توسعه روستاهای حریم شهر مرهمی بر زخم کهنه حاشیه نشینی

به گزارش ایرنا، روستاها مقر خودکفایی کشور به خصوص در بخش تولیدات دامی و کشاورزی هستند اما چنانچه زیرساخت های لازم زندگی در آنها فراهم نشود روستانشینان کوچ کرده و حاشیه نشینی در جوار شهرها را با تمام آسیب های در کمین، به زندگی در محیط سالم روستا ترجیح خواهند داد.
حاشیه نشینی از معضلات گریبان گیر کلانشهرها در دهه های اخیر است که از روند رو به رشد برخوردار بوده و چالش های بسیار در بخش های مختلف فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی در پی داشته است.
روستاییانی که کارگری در شهر را برای تامین معاش برمی گزینند از آنجا که از نظر مالی امکان سکونت در شهر ندارند در حاشیه شهرها سکونت می کنند و به نوعی حاشیه شهرها به خوابگاه هایی برای کارگران روستایی تبدیل می شود.
بر اساس آمار موجود، حدود 20 میلیون نفر از جمعیت 80 میلیون نفری کشور حاشیه نشین هستند و در این میان کلانشهر سه و نیم میلیون نفری مشهد با یک میلیون جمعیت حاشیه نشین عمیق ترین زخم را بر دل دارد.
گرچه خدمت رسانی به جمعیت حاشیه نشین همواره از اولویت های دولت و مدیریت شهری بوده اما به اذعان اغلب برنامه ریزان و کارشناسان حوزه شهری و اقتصادی در صورت نبود برنامه ریزی برای جلوگیری از مهاجرت روستاییان و گسترش حاشیه نشینی تنها با خدمت رسانی به جمعیت حاشیه نشین نه تنها دردی دوا نشده بلکه این معضل فراگیرتر خواهد شد و به جای جلوگیری از حاشیه نشینی، زایش حاشیه را در پی خواهد داشت.

* لزوم نگاه اقتصادی متفاوت به روستاها
رئیس کمیسیون برنامه ‌ریزی و سرمایه سازمانی کلانشهرهای کشور به خبرنگار ایرنا گفت: الگوی ساخت و ساز شهری با زندگی روستایی منطبق نیست. گاهی ما خود مشوق زندگی در پیرامون شهرها هستیم و این امر باعث مهاجرت فرااستانی شده است.
شهریار آل شیخ افزود: باید روستاهای موجود در اطراف شهرها را فارغ از خارج بودن از حریم شهری، بپذیریم و نگاه اقتصادی متفاوت به روستاها داشته باشیم.
وی ادامه داد: تبدیل روستاها به باغ ویلاها در واقع یک نگاه اقتصادی متفاوت در این حوزه است که اگر محقق شود نقش مهمی در افزایش درآمد روستاییان و جلوگیری از مهاجرت خواهد داشت.
معاون برنامه ریزی و توسعه منابع انسانی شهرداری مشهد گفت: این کلانشهر با توجه به زائرپذیری نیاز به شهرک باغ ویلایی دارد اما هنوز برنامه ای از سوی هیچ ارگانی در این زمینه تعریف نشده است.
وی افزود: در شهر زائرپذیر مشهد گردشگران فارغ از زیارت، به سیاحت در محیطهای پیرامون شهر نیز اهمیت می دهند. روستاگردی و بوم گردی توسعه فرهنگی بیشتری را برای مشهد به ارمغان خواهد آورد.
آل شیخ ادامه داد: روستاگردی و بوم گردی بر جذب زائر و کردشگر موثر بوده و ایجاد کمپهای ورزشی، اسب سواری و نظایر آن نیز در مسیر توسعه روستاهای اطراف شهرها نقش مهمی در رونق اقتصادی این مناطق دارد. همچنین باید فعالیتهای صنعتی در روستاها راه اندازی شود.

* چالش حریم شهری
وی همچنین گفت: در خصوص تعریف حریم شهری دچار چالش هستیم زیرا حوزه و ضابطه مشخصی در این باره وجود ندارد.
معاون برنامه ریزی و توسعه منابع انسانی شهرداری مشهد افزود: در حوزه سکونتگاههای روستایی واقع در حریم این شهر می بایست در گام نخست روستاهای حریم شناخته شوند لذا در شهرداری مشهد 'دانشنامه روستاهای حریم' تدوین و در قالب آن مشخصات روستاها از جمله جمعیت و ویژگیهایشان ثبت شده است.
وی ادامه داد: همچنین در خصوص طرح توسعه روستاها از منظر شهرسازی اقداماتی صورت گرفته است. با این وجود برخی از طرحها و اقدامات دارای مشکل هستند و در این طرحها روستاها مستقل از حریم شهر تعریف شده اند.
آل شیخ گفت: باید در طرحهای ارائه شده تفاوت طرحهای داخل حریم شهری و خارج از آن مشخص شود لذا برای حل این مشکلات باید در بین نهادهای مختلف به اجماع رسید و با لحاظ دغدغه ها به رویکرد حل مسئله در خصوص این موضوع دست یافت.
وی افزود: این حریم زنده است و باید برای ادامه حیات آن کارهای زیرساختی دقیق صورت گیرد. 'طرح دانشنامه روستایی' یکی از همین اقدامات بود که باید مستمر باشد.
معاون شهردار مشهد ادامه داد: در خصوص نحوه توسعه زیرساختهای روستاها نیاز به پنلهای علمی و طرحهای خاص داریم، برخی از روستاهای مجاور مشهد به شهر متصل شده اند که از نظر توسعه شهری الگویی نامنطبق ایجاد کرده اند.

* 128 روستا در حریم مشهد
مدیر طرح ساماندهی مطالعات راهبردی حریم کلانشهر مشهد نیز گفت: 128 روستا با افزون بر 200 هزار نفر جمعیت در حریم این کلانشهر وجود دارند و امروز با جمعیتی در این روستاها مواجهیم که نسل دوم مهاجران نسل نخست هستند.
قربانعلی عباسزاده افزود: این نسل هیچ تعلقی به مکان و فضای زندگی خود نداشتند زیرا خود را امانتی در این منطقه می دانستند اما نسل دوم به فضا و مکان خود تعلق دارند و برای بهبود شرایط زیست تلاش می کنند لذا نگرش ما به عنوان برنامه ‌ریز باید طرح جامعه ‌محورانه باشد.
وی ادامه داد: سیاستمداران و مدیران شهری در حال استقبال از تبدیل شدن روستاهای حریم مشهد به تولیدکنندگان واقعی هستند. باید با استفاده از نقاط قوت و ظرفیتهای در اختیار، شناسایی کنشگران محلی و منطقه ای شرایطی ایجاد کرد تا روستائیان به سوی بالندگی در همه حوزه ها پیش بروند.
مدیر طرح ساماندهی مطالعات راهبردی حریم کلانشهر مشهد گفت: سازمانهای عمومی دچار ناکارآمدی هستند. باید بپذیریم که سازمانهای عمومی برای بهبود زیست مردم کاری نخواهند کرد لذا در این شرایط مجبور به پذیرش مشارکتهای مردمی هستیم.

* ورود 80 سکونتگاه روستایی به محدوده شهری
وی همچنین اظهارداشت: طی 50 سال اخیر 80 سکونتگاه روستایی وارد محدوده شهری مشهد شده‌ اند لذا در سکونتگاه های حریم شهر با رشد چشمگیر جمعیت مواجهم. اگر شرایط حریم شهر کنترل نشود در آینده نزدیک با فاجعه روبرو خواهیم بود.
عباسزاده افزود: حریم شهر مشهد امروزه نه تنها عاملی برای توسعه نیست بلکه از نظر آلودگی، عملکردها و ناهنجاریها و آسیبهای اجتماعی تبدیل به چالش شده است.

* اداره کارآمد روستاها
مدیر طرح سامان‌دهی مطالعات راهبردی حریم کلانشهر مشهد ادامه داد: در شرایط نابسامان اقتصادی جمعیت از شهرها به روستاها بر می‌گردند لذا این مهاجران با توجه به درک شرایط شهر به مسائل بنیادین توسعه کشاورزی، معیشت و شیوه های بهره برداری توجه کرده و خود محرک برای تغییر جامعه محلی خواهند شد.
وی به ملحق شدن بسیاری از روستاها به مشهد اشاره و بیان کرد: هنوز نتوانسته ‌ایم تغییر اساسی در این سکونتگاهها ایجاد کنیم و با افزایش چندین برابری چالش‌ها در آن مناطق روبرو هستیم. همچنین به فضاهای پیرامونی در طرح آمایش سرزمینی بی توجهی می شود لذا باید اقدام و برنامه ریزی محلی وجود داشته باشد. با توجه به همه شرایط در مورد پیرامون شهر مشهد می توان از الگوی طلایی پیشرفت و توسعه نیز بهره مند شد.

* التیام نیافتن حاشیه نشینی با اقدامات فوری
سرپرست فرمانداری مشهد نیز گفت: جمعیت بسیاری در حاشیه شهر مشهد بدون زیرساخت لازم ساکن شده‌ اند و مسئولان و مدیران نیز همواره تصمیمات مقطعی گرفته اند و توجه توسعه ای به این مناطق نداشته اند.
حیدر خوش نیت افزود: زخم کهنه حاشیه شهر در بسیاری از حوزه‌ ها ریشه کرده و با اقدامات فوری التیام نخواهد یافت.
وی ادامه داد: طرح هادی روستایی یکی از این اقدامات فوری بود که اجازه ساخت و ساز بیش از دو طبقه را در این مناطق نمی داد و این در حالی بود که در همین مناطق به دلیل جمعیت زیاد و تقاضای بسیار، تخلفات آشکار در حوزه ساخت و ساز صورت گرفته است.
سرپرست فرمانداری مشهد ادامه داد: ضوابط احداث واحدهای مسکونی باید در روستاها با توجه به نیاز و شرایط آنان متفاوت باشد.
وی همچنین گفت: جمعیت موزاییکی که از سایر نقاط به مشهد مهاجرت می کنند، قدرت زندگی در شهر را نداشته پس به روستاهای حریم که متصل به شهر هستند سرازیر می ‌شوند لذا بافت آنجا را تغییر داده و مشکلات عدیده‌ ای را ایجاد می‌ کنند.
خوش نیت افزود: قوانین و ضوابط در شهر و روستاهای حریم متفاوت است و این مسئله کار را برای نظارت مدیران سخت کرده است.

* همجواری با مشهد بزرگترین فرصت روستاهای حریم
رئیس کمیسیون عمران و طرح‌ ریزی شهری شورای اسلامی شهر مشهد نیز به خبرنگار ایرنا گفت: بزرگترین فرصتی که برای روستاهای واقع در حریم کلانشهر مشهد وجود دارد نزدیکی موقعیت جغرافیایی به این شهر است.
محمدهادی مهدی نیا افزود: بین مدیریت روستا به شکل عمومی آن و روستاهایی که در اطراف شهرهای بزرگ قرار دارند باید تفاوت وجود داشته باشد.
وی ادامه داد: بین روستایی که در حاشیه شهر بزرگی مثل مشهد وجود دارد و بیشتر نقش خوابگاهی برای شاغلان مشاغل کارگری و خدماتی شهر را ایفا می کند، با روستایی که طبیعت آن به صورت ارگانیک حفظ شده تفاوت بسیار وجود دارد. در این چارچوب برنامه‌ ریزی و هدایت درست فرصتها ضامن بهبود شرایط در این روستاها است.
او گفت: برای جلوگیری از مهاجرت روستاییان به شهر باید محورهای اقتصادی در روستاها را بررسی و اشتغال زایی کرد و ظرفیتهای بالقوه را به صورت بالفعل درآورد.
7505/1858