تولیدکنندگان دارو: بدهی ۵۰۰ میلیون دلاری صنعت دارو نقد نشده است!

محمدحسین نجاتی: اوضاع بازار دارویی به سمت اوضاع آشفته‌ای می‌رود. کشور در شرایط تحریم است و تحریم ظالمانه دارو و نقل و انتقالات بانکی تولیدکنندگان دارو را با شرایط خاصی مواجه کرده است.

در حال حاضر دارو در ایران بالا ۹۰ درصد به تولید ملی می‌رسد و همزمان برخی تولیدکنندگان برای تامین مواد اولیه و مواد موثر دارو، نیاز به واردات دارند اما محدودیت‌های نقل و انتقال بانکی چالش‌های زیادی را ایجاد کرده است. از سوی دیگر بدهی بالای دولت و مجموعه بیمه‌ها به شرکت‌های پخش دارو، داروخانه‌ها و شرکت‌های تولیدکننده باعث شده حجم نقدینگی شرکت‌های تولید کننده دارو تا حد زیادی کاهش پیدا کند و همین موضوع زمینه ساز آن شده که تولیدکنندگان از لفظ تحریم‌های داخلی استفاده کنند. عنوانی که در واقع نشان دهنده شرایطی است که بر تولید کنندگان وارد شده است. به زبان ساده‌تر براساس قوانین داخلی ایران، دولت ۷۰ درصد از سهم قیمت تمام شده دارو از کانال‌های سازمان‌های بیمه‌گر را باید پرداخت کند و این میزان چندسالی است با تاخیر صورت می‌گیرد و به شکل قطره‌چکانی انجام می‌شود. سازمان‌های بیمه‌گر هم با کسری بودجه و کاهش منابع مالی مواجه شده‌اند و این مساله به چالشی دو چندان تبدیل شده است.

در همین زمینه اعضای سندیکای صنایع داروهای انسانی ایران، با حضور در کافه خبر خبرآنلاین به بررسی آخرین وضعیت صنعت داروسازی ایران در روزهای تحریم پرداختند. در این کافه خبر دکتر احمد شیبانی رییس هیات مدیره سندیکا، مرتضی خیرآبادی عضو هیات مدیره، محمدرضا زرگرزاده عضو هیات مدیره، دکتر مهرداد علیمیان عضو هیات مدیره و مهدی سلیمان‌جاهی دبیر سندیکای صنایع داروهای انسانی ایران، حضور داشتند.

با توجه به وضعیت تحریم در حال حاضر اوضاع شرکت‌های دارویی چگونه است؟

شیبانی: در بحث تحریم باید بگوییم که ما همه در واقع به شکلی بوده که در دوران‌های مختلف ما با تحریم آشنا بوده‌ایم، در زمان جنگ تحریم داشتیم، و بعد از آن هم بوده اما با شدت و اوج متفاوت. زمان جنگ تحریم بود، بعد دوباره در سال ۹۱ اوج گرفت و سال گذشته و امسال به جایی رسید که شدتش بیشتر شده.

در حال حاضر در همه بخش‌های تولید در ایران به واسطه چالش‌های موجود مشکلات متعددی وجود دارد و صنعت داروسازی ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست. اما نکته مهم در این شرایط این است که فعالان صنعت داروسازی ایران نشان داده‌اند که در زمینه‌ی تولید دارو، با وجود همه سختی‌ها از این تحریم‌ها به عنوان فرصت استفاده کردند و هم اکنون شاهد این واقعیت هستیم که در طول این چهل سال، که به پایان چهلمین سال بعد از انقلاب اسلامی نزدیک می‌شویم، تحریم‌ها به فرصت تبدیل شده‌اند.

نکته مهمی که در بحث تولید دارو در ایران مطرح است مربوط به وابستگی یا عدم وابستگی به واردات است. در تحریم‌های سال ۹۱ وابستگی شرکت‌های داروساز به مواد اولیه وارداتی باعث شد، تولید دارو ضربه‌های زیادی بخورد. در حال حاضر وضعیت وابستگی شرکت‌های داروساز به مواد اولیه و مواد موثره خارجی در جه وضعیتی است؟

شیبانی: در بحث مواد اولیه باید یک شمای کلی را در نظر گرفت، قبل از انقلاب ما در ایران اصلا هیچ ماده اولیه‌ای را در داخل کشور تولید نمی‌کردیم. بدلیل اینکه اصلا صنعتی نداشتیم ولی هم‌اکنون حداقل حدود ۵۰ درصد مواد اولیهی مورد نیاز کشور در داخل تولید می‌کنیم اما این به این معنا نیست که از اول تا آخر در داخل تولید می‌شود. در کشورهای پیشرفته هم این مسأله وجود داره که هیچ تولید و صنعتی عدم وابستگی ندارد.

شاید به دلیل اینکه اصلا مقرون به صرفه هم نباشد.

علیمیان: بله، در واقع سال‌هاست که در حوزه صنعت بحث وابستگی و عدم وابستگی آنقدرها هم منطقی نیست. اما هم‌اکنون ما ماده اولیه را در داخل تولید می‌کنیم ولی وابستگی‌مان به بازارهای جهانی هم وجود دارد. ما در تولید دارو به مواد واسطه‌ای که حتما به عنوان پایه و اساس ماده‌ی اولیه است، نیاز داریم اما وابستگی از نظر ریالی و ارزی به ماده‌ی اولیه نیست. هم‌اکنون حدود 50 درصد تولید مواد اولیه از سوی حدود ۵۰ کارخانه‌ی تولید مواد اولیه انجام می‌شود که میزان بخش مهمی صنعت شیمی در ایران است و یکی از خبرهای خوب در حوزه صنعت داروسازی ایران همین همکاری‌ شیمیست‌ها و داروسازان است. 

ارزش تولید داروهای داخلی در حال حاضر چقدر است؟

خیرآبادی: در این بخش اگر با اعداد و ارقام سخن بگوییم به مراتب بهتر و قابل فهم‌تر است.  هم‌اکنون حدود ۹۷ درصد داروهای موجود در بازار تولید داخل است و حدود ۳ درصد واردات داریم. اما نکته مهم و جالب اینجاست که برای این ۳ درصد واردات که داروهای تخصصی و گران قیمت هستند چیزی نزدیک به ۱میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار ارز صرفش می‌شود. ولی برای  ۹۷ درصد تولید داخلی حدود ۷۰۰ میلیون و با در نظر گرفتن مواد اولیه حدود ۸۰۰ میلیون صرف می‌شود.

حالا تصور کنید اگر این ۹۷ درصد کمتر بود، چقدر ارز از کشور خارج می‌شد و چه شرایطی داشتیم. 

پس چرا ما در بحران‌های دارویی اینقدر درگیر واردات مواد اولیه می‌شویم و خیلی‌ها هم عنوان می‌کنند صنعت داروسازی در ایران بومی و ملی نیست؟

خیرآبادی: ببنید آن گروه از کسانی که این حرف‌هارا می‌زنند در واقع شناخت درستی از بازار دارویی ایران ندارند.  3 درصد واردات دارو را با 97 درصد تولید دارو در ایران را اگر در تناسب قرار بدهیم می‌شود حدود 40 میلیارد دلار اگر بگوییم همه این ۳ درصد دارویی که وارد می‌شوند جز داروهای های‌تِک و پیشرفته نباشند حداقل می‌شود نیستند می‌شود حدود 20 میلیارد دلار. ما در شرایطی تولید کننده عمده دارو در ایران هستیم که بسیاری از کشورها در دور و اطراف ما تولید کننده دارو نیستند.ترکیه و روسیه و افغاستان را مثال نمی‌زنیم. هم‌اکنون کشور عراق هیچ کارخانه داروسازی ندارد، ترکیه تقریبا ندارد و تازه شروع کرده، روسیه که اصلا ندارد. خب هم‌اکنون اگر بخواهیم حجم داروی تولید شده در هرکدام از این کشورها را تخمین بزنیم رقم بالایی می‌شود. حتی لازم نیست بگوییم که چقدر با تولید دارو، اشتغال انجام شده یا صنایع پتروشیمی پیشرفت کرده‌اند. یا حتی قبلا ماده خام می‌رفت خارج از کشور، بعد تازه ماده اولیه می‌شد و برمی‌گشت داخل.

در حوزه نقل و انتقالات بانکی در حال حاضر اوضاع به چه شکلی است و چقدر در این حوزه چالش وجود دارد؟

خیرآبادی: ببنید نقل و انتقال پول هم به مشکل خورده اما اینطور نیست که هیچ راهی برای نقل و انتقال وجود نداشته باشد. در حال حاضر حدود 1 ماه و چند روز است که صدمیلیون دلار هم در کشورجابجا نشده است. اما اگر همین تولید داخلی نبود مردم چه کاری می‌خواستند بکنند. هم‌اکنون مشکل تولید داخل این است که هیچ پولی جابجا نمی‌شود. بر همین اساس ما می‌گوییم اگر تولید داخلی نبود، اوضاع به مراتب خطرناک‌تر می‌شد. شما در حال حاضر تمام بیماران قلبی، تنفسی و مغز و اعصاب را حساب کنید، در حوزه بیماران قلبی حدود 92درصد داروهایشان در کشور تولید می‌شود، چرا بیمار قلبی از این وضعیت شاکی نیست؟ چون داروهای آنها در دسترس است. در حوزه بیماری‌های تنفسی 80 درصد و حوزه بیماری‌های اعصاب و روان بالای 90 درصد داروها در داخل ایران تأمین می‌شود. این‌ها شایع‌ترین گروه های بیماری هستند. 

در واقع در حال حاضر تاثیر روشن تحریم‌ها بر بازار دارویی به چه شکلی است؟ 

علیمیان: تحریمی که هم‌اکنون متوجه صنعت دارو است در تمام صنایع وجود دارد اما بحث اصلی این است که در حال حاضر کارخانه‌ای که ماده اولیه نداشته باشد آنقدر نیست. هم اکنون شرکت‌ها آمادگی دارند که جنس بفروشند. به دلیل اینکه بالاخره دارو با صنعت‌های دیگر تفاوت دارد و بزرگترین مشکل در این حوزه انتقال پول است که دوستان تلاش کردند بعد از ده ماه از شروع سال، از طریق چند بانک نقل و انتقال پول را امکان‌پذیر کنند. هم اکنون در چین و در هند بانک‌هایی فعال شده‌اند و دلیل آن این است که  اغلب مواد اولیه ما از این کشورها می‌آید.اما اینکه می‌گویند دارو تحریم نیست کاملا دروغ است.  تأثیر تحریم‌ها بر صنعت دارو به این شکل است و هم‌اکنون بعضی از داروها یا نیست یا در برخی حوزه‌ها چرخه تامین مواد اولیه آسیب است.

نکته‌ای که وجود دارد بحث کمبودهاست. کمبودها در چه حوزه‌هایی است و اینکه آیا نگران کننده‌است یا تولید داخل می‌تواند این کمبودها را جبران کند؟

علیمیان: تحریم‌ها به هرحال تأثیراتی در تولیدات کشورها داشته و بی‌تأثیر نبوده و امکان خرید صد درصد نیازها وجود ندارد، ممکن است یک یا دو مورد به دلیل اروپایی بودن تولید کننده‌ی مواد اولیه، فروش به ایران قطع شده باشد. ولی در این سی سال که تجربه دارم، یاد گرفتیم چطور منابع جایگزین داشته باشیم، و از آن‌ها استفاده کنیم اما جابجایی منابع وقت می‌برد. برای استاتین‌ها هم جایگزین‌هایی داریم و اینطور نیستیم که دست بسته در مقابل تحریم‌ها خم بشویم و روی پای خودمان می‌ایستیم. اگر عادلانه نگاه کنیم داروهای جایگزین مناسب هست که مصرف بشود اما بعضی پزشکان تأکید دارند که داروی خاصی مصرف بشود.

اینکه مواد اولیه داروهایی ایرانی از چین و هند تامین‌ می‌شود، به خاطر همین بحث تحریم‌هاست؟

زرگرزاده :زمانی بود اروپا حرف اول را در تولید و تامی ماده اولیه می‌زد و فروش بالایی در این حوزه داشتند. اما هم‌اکنون این مواد اولیه در چین و هند تولید می‌شود و حتی خود شرکت‌های اروپایی و صاحب برند  و حتی آلمان هم از هند و چین مواد اولیه تهیه می‌کنند. در چین هم درجه بندی وجود دارد و چیزی که برای ما اهمیت دارد که این است آیا اتحادیه اروپا و دیگر مراکز این موارد اولیه را تأیید کردند یا نه. 

اما ما با گروهی از پزشکان مواجه هستیم که داروی خارجی تجویز یا حتی صرفا داروی خارجی توصیه می‌کنند.
خیرآبادی: بله متاسفانه این واقعیت در ایران وجود دارد و داروهای خارجی که تجویز می‌شوند هزینه‌ی زیادی دارند به دلیل اینکه قیمت‌ها هم دست خودشان است و در حوزه‌ی مارکتینگ هم بسیار خوب فعالیت می‌کنند.

مارکتینگ به این معنا پزشکان، در فرآیند فروش دارو نقش دارند؟

خیرآبادی: بالاخره یک نوع مارکتینگ است و همه جای دنیا کم و بیش هست. شما ببینید در سال 95 تورها سیاحتی درکشورهای مهم دنیا چند شان پزشک بودند و هستند.

یعنی پزشکان ما متاثر از بازاریابی شرکت‌های خارجی دارو هستند؟

زرگرزاده: بالاخره بی‌تأثیر نیست و نمی‌شود گفت کل این مساله  به این دلیل است.اجازه بدهید مسأله‌ی مارکتینگ را روشن کنم. مارکتینگ و بازاریابی بین المللی از سوی شرکت‌های خارجی تولید کننده دارو وجود دارد و شرکت‌های خارجی هم این قاعده‌ی بین‌المللی را دارند. مثلا سال قبل، یک پزشک متخصص در هند، توسط یک شرکت برند در حوزه داروسازی به  یک کنفرانس در کشوری مثل آمریکا می‌رود و این یک اتفاق معمول برای آنهاست. پس از آن خارجی‌ها به این نتیجه رسیدند که ممکنه مفاسدی در آن وجود داشته باشد. هم‌اکنون یک پزشک در کشورهای خارجی هم اگر یک سمینار برود باید توضیح بدهد که کجا رفتم، چرا رفتم‌ و قرار است چه دستاورد علمی در این سفرها داشته باشد.البته که ممکن است به حالت مفسده در نیاید و ذهن شویی نشود اما  خود کشورهای خارجی هم به این نتیجه رسیده‌اند که باید کنترل بشود و مستندات باید از این سفرها و دلایل آنها مطرح شود.

در واقع از سوی شرکت‌های تولیدکننده دارو در ایران بازاریابی خاصی در دیگر کشورها صورت می‌گیرد؟

خیرآبادی: ببنید این بازاریابی هم متاثر از شرایط تحریم است. من مورد عراق را مثال می‌زنم. تمام کارشناس‌های دارویی در عراق و می‌گوین اگر می‌خواهید از ایران دارو بخرید، بخرید ولی اعلام کنید که تأییدیه FDA (سازمان غذا و داروی) آمریکا را قبل از آن دریافت کنند. شرکت خارجی به عراق پول می‌دهد و می‌گوید که به ایران  بگویید تأییدیه FDA آمریکا را بگیرد. یک مسلمان عراقی نشسته و می‌گوید تا تأییدیه آمریکا را نگیرید من از شما دارو نمی‌خرم، این دقیقا نشان می‌دهد که بازاریابی ما نیز در دیگر کشورها متاثر از تحریم‌هاست.

در حوزه صادرات در حال حاضر تولیدکنندگان دارو با چه چالش‌هایی مواجه هستند؟

[p]زرگرزاده : درمورد صادرات بحث که وجود دارد، بحث سیاست خارجی و حمایت‌های دولت است. در کشورهای موفق دنیا در حوزه صادرات برای صادرات دارو تسهیلات و وام‌های بدون بهره در نظر می‌گیرند، که متأسفانه در کشور ما وجود ندارد. برای مثال وقتی در نمایشگاه‌های بین‌المللی می‌روید، پاویون‌های چین را می‌بینید که شرکت‌های کوچیک آمده‌اند در این پاویون. من صحبت کردم و گفتند وقتی می‌خواهیم در نمایشگاه بین‌المللی شرکت کنیم، دوت مبلغی را  به ما پرداخت می‌کند و همزمان یه رقمی هم به عنوان کمک از طرف دولت دریاف می‌کنیم، تمام بار ما رایگان است و همزمان هتل و هزینه اقامت و خوردوخوراک‌مان پرداخت می‌شود. اما در ایران ما هیچکدام از این موارد را نداریم.

بدهی که در بحث شرکت‌های دارویی است به چه منابعی برمی‌گردد؟

علیمیان: امسال ۲۵ هزار میلیارد تومان هزینه‌ی تولید دارو در سال ۹۷ شده است. رقمی معادل یک کارخانه سیمان تهران با ۷۰۰ شرکت. از این بین ۵ هزار میلیارد تومان برای کسانی است که که دفترچه بیمه ندارند و بین ۳ تا ۴ هزار میلیارد هم مربوط به داروهای آزاد می‌شود. ۱۶ هزار میلیارد تومان می‌ماند که دولت به طبق قانون باید 70 درصد آن را  از طریق بیمه‌ها پرداخت کند که رقمی حدود  یعنی ۱۱ هزار ۲۰۰ میلیارد تومان می‌شود. با این حال  در سازمان بیمه سلامت ۳ هزار میلیارد تومان و و در سازمان تأمین اجتماعی هم ۴ هزار میلیارد تومان بود و بقیه این رقم معلوم نیست کجاست و چه کسی تأمین می‌کند و مربوط به کسری بودجه دولت است. 

ماجرای برداشت از صندوق توسعه ملی به کجا رسید؟

زرگرزاده : رقمی که به تایید روسای سه قوه رسید و مقام معظم رهبری هم تایید فرمودند، بحث برداشت ۵۰۰ میلیون دلار ازصندوق توسعه ملی است. در واقع دولت بدهی بالایی به شرکت‌های پخش و تولید کننده دارو دارد و از این طریق می‌خواهد بخشی از بدهی خود را پرداخت کند. به جرات می‌توانیم بگوییم اگر پول به صنعت دارو نرسد این صنعت به سمت نابودی می‌رود.

از آن طرف بیمه‌ها هم دچار کاهش بالای منابع مالی هستند، چقدر از این بدهی‌ها مربوط به بیمه‌هاست؟

زرگرزاده: ببینید در این حوزه ما دچار یک دور باطل عجیبی شده‌ایم. هم اکنون مجموعه‌ای از مطالبات باقی مانده و  در واقع کسی پاسخ‌گو نیست.  لذا ما باید بودجه بیمه‌ها را واقعی ببینیم و پرداخت‌ها باید به روز بشود. باید در بودجه بیمه‌ها منابع و مصارف هماهنگ باشند یا باید از مسئولیت بیمه خارجش کنیم، یا اگر در قرارداد با بیمه‌است، پولش رو بدیم، آقایان به این نتیجه می‌رسند که ما این اقلام را از تعهد بیمه خارج می کنیم، لذا منابع و مصارف را تعیین می کنیم. اگر قراره دریافت کنیم باید پولش رو بپردازیم، نمی‌شود  که فلان داروخانه پولش رو یک تاریخی بگیرد و فلان بیمارستان مثلا تا مرداد ماه پولش را بگیرد باید همه پول‌های تأمین کننده‌ها به شکل منظمی پرداخت شود. آقای دکتر هم توضیح دادند که ما یک وحدت رویه و تصمیم‌گیری در این حوزه نداشتیم.

۴۲۴۲