بررسی کارنامه چهار دهه هنر انقلاب اسلامی

به گزارش روز چهارشنبه فرهنگی ایرنا، روز نخست همایش «چهل چراغ هنر» به مناسبت چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی، با سخنرانی دبیرعلمی این نشست‌ها، محمدعلی رجبی، عضو پیوسته و عضو گروه هنرهای سنتی و صنایع‌دستی فرهنگستان هنر آغاز شد.

**نگارگری ایرانی با حکمت کامل شد
محمدعلی رجبی به عنوان اولین سخنران با ذکر این نکته که قالب از قبل وجود دارد و در آن محتوا و حکمت، ریخته می‌شود، بیان داشت: «مسلم است که ظرف و مظروف باید با هم تناسب داشته باشند و تفاوت‌های هنرها در طول تاریخ، به تفاوت نگرش‌ها مربوط می‌شود. به عنوان مثال، نگارگری ایرانی، یک سبک نقاشی ایرانی است؛ ولی وقتی حکمت در آن ریخته می‌شود، تکمیل می‌شود.»
عضو پیوسته فرهنگستان هنر افزود: «هنر انقلاب اسلامی را نمی‌توان بدون تعریف از انقلاب اسلامی، معرفی کرد. در انقلاب اسلامی، مردم به خاطر خدا قیام کردند و هر شعاری که سر دادند، خدا محور بحثشان بود. مردم با شعار الله‌اکبر، جلوی تانک‌ها می‌رفتند. هنر انقلاب هم تجلی همان الله‌اکبر شد و آثار مطلوبی هم به دست آورد.»
رجبی اوایل انقلاب را دوره‌ای قلمداد کرد که شور و احساسات مردم، اجازه بررسی خودآگاهانه نمی‌داد و تاکید کرد که پس از گذشت سال‌ها باید در مقام خودآگاهی برآییم.
محمد رجبی، رئیس اسبق کتابخانه مجلس شورای اسلامی نیز با بیان اینکه بخشی از آنچه در نظر گرفته بود درباره «ظاهر» و «باطن»، در سخنان برادرش وجود داشت، عنوان کرد: «افلاطون، به ظاهر هر چیزی «صورت» می‌گفت و باطن را «معنا» می‌نامید. اما صورت به معنای ارسطویی، ماهیت هر چیزی بود و در هنر، بیشتر شکل افلاطونی مدنظر قرار می‌گیرد. اگر کسی فکر انقلابی دارد، باید نگاه به آینده داشته باشد و طرحی برای آن ارائه دهد.»

**انقلاب فرهنگی، بازتاب تراوشات ذهنی فرد انقلابی است
محمد رجبی ادامه داد: هنر، مانند هر مقوله دیگری از مقولات فرهنگ جامعه، اگر ناشی از انقلابی فرهنگی و تمدنی باشد، ویژگی‌های عام و خاص فرهنگ و تمدن نوین را هم در معنا به معنی محتوا و هم در صورت به معنی فرم، متجلی می‌کند. زیرا انقلاب فرهنگی اصیل، بازتاب تمام تراوشات ذهنی فرد انقلابی است که به جهان هستی و هست‌هایش به گونه‌ای دیگر نگاه می‌کند و می‌اندیشد. در این چشم‌انداز، انسان و آنچه انسانی است معنای تازه‌ای می‌گیرد و صورت دیگری را نیز نمایان می‌کند.
پژوهشگر فلسفه هنر و زیبایی‌شناسی بیان داشت: هنر که حاکی از شهود و دریافت قلبی انسان از حقیقت خود و حقیقت اشیاء و امور و بیان آن در مجلای زیبایی است، طبعاً از این قاعده مستثنی نیست و با منظر جدیدی که ناشی از انقلاب است، مضمون و زبان تازه‌ای را ارائه می‌کند. هنرپژوهان تحول در معنای هنر را هنر انقلابی می‌نامند و صورت و سبک تحول یافته هنر را انقلاب هنری، می‌خوانند. هر قدر تحول در معنا عمیق‌تر باشد، توصیف هنر به هنر انقلابی و تحول صورت آن به انقلاب هنری، سزاوارتر خواهد شد.

**عرصه فرهنگی در دوران انقلاب به استقلال رسید
سیدمحمد بهشتی، رئیس اسبق سازمان میراث فرهنگی نیز با موضوع «چهل سال هنر پس از پیروزی انقلاب اسلامی، بازگشت به خویش» توجه حاضران در جلسه را به محوریت کارنامه چهل ساله مدیریت کشور و انقلاب جلب کرد و عنوان داشت: برای اینکه کارنامه‌ای را بسنجیم، چهل سال، عدد مناسبی است. از طرفی در زمان انقلاب، اصلی‌ترین و کلیدی‌ترین شعار ما، استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی بود و به نظر من، بیت‌الغزل این شعار، کلمه «استقلال» است و ما باید از خود بپرسیم که آیا در حوزه‌های مختلف، توانسته‌ایم آن را مدنظر داشته باشیم یا خیر؟
وی افزود: «تنها صحنه‌ای که بهتر از همه، موضوع این شعار قرار گرفت، صحنه فرهنگی بود و با اطمینان می‌توان گفت، آرمانی که چهل سال قبل منجر به انقلاب شد در هیچ عرصه‌ای به اندازه هنر، جامه عمل به تن نپوشید. آن هم در شرایطی که هیچ عرصه‌ای به اندازه هنر شاهد این همه کشمکش میان فضای رسمی و غیررسمی نبوده است.
بهشتی با بیان اینکه در ظاهر همه اهالی هنر ناراضی و گله‌مند هستند، تصریح کرد: فضای رسمی، هیچ‌کدام از دستاوردها را با آرمان‌های انقلاب منطبق نمی‌یابد و فضای غیررسمی نیز تنها از سیطره فشار و رانت دم می‌زند؛ ولی آنقدر که هنر طی این مدت در عمیق‌ترین لایه‌های جامعه اشاعه و نفوذ یافت، شاید در کل تاریخ نظیر نداشته باشد.
رئیس گروه معماری و شهرسازی فرهنگستان هنر در پایان سخنانش، عامل موفقیت صحنه هنر را اینگونه نتیجه‌گیری کرد و اظهار داشت: صحنه هنر، با تداوم محوریت هنرمند و خلق ارزش، موفق شده است. زیرا در این چهل سال، تنها بخشی بود که برای دستیابی به استقلال و آزادی، کوشید و فقط هنرمندان بودند که محصولی واقعی دارای ارزش ذاتی تولید کردند که استقلال و آزادی در آن وجود دارد و از اسارت فکر دیگران رها شده است.

**لذت از زیبایی‌های حقیقی نیازمند تربیت است
هادی ربیعی، رئیس پژوهشکده هنر، با بیان اینکه فارابی توجه زیادی به جامعه داشته است و همچنین در اندیشه این فیلسوف بدون بهره‌گرفتن از تخیل، بسیاری از موارد امکان انتقال به جامعه را پیدا نمی‌کنند، بیان داشت: از دیدگاه او در جامعه‌ای که راه به سوی سعادت می‌برد اهل هر صناعتی با تلاش و کارِ درست، مهارت‌های خود را تقویت می‌کنند و از زیبایی‌های آن صناعت لذت می‌برند. به بیان دیگر، لذت از زیبایی‌های حقیقی نیازمند تربیتی است که در جامعه‌ای سالم می‌تواند به درستی شکل گیرد.
عضو هیات علمی دانشگاه هنر با تکیه بر دیدگاه‌های ابونصر فارابی، تحلیلی از هنر انقلاب اسلامی ارائه داد و با بیان این نکته که این چهل‌سالگی مفهوم شخصی و گذر از جوانی است.
وی پس از چهل‌سالگی را بیشتر خاطرنشان می‌کند، بیان داشت: وقتی فیلسوفانی مانند فارابی و ابن سینا به بحث هنر، می‌رسیدند، مقدمه‌ای را اضافه می‌کردند و آن هم این بود که ما تابع بی چون و چرای مباحث یونانیان نیستیم.
ربیعی ادامه داد: از ویژگی‌های تفکر فارابی در قیاس با دیگر حکمای مسلمان می‌توان به تأکید خاص او بر جایگاه اجتماعی انسان، بررسی در خصوص مدینه فاضله‌ای منطبق با اصول وحیانی و برشمردن امتیازات آن بر دیگر مُدُن و جایگاه صناعات و هنرها در چنین آرمانشهری اشاره کرد.
ربیعی درباره مفهوم فساد تخیل از منظر فارابی تحلیل کرد: از نگاه فارابی، فساد تخیل، پیامد هنر نادرست است و تخیلی که بیمار شود، حقیقت و زیبایی هنر را درک نخواهد کرد. همان‌گونه که سلامت حواس، شرط لازم برای درک امور مطبوع حسی است، سلامت تخیل هم شرط لازم برای درک زیبایی‌های صناعات است. سلامت تخیل که ناشی از تربیت معنوی و روحانی است، در شکل آرمانی خود، از کار و تلاش در جامعه‌ای وحیانی قابل دستیابی است و به‌نظر می‌رسد این دیدگاه، در بطن تلاش‌های هنرمندان و پژوهشگران هنر انقلاب اسلامی تا به امروز وجود داشته است.
رئیس پژوهشکده هنر، مشخصات هنر انقلاب اسلامی را با توجه به رویکردی که فارابی در تعریف هنر دارد، اینگونه نتیجه‌گیری کرد: هنر انقلاب اسلامی، پیوند محکمی با جامعه دارد و به نوعی وظیفه اجتماعی هنرمندان قلمداد می‌شود. در این هنر، هنرمند باید تخیل را برانگیزد و در عین حال هم باعث ارتقای روحیه هنری و سلامت روحی باشد. محتوا در هنر انقلاب اسلامی، اهمیت دارد و با فرهنگ و رسوم جامعه تناسب خود را حفظ می‌کند.
فراهنگ **9031** 1055