سکه کشف شده دوره اسکندر احتمالا ضرب تقلیدی است

تهران- ایرنا- سرپرست هیات باستان شناسی «تون» در حالی از اتمام مطالعات آزمایشگاهی بر روی سکه کشف شده از دوره «هلنی‌های باختر» در ترانشه لایه‌نگاری سال گذشته ارگ «تون» خبر داد که متخصص سکه دانشگاه وین معتقد است این سکه احتمالا یک ضرب تقلیدی متأخر از مسکوکات اسکندر در شرق ایران است.
به گزارش روز سه شنبه ایرنا از روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، محمد اسماعیل اسماعیلی با اشاره به کشف سکه ای از دوره هلنی‌های باختر در ترانشه لایه‌نگاری سال گذشته ارگ تون، از اتمام انجام مطالعات آزمایشگاهی توسط پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار فرهنگی –تاریخی به سرپرستی پرستو نعیمی خبر داد.
وی با بیان اینکه نتیجه اولیه مطالعه آزمایشگاهی انجام شده توسط این پژوهشکده نشان از استفاده از آلیاژ ترکیبی با درصد بالای برنج و فلزات دیگر دارد، تصریح کرد: با توجه به اهمیت این تک یافته، مطالعه دقیق پیرامون آن توسط احسان شواربی متخصص سکه دانشگاه وین انجام گرفت.

**چنین سکه ای چگونه به تون قدیم راه یافته
شواربی درباره این سکه گفت: در فصل اول کاوش ارگ «تون» (شهر فردوس در جنوب خراسان) یک سکه طلایی رنگ از لایه ای آشفته، منتسب به اوایل دوران اسلامی و اواخر ساسانی به دست آمد.
او افزود: نقش رو و پشت این سکه در نگاه نخست یادآور سکه‌های تقلیدی اقوام کِلتی (سِلتی) از مسکوکات یونانی و سکه‌های اوایل دورۀ جمهوری روم است ولی چنین سکه ای چگونه به تون قدیم راه یافته پرسش مطرح شده است.
به گفته این کارشناس از نظر گونه شناسی نقوش این سکه مشابه گونه‌های رایج مسکوکات زرین اسکندر مقدونی است که از حدود سال 330 پیش از میلاد در ضرابخانه‌های متعددی در سراسر امپراتوری اسکندرــاز توراس در تراکیه (شمالغرب دریای سیاه) تا کورِنِه در لیبی و از کُرینت در پلُپُنِز (یونان) تا شوش در خوزستانـ ضرب می‌شده اند.
این متخصص سکه با بیان اینکه سکه‌های زرین اسکندر تابع واحد استاتِر و کسرهای آن با معیار وزنیِ آتنی بوده، افزود: این واحد از زمان اسکندر به عنوان معیارِ مسکوکات طلا در سراسر قلمرو او تعیین شد.
وی با بیان اینکه بر روی این سکه، چهره نیمرخ راست ایزدبانوی آتنا با کلاه کُرینتی نقش شده گفت: بر پشت سکه، تصویر ایستادۀ نیکه (تجسم پیروزی در اساطیر یونانی) حامل تاج گل در دست راست و نشان استولیس در دست چپ، به چشم می خورد.
این پژوهشگر تصریح کرد: نخستین نکته جالب توجه آن است که کتیبه معمولِ پشت این سکه‌ها که حاوی نام اسکندر بوده در این سکۀ نویافته غایب است.

** کیفیت بسیار ضعیف و طراحی ناشیانه سکه
وی با اشاره به این نکته که بر حاشیه پشت سکه، یک ردیف نقطه چین به عنوان کادر تصویر دیده می‌شود که برای سکه‌های اسکندر نامتعارف است، افزود: از سوی دیگر، کیفیت نقش سکه بسیار ضعیف و طراحی آن ناشیانه به نظر میرسد و همین مسائل پیش از هرچیز سبب تردید در اصالت این سکه می شود.
پژوهشگر مؤسسه سکه شناسی دانشگاه وین افزود: با وجود آنکه رنگ سطح این سکه مشابه طلاست، بر اساس آزمایش تجزیۀ عنصری جنس این سکه آلیاژی از مس و روی (برنج) تعیین شده و این در حالیست که اسکندر و جانشینانش هرگز سکۀ برنجی ضرب نکرده اند و نقش سکۀ مورد نظر منحصر به مسکوکات زرین است.
وی با بیان اینکه باید توجه داشت که شرقی ترین ضرابخانه‌های امپراتوری اسکندر در شوش و اکباتان (همدان) قرار داشته اند گفت: البته احتمال وجود ضرابخانه‌های ناشناخته شرقی تر را نمی توان انکار کرد ولی یک ضرابخانه رسمی طبعاً باید سکه هایی با جنس و کیفیت معیار و متناسب با سایر ضرابخانه‌ها تولید می کرده است.
شواربی افزود: حال آنکه سکه مورد نظر نه از نظر جنس و نه از نظر سبک و کیفیت تصویر تناسبی با سکه های اصیل آن دوره ندارد و از سوی دیگر کشف این سکه در یک لایۀ آشفتۀ بسیار متأخرِ منسوب به دوران صدر اسلام و اواخر ساسانی تردید در اصالت این سکه را دوچندان میکند.
وی تصریح کرد: از آنجا که این سکه از یک کاوش باستان شناختی به دست آمده است نمی‌توان آن را یک نمونۀ جعلی جدید تلقی کرد.
پژوهشگر مؤسسه سکه شناسی دانشگاه وین اظهار داشت: بنابراین به نظر می‌رسد که این سکه یک ضرب تقلیدی متأخر از مسکوکات اسکندر در شرق ایران باشد؛ چنانکه اقوام کِلتی (سِلتی) نیز در اروپای مرکزی سکه‌های تقلیدی مشابهی هم از فلزات گرانبها و هم از فلزات پست ضرب می‌کرده اند.

** پیشینه جعل سکه
وی با بیان اینکه می‌توان این احتمال را مطرح کرد که سکه مورد نظر یک جعل قدیم باشد افزود: پیشینه جعل سکه به آغاز ضرب سکه در لودیه در قرن هفتم پیش از میلاد بازمیگردد و در هر دورۀ تاریخی، در کنار سکه‌های رایج آن دوره سکه‌های جعلی مشابه نیز همواره تولید میشده و به بازار آن زمان راه می‌یافته است.
به عبارت دیگر، در زمانی که سکه‌های اسکندر و جانشینان او همچنان رایج بوده و استفاده می شده ممکن است یک نمونۀ ضعیف از مسکوکات زرین اسکندر از آلیاژی طلایی رنگ جعل شده و به طریقی به یک لایه متأخر در این محوطه در شرق ایران راه یافته باشد.
وی تصریح کرد: در هر صورت، اظهار نظر قطعی دربارۀ این سکه نیاز به مطالعات تکمیلی و بدست آمدن شواهد قطعی تر دارد و تا آن زمان نمی توان در این باره نظر قطعی داد.
به گزارش ایرنا، شهر «تون» که در دوره پهلوی اول به فردوس تغییر نام داده است، از جمله شهرهای مهم صدر اسلامی و به احتمالی دوران تاریخی است که در متون نوشتاری به آن توجه ویژه ای شده و بسیاری اندیشمندان از جمله ناصرخسرو از این شهر بازدید داشته اند. به نظر اولین بار نام شهر در کتاب «اشکال العالم» آورده شده و «مقدسی» اولین اشاره مستقیم را به این شهر کرده و از دژ، مسجد جامع و کاریز آن یاد کرده است.
تون نخستین شهر پس از عبور از کرمان و یزد و اصفهان به جنوب خراسان و شاهراه موسوم به ابریشم و راه خراسان بزرگ است که جنوب و فلات مرکزی ایران تنها از طریق آن به سبزوار، نیشابور، گناباد، مشهد و سایر شهرهای ماوراء النهر و افغانستان و در ادامه آسیای میانه و کشور چین متصل می شود.
این منطقه که در متون نوشتاری جزو ولایت قهستان است در واقع یکی از سه حاکم نشین مهم جنوب خراسان در کنار قاین و طبس است، از این رو اشارات فراوانی در نوشته های صدر اسلام به تون شده است.
وجود قنات بلده به عنوان شاهکاری بی بدیل از فناوری استحصال آب و انتقال آن به فردوس به طول حداقل 35 کیلومتر که در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است در کنار بناهای برجای مانده از صدر اسلام همچون مسجد کوشک، مسجد جامع فردوس (تون)، مدرسه علیا، حمام ها و آب انبارها به همراه پایاب قنات های آن، این شهر را در شمار بهترین شهرهای ایران از جنبه جاذبه های تاریخی قرار داده است که امروزه زائران امام رضا (ع) در مسیر کویر از آنجا عبور کرده و از آثار آن بازدید می کنند.
فراهنگ**3377**3009