بازنمایی تاریخ اجتماعی ایران در «ورسک»

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری، اماکن تاریخی یکی از جلوه های فرهنگ مادی در هر جامعه است که بررسی و تشریح ابعاد علت وجودی آنها می تواند در شناخت تاریخی -اجتماعی و درکی از ماهیت جامعه بسیار اثرگذار باشند.
پل ورسک که حدود 75 سال پیش در شهرستان سوادکوه استان مازندران ساخته شده، مهمترین و مرتفع ترین پل در راه آهن سراسری ایران است. از شگفتی‌های ساخت این پل عدم استفاده از هیچ سازه فلزی در ساخت آن است و این پل در مسیر راه آهن سراسری شمال - جنوب و در ارتفاع 110 متری از ته دره با دهانه 66 متری و با وسایلی ابتدایی ساخته شد. این پل دو کوه عظیم و سخت‌گذر عباس‌آباد را به هم متصل می‌کند و نقش مهمی در تحولات تاریخی ایران و بازی سیاست جهانی در جنگ دوم جهانی داشته است.
به دستور دولت آلمان، لادیسلاوس فون رابسویچ اهل اتریش که در ایران به مهندس ورسک مشهور شده به همراه همسر و فرزندانش به ایران آمد تا یکی از سخت ترین کارهای دنیا را در فیروزکوه به انجام برساند. پل ورسک هنوز هم نماد مهندسی پیشرفته آلمانی‌ها و انجام کار محکم و درست است.

**درباره فیلم
فیلم «ورس» ساخته «جواد وطنی» مستندی است 52 دقیقه ای که ضمن اشاره به خطرناک بودن این پل 81 ساله که گارانتی آن 11 سال پیش به پایان رسیده است اما همچنان قطارهای باری و مسافری از روی آن تردد می‌کنند، اشاره دارد به نقش و جایگاه این پل در بازی های سیاسی و اوضاع و احوال اجتماعی مردم ایران در خلال و بعد از جنگ دوم جهانی.
وطنی (متولد1347) مستند ساز و عضو انجمن صنفی کارگردانان سینمای مستند ایران مستند که تحصیل کرده کارگردانی نمایش است درباره این فیلم به پژوهشگر ایرنا گفت: این مستند از نوع تاریخی-اجتماعی است و در آن تاریخ اجتماعی مردم ایران را می بینیم. مستند «ورس» را از 5 سال پیش شروع کردم و ابتدا با تحقیقات میدانی و منطقه ای و بومی شروع کردم و بعد به سراغ تحقیقات کتابخانه ای و اسناد و مدارک و نهایتا فیلم رفتم. و پس از آن سفری به خارج از کشور داشتم به دلیل این که بخش مهمی از مدارک اولیه ی فیلم در یک کمپانی در دانمارک بود. و مجموعه اینها باعث تکمیل این فیلم شد.
وی افزود: اولین فستیوالی که این فیلم در آن شرکت کرد جشنواره راه آهن بود که جایزه بهترین فیلم مستند را گرفت و در دهمین جشن مستقل سینمای مستند ایران نیز جایزه بهترین پژوهش را دریافت کرد. در جشن بیستم سینمای ایران، نامزد بهترین کارگردانی شد؛ و در چهار رشته هم نامزد شده بود ولی در نهایت در جشن دهم جایزه گرفت.
این کارگردان در ادامه تشریح کرد: این فیلم پرتره ای از پل تاریخی ورسک در راه آهن سراسری ایران است که قدمت بالای 80 و خورده ای سال دارد. فیلم با محوریت این موضوع که گارانتی این پل پس از گذشت 70 سال تمام شده است شروع می شود و با پیگیری این نکته که آیا حالا می شود از آن استفاده کرد یا نه جلو می رود.
وطنی در توضیح محتوای فیلم ادامه داد: در این فیلم ضمن این که تاریخچه ی این پل را می بینیم، تاثیرات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی پل ورسک بر زندگی ایرانیان و مردم آن منطقه و کل خط شمال و جنوب و تاثیر مهم آن در تاریخ جنگ جهانی دوم را نظاره گر هستیم؛ پلی که باعث اتفاقاتی سرنوشت سازی شد و به شوروی بابت حمل محموله های نظامی و غذایی و بنزین و سوخت و جنگ افزار و ... کمک کرد چرا که تنها راهی که روس ها در آن زمان توانستند از آن استفاده کنند، ایران بود. ایران در این زمان به اشغال متفقین درآمده بود و این را در فیلم می بینیم.

**نوستالژی کودکی، محرک بزرگسالی
وطنی در توضیح درباره این که چرا سراغ این سوژه رفته است، بیان داشت: این فیلم نوستالژی ای از دوران کودکی، خاطرات و مکانی بود که من در آن زندگی می کردم. پلی بسیار مرتفع در منطقه ای خوش آب و هوا و کوهستانی و صعب العبور که اوایل به دلیل این که کودک بودم نمی توانستم به آن دسترسی پیدا کنم. و این جزو آرزوهایم بود که به بالای پل بروم. ولی بعدها توانستم این آرزو را جامه ی عمل بپوشانم و بروم و آن را ببینم و لمسش کنم و در آن پژوهش کنم و اطلاعات خوبی بدست بیاورم که این اطلاعات در فیلم به تماشاگر منعکس و منتقل شده است.
این پژوهشگر سینمای مستند در باب تشریح علاقه مندی اش به این رشته گفت: رشته ام تئاتر بود ولی از همان ابتدا وبلافاصله که فارغ التحصیل شدیم و زمینه کاری که فراهم شد، وارد صنعت مستندسازی شدم. در پروسه های تولید و مجری گری طرح ها و فیلم کوتاه هم کار کردم و اما این اولین مستندی هست که به صورت جدی و با پژوهش من هست که برایم خیلی هم مهم بود. و خوشبختانه نتیجه مثبتی داشت.
وی در رابطه با سابقه ی حرفه ای و تجارب خود افزود: از سال 82 به صورت جدی وارد پروسه تولید شدم. در پروژه های سینمایی مختلف دستیار کارگردان و برنامه ریز بودم و بعد از آن مجری طرح بودم و در نهایت هدفم این بود که به سمت ساخت مستند گام بردارم و تقریبا بالای سه و چهار دوره کارگاه های سینما حقیقت شرکت کردم برای این که اطلاعات کافی و استاندارد خوب برای ساخت مستند برسم. قبل از فیلم پل ورسک ه برای شبکه چهار، شهرداری و دانشگاه کار کرده بودم.
وطنی در توضیح شرایط تولید این فیلم خاطرنشان ساخت: این فیلم سفارش دهنده ای نداشته و سوژه مورد علاقه ی خودم بوده است. راه آهن در ایران پیشینه ای 90 ساله دارد و بخشی از تاریخ کشور ما در احداث راه آهن سراسری و اتفاقاتی است که حول و حوش آن شکل گرفته. معماری هایی که به واسطه ساخت راه آهن سراسری در ایران اتفاق افتاد و ایستگاه هایی که ساخته شد همه متحد الشکل و از معماری خاصی برخوردار بودند؛ که این ها نشات گرفته از معماری آلمان و و مهندسین آلمانی اتریشی، سوئیس، ایتالیایی و ... بوده است.

**پژوهش، تضمین کیفیت کار

این پژوهشگر و مستند ساز در تشریح وضعیت مستند سازی با توجه به شرایط امروز جامعه ایران گلایه کرد: شرایط امروز سینمای مستند خیلی سخت است و چرخ اقتصاد در سینمای مستند به کندی می چرخد و خیلی از مستندسازان لنگ می زنند و برای این که امورات زندگی شان را بگذرانند، ممکن است که کارهای دیگری هم انجام بدهند. شک نکنید که خیلی ها ممکن است دو شغله باشند کما این که این گونه هست. تامین کردن سرمایه برای یک فیلم پروسه ای طولانی مدت دارد و خسته کننده است و این مساله آسیب زننده است.
وی افزود: با همه این تفاسیر به نظرم سینمای مستند ما خیلی پیش رفته است و در مجامع و جشنواره های بین المللی و... خیلی حرف برای گفتن دارند.
«به نظرم بهترین کارها در مستند، کارهایی است که در وهله اول با پژوهش و تحقیق همراه و از ریشه ای از جستجو برخوردار است؛ البته در این میان کارهایی که توام با گوشه هایی از درام هستند قطعا بیشتر مورد توجه قرار می گیرد».
پژوهشم**س.ب