امام موسی صدر دانشمند، معلم و مربی بود

به گزارش خبرنگار گروه دانشگاه ایرنا، محسن اسماعیلی نیز از دیگر سخنرانان همایش مدرسه تربیتی امام موسی صدر افزود: هنر تربیت از هنر آموزش نیز بالاتر است. یعنی هر معلمی هم مربی نیست. نکته من این است که دانش ارزش است و هر کسی از این ارزش بهره‌مند نیست، اما هنر آموزش بالاتر از هنر دانش است. خیلی‌ها دانشمندند، اما معلم خوبی نیستند.
اسماعیلی ادامه داد: آموزش آسان‌تر از تربیت و پرورش است؛ لذا شما دانشمندان برجسته‌ای را می‌بینید که مدرسان مشهوری نیز هستند، اما مربی خوبی نیستند و اثر تربیتی ندارند. تربیت به معنای عام و تربیت دینی به صورت اخص. این طور نیست که هر کسی با دین آشنا است، حتی آشنایی عمیق و فقیه است او معلم خوبی نیز برای دین باشد؛ لذا برخی‌ها با اینکه حسن نیت و دانش نیز دارند، اما در گفت و گوی رودرو با نسل جوان موفق نیستند.
این عضو مجلس خبرگان رهبری بیان کرد: لذا می بینید که افرادی هنر آموزش را ندارند و مرتبا مطالب خود را تصحیح یا تکذیب می کنند.
این استاد حقوق اظهار کرد: در کتاب گام به گام با امام، یک جا مشاهده نکردم که امام موسی صدر چیزی را تکذیب کرده باشد. این استادی او را در انتقال مطلب می‌رساند.
وی بیان کرد: اگر کسی این مجموعه و سیره آموزشی و تربیتی امام را ببیند، می‌فهمد که از روز اول تا روز آخر که ربوده شد، تنها یک مسیر را طی کرد.
اسماعیلی تصریح کرد: صدر در آن مسیر تطور یافته است، اما تغییری پیدا نشده است، چون اندیشه او استوار بوده است. علاوه بر این، مسئله تربیتی و دینی وی مطرح است که باز هم از بخش‌های برجسته کار اوست. صدر همه کار‌ها را از پایگاه دین انجام داده است. او از کشوری به کشور دیگری می‌رود و لبنان آن زمان با لبنان امروز بسیار متفاوت است، اما دلیل موفقیت او این است که هم دین را خوب شناخت و هم انسان را و راه پیوند بین این‌ها را نیز به خوبی می‌دانست.
اسماعیلی بیان کرد: تربیت کار هر کسی نیست. اصلاً ربوبیت علی‌الاطلاق برای خدا است. تربیت به این است که انسان متربی را پرورش دهد و موانع رشد را از بین ببرد؛ لذا باید استعداد‌های متربی را بشناسیم و او این‌ها را می‌دانست و می‌دانست که برای جذب مردم از چه راهی وارد شود.
وی در ادامه افزود: امام موسی صدر به خوبی دریافته بود که دین از جنس باور است. دیگر اینکه باور را مخاطب باید قبول کند. سوم اینکه انسان یک موجود انتخابگر است و او به انتخاب انسان اصالت می‌داد. او به خوبی می‌دانست که دین مناسک ظاهری نیست؛ لذا ریشه همه کار‌های دینی را در قلب انسان جست‌وجو می‌کرد و با قلب مخاطب حرف می‌زد. علاوه بر این، در کلمات وی انسان ارزشش به انتخابگر بودنش است و می‌گفت با اجبار تربیت دینی انفاق نمی‌افتد.
وی بیان کرد: صدر می‌گوید آموزش شاید با اجبار بشود، اما تربیت دینی به اجبار نمی‌شود. وی تاکید دارد که انسان موجودی انتخابگر و کریم است و باید با حفظ کرامت با او گفت‌وگو کرد و کاری کرد که به طور قلبی ارزش‌های دینی را قبول کند. وی می‌گوید آموزش دینی از نوع تربیت دینی نیست. این دو مختلف هستند. آن تربیتی که به دنبالش بود، براساس ادب و حفظ کرامت مخاطب و دادن آگاهی به او بود؛ لذا این‌ها باعث شد که امام موسی صدر در تربیت دینی موفق شود.
این عضو شورای نگهبان تصریح کرد: بنده در بیان و عمل امام موسی صدر اشاراتی دارم. اینکه ایشان تربیت‌شناس بود و از تفاوت کار تربیتی با آموزشی آگاه بود. مسئله دین با آموزش تفاوت دارد و تبلیغ دین از جنس آموزش نیست تا پیامبر دین را آموزش دهد، بلکه دین به معنای تربیت مردم و تغییر عادت‌های مردم است. آنچه بیش از گفتن اثر دارد، رفتار است که می‌تواند مردم را به دین جذب کند. خودش نیز بیش از اینکه سخنرانی کند، معاشرت‌هایی داشت. بیش از اینکه سخنرانی‌های وی تأثیرگذار باشد، این مؤثر بود که وقتی می‌دید بستنی‌فروش مسیحی دچار مشکل شده خودش و پیروانش آنجا می‌نشینند و از بستنی او می‌خرند و می‌خورند و عملاً سایر شیعیان را نیز به این سمت دعوت می‌کنند.
وی در ادامه افزود: وی می‌گفت دعوت اگر صحیح و توأم با عمل نباشد، به نتیجه نمی‌رسد. ما اصولاً دعوت صحیح را نیز بلد نیستیم. اگر دعوت این دو ویژگی را نداشته باشد و وضع اجتماعی داعی با هم‌مذهبان بد باشد کم‌اثر است. یکی از دلایل برای بطلان ادعای داعی همان وضعیت اجتماعی اوست. چطور ممکن است که مردم ادعای مسلمانی را باور کنند، در حالی که فقر و مرض و کثافت آن‌ها را فراگرفته است.
اسماعیلی بیان کرد: لذا وی می گوید ما چه شباهتی با علی(ع) داریم؟ اگر نمی‌خواهیم در عمل مانند او باشیم چرا نام او را بدنام می‌کنیم؟ بعد مثال‌هایی را می‌زند و نمی‌گوید که نماز‌های ما مانند کدام نماز امام علی(ع) است. سؤال این است که می‌پرسد وضع آمد و شد ما مانند آن چیزی که علی(ع) می‌پسندید هست؟ رفتار ما در بازار و .. را سؤال می‌کند و می‌گوید این‌ها چقدر مانند آموزش علی(ع) است؟
وی در پایان گفت: از همین نگاه من منتقل می‌شوم به آن نکته که انسان‌شناسی مقدمه تربیت است و تا کسی نتواند انسان را بشناسد، در تربیت نیز موفق نخواهد بود. خدا انسان را موجودی انتخابگر ساخته است. چقدر در قرآن آیه داریم که اگر می‌خواستم با یک اراده همه مومن می‌شدند، اما من نمی‌خواهم و شما نیز نباید بخواهید. اگر رفتار این گونه باشد انسان نیز می‌پذیرد.

** دین مکمل عقلانیت است
در ادامه این نشست حجت‌الاسلام علیرضا صادق‌زاده استاد دانشگاه تربیت مدرس نیز طی سخنانی بیان کرد: عبارت ادیان در خدمت انسان بسیار تعبیر مهمی از جانب امام موسی صدر است که به خوبی نگاه وی به دین و انسان را نشان می‌دهد، اما انسان و دین چه رابطه‌ای دارند؟ نکته دیگر این است که انسان موجودی است آزاد و مختار که همه چیز را می‌تواند اختیار کند؛ لذا چیزی بر انسان تحمیل نمی‌شود. نکته سوم نیز فطرت الهی انسان است.
وی افزود: فطرت از مبانی انسان‌شناسی مهم امام موسی صدر است. وی موفقیتش در لبنان و ارتباط با همه اقوام و مکاتب به این بود که با زبان فطرت صحبت می‌کرد و معتقد است انسان اهل عقلانیت است. امام موسی صدر روی عقلانیت تأکید زیادی داشت و دین را نه جایگزین عقلانیت، بلکه مکمل عقلانیت گرفته است.
صادق‌زاده گفت: وی در باب برخی از تفاسیر ما از قرآن تبیین جدیدتری دارد. او می‌گوید این مفهومی که شما از جزای انسان می‌گیرید، می‌توانیم طور دیگری نیز آن را مطرح کنیم؛ لذا می‌گوید قانون هستی است که عمل ما نتیجه‌ای دارد و با این نگاه، نگاه عقلانیت در وی، بسیار جدی است و تا می‌تواند آموزه‌های دینی را با عقلانیت و نه با تعبد و فشار و استفاده از احساسات جا می‌اندازد.
وی در ادامه تصریح کرد: صدر در نگاه خود، انسان را موجودی جامع و هماهنگ می‌بیند؛ لذا از نگاه فروکاهنده انسان پرهیز می‌کند. در سیره وی است که از او سؤال شد برای مردم لبنان چه می‌کنید؟ در پاسخ به اقتصاد اشاره می‌کند، نه اینکه بگوید من آمده‌ام فقط به معنویت بپردازم؛ لذا نگاه ایشان همه جانبه است؛ به دین نیز به صورت جامعه نگاه می‌کند. در تلقی من به دین نیز به صورت جامعه نگاه می‌کند. در تلقی من این بود که نگاه دین‌شناسی اسلام غیرسکولار است، اما مسیحیت نگاهش سکولار است. اما وی به طور صریح گفتار‌هایی که دارد نشان می‌دهد مسیحیت نیز نگاه سکولار ندارد. اگر دین را آیین زندگی ببینیم آن موقع نگاه ما به انسان این طور است که باید آماده انتخاب دین شود.
صادق‌زاده گفت: وی این گونه وضع مطلوب زندگی انسان را ترسیم می‌کند. او انسان و دین را در کنار هم می‌بیند و فکر می‌کند اگر بخواهد به کمال برسد، تنها از راه دینداری است. لذا روی دین با همه ابعاد کار می‌کند. نگاه انسانی را پیش نیاز دینداری می‌داند. یعنی تا وقتی انسانیت انسان برحسب عقل او محقق نشده باشد، جای دینداری نیست. اول باید این پیش نیاز را فراهم کرد.
وی بیان کرد: صدر شخصیتی است که نگاهش به انسان و دین متناسب با دنیای معاصر است. وی دست کم 40 سال از علمای زمان خود جلوتر بود و اگر اکنون این جایگاه را دارد، دلیلش این است که پیش و پس از دوره خود را می‌دید.
همایش مدرسه تربیتی امام موسی صدر امروز در مدرسه دارالفنون برگزار شد.
9487** 1200