس مونکتون از مخاطبان خود می‌خواهد تا با استفاده کردن از اصوات آشنا مانند صدای حیوانات در شکل گیری شخصیت ها و تئاتر او برای قصه گویی و سرگرم سازی همان مخاطبان وارد میدان شوند.
مخاطبانی که در نگاه نخست به دلیل سادگی اجرای حرکات سخت، پیچیده و متمرکز بر فنون و تسلط بی چون و چرای او بر بدن خود، احساس می‌کنند که این بازیگر کار خاصی انجام نمی‌دهد! اما به محض ورود به این چالش و استفاده کردن از اجزای بدن خود برای تبدیل دست یا پاها به شخصیت‌هایی مجزا در می یابد که هنر نمایش عرصه جولانی است که در عین سادگی می تواند پیچیده ترین مفاهیم را با چاشنی جذابیت پیشاروی مخاطبان خود ترسیم کند.

** اهمیت مولفه ای به نام هنر بازیگر
بدون هیچ شکی حضور نمایش «فقط استخوان‌ها» به عنوان نماینده کشور فنلاند در سی و هفتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر می‌تواند بار کیفی آثار دعوت شده از هنرمندان بخش بین‌الملل را که با وجود تمام چالش‌های دعوت به این رخداد از جمله مسائل مالی و ارزی در جشنواره حضور یافته اند، را به دوش بکشد.
از سوی دیگر این تصویر را پیشاروی مخاطبان ترسیم کند که هنر تئاتر همواره نیاز ندارد تا در بستر مفاهیم پیچیده، صحنه های گسترده و تعداد بازیگران متعدد دست به خلق مفاهیم زند بلکه می‌توان تجلی آنها را در قامت یک بازیگر با ساده ترین حرکات و با استفاده کردن از تکنیک‌های تخصصی و البته آشنا برای مخاطب رقم زد.
«فقط استخوان ها» نمایشی بود که نشان داد تئاتر ایران در مقایسه و مواجهه با همتایان هنرمند خود در سایر کشورها در ارتباط گیری با مخاطب، هنوز نیازمند تأکید بر روایتی آشنا و پرهیز از صحنه پردازی‌های کلان و سنگین و متمرکز بر قدرت و توانایی‌های بازیگر به عنوان یکی از مولفه های اصلی شکل گیری هنر تئاتر، برای ارتباط همه جانبه با مخاطب خود است.
سی و هفتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر که در بخش‌های صحنه‌ای، به‌علاوه فجر، خیابانی، دیگرگونه‌های اجرایی، تئاتر ملل و مسابقه نمایش های بین الملل، بخش چهل سالگی انقلاب و نمایش های رادیویی، با سکان‌داری نادر برهانی مرند از بیست و دوم بهمن ماه کار خود را آغاز کرده بود در شامگاه شنبه (چهارم اسفند ماه) با معرفی نفرات برگزیده به کار خود پایان خواهد داد.
از امین خرمی
فراهنگ9266**3009