امکان تغییر حدود مجاز آلایندگی خودروها نیست - محمد کاظمی*

حدود مجاز فعلی علاوه بر این که در مقایسه با حدود اروپایی سطح قابل ‌قبولی دارند، تغییر سخت‌ گیرانه آنها منجر به افزایش تخلفات، ایجاد تنش‌ های اجتماعی و اختلال در نظم حمل ‌و نقل شهری خواهد شد.
کلانشهر تهران سالیان متمادی با یک معضل زیست‌ محیطی به‌ نام آلودگی هوا درگیر است و حتی می ‌توان گفت این مشکل در نیمه دوم سال جزیی از زندگی مردم شهر محسوب می ‌شود. این مساله باعث شده تا هرساله در این ایام اقداماتی در راستای کاهش این مشکل از طرف مجموعه ‌های مدیریت شهری صورت گیرد. طی سال ‌های اخیر بیشترین تمرکز مسئولین مربوطه روی طرحی تحت عنوان 'طرح کاهش' بوده است.
این طرح در واقع شاخه ‌ای از طرح منطقه کم‌ انتشار (LEZ) است که برای اولین ‌بار در دی 1393 مطرح شد. اما به دلایل مختلف اجرایی، چندین ‌بار مورد بازنگری قرار گرفت تا اینکه بعد از کش ‌و قوس‌ های فراوان مصوب شد که از آبان 1395، طرحی به‌ نام فاز اول طرح کاهش اجرایی شود.
مطابق این طرح، معاینه فنی خودروهای سواری در محدوده زوج ‌و فرد کنترل می ‌شد با توجه به این که نتایج مطلوبی از این طرح حاصل نشد، بعد از 2 سال یعنی از آبان امسال، فاز دوم طرح کاهش اجرا شد. بر اساس این طرح نیز قرار شد معاینه فنی خودروهای سواری و سنگین در تمام سطح شهر کنترل شود.
بنابراین طرحی که سال‌ها روی آن تمرکز ویژه‌ای شده است، مبتنی بر معاینه فنی خودروها است که در معاینه فنی فعلی، تنها حدود آلایندگی خودروها کنترل می‌ شود، همچنین ارزیابی ‌های صورت ‌گرفته نشان می ‌دهند که طرح فعلی نمی‌ تواند اثرگذاری قابل‌ ملاحظه‌ ای در کاهش آلودگی هوای تهران داشته باشد.
این مساله باعث شد تا به ‌منظور افزایش کارایی این طرح، شرکت کنترل کیفیت هوای تهران در 21 دی ‌ماه گزارشی منتشر کند و در آن گزارش این‌ گونه بیان شود که 'اعمال سیاست‌ های سختگیرانه در تعریف و تعیین استانداردهای آلایندگی خودرو سبب می‌ شود که حجم آلودگی هوای منتشره از آنها کاهش یابد و در نتیجه ساکنان شهر از هوای مطلوب‌تری برخوردار باشند.'
در برخورد با این مطلب، اولین سوالی که در ذهن تداعی می‌ شود، این است که آیا امکان چنین تغییری وجود دارد؟ برای پاسخ به این سوال لازم است به نکات زیر توجه بیشتری شود:
با توجه به استاندارد خودروهای موجود در کشور و مقایسه حدود مجاز فعلی با این حدود در اتحادیه اروپا می‌توان گفت که حدود مجاز فعلی دارای سطح قابل ‌قبولی هستند و تغییر آن لزومی ندارد. به‌ منظور کنترل آلایندگی خودروهای سبک، تنها گازهای CO و HC و برای خودروهای سنگین، میزان کدری دود خروجی از اگزوز سنجیده می ‌شود. حدود مجاز تعیین‌ شده CO، HC و کدری در ایران به‌ترتیب برابر 7/0 (درصد حجمی)، 250 (ppm) و 8/2 (بر متر) است که همین مقادیر در اتحادیه اروپا برابر 5/0، 300 و 5/2 بوده است.
همچنین آمارهای موجود می ‌توانند بر این مطلب صحه گذارند که تغییر سخت‌گیرانه حدود مجاز آلایندگی در شرایط فعلی نه ‌تنها لزومی ندارد که غیرممکن و اقدامی نامناسب خواهد بود:
- آمارهای ستاد معاینه فنی تهران نشان می‌ دهد که حدود یک ‌چهارم خودروهای مراجعه ‌کننده به مراکز معاینه فنی در تست آلایندگی رد می‌شوند و قادر به رعایت حدود مجاز فعلی نیستند.
- با توجه به آمارهایی که در مورد خودروهای زیر 4سال وجود دارد، از 110 هزار خودروی مراجعه ‌کننده به مراکز معاینه فنی برای دریافت گواهی معاینه فنی برتر، 68 هزار خودرو (معادل 62 درصد) در تست آلایندگی مردود شدند.
- مطابق آخرین آمار بررسی ‌های معاینه فنی کنار جاده‌ای مشخص شد که حدود 30 درصد از خودروهای سنگین، با وجود اینکه گواهی معاینه فنی داشتند اما نتوانستند در تست مجدد آلایندگی موفق شوند.
زمانی‌ که تمامی موارد مطرح‌ شده در کنار یکدیگر بررسی می ‌شوند، به این نتیجه می ‌رسیم که با همین حدود مجاز فعلی درصد قابل‌ توجهی از خودروها در تست آلایندگی رد می‌ شوند، حتی بسیاری دیگر از خودروها، اقدام به دریافت گواهی‌های صوری کرده‌اند که نشان‌دهنده عدم توانایی مالی آن‌ها برای تعمیر خودرو و یا عدم کارایی مناسب خودروهای مذکور در رعایت آلایندگی است.
بنابراین با تغییر سخت‌گیرانه‌تر حدود آلایندگی، تبعات منفی بسیاری مورد انتظار خواهد بود:
- افزایش تخلفات در انجام تعمیر نامناسب خودرو و دریافت گواهی معاینه فنی صوری
- ایجاد تنش ‌های اجتماعی با افزایش تعداد مردودی‌ها در معاینه فنی
- ایجاد اختلال در نظم حمل‌ و نقل شهری به ‌واسطه عدم تردد در سطح شهر
در نهایت با توجه به نکات اشاره ‌شده لازم است که این نوع نگاه حداقلی نسبت به افزایش کارایی راهکارهای کاهش آلودگی هوا تغییر کند. همچنین برای اینکه بتوان تغییر محسوسی در وضعیت هوای ناسالم شهر تهران ایجاد کرد، ضروری است روی راهکارهای موثر و قطعی کاهش آلودگی هوا همچون اسقاط ناوگان فرسوده حمل‌ و نقل، تمرکز بیشتری شود.

..................................................................
*** پژوهشگر حوزه سیاستگذاری محیط زیست