سیستان و بلوچستان گنجی پنهانی در میان محرومیت ها

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، مساله این است که سیستان و بلوچستان امروزی با آن همه ظرفیت ها و فرصت هایی طلایی که دارد چه جایگاهی در کشور را کسب کرده است؟ این گنج پنهان کشور زیر خاکستر چه مشکلی است که نمی تواند خودنمایی کند؟ چرا وقتی از محرومیت استانی، سخنی به میان می آید، خیلی از آحاد جامعه، ذهنشان به سمت سیستان و بلوچستان پرواز می کند؟ جایی که گهواره تمدن بود امروز چه شده است که به عنوان یکی از محروم ترین و شاید محروم ترین استان کشور به شمار می آید؟!
در سیستان و بلوچستان چه اتفاقی افتاده است که در 90 درصد شاخص ها در کشور در ردیف آخر قرار دارد؟ این خطه از ایران که یک روز انبار غله بود چه بر سرش آمده است که امروز با بحران آب و خشکسالی مواجه است و آیا می توان به عظمت پیشین بازگرداند؟ چگونه؟ این نقطه از ایران آنقدر مهم است که می گویند اگر طی 50 سال گذشته این جنوب و جنوب غربی بود که به واسطه نفت، حیات و ممات کشور بدان وابسته بود در صورت برنامه ریزی و مدیریت صحیح بر منطقه سیستان و بلوچستان، این بار این منطقه شرقی ایران است که موتور توسعه خواهد بود. چگونه این امر میسر می شود؟
تیم خبری اعزامی ایرنا، بر این اساس میزگردی با تنی چند از اساتید دانشگاه سیستان و بلوچستان برگزار کرد تا مشکلات و راهکارهای حل این مشکلات را بررسی کند. شاید دریچه ای هر چند ناچیز بر باز گرداندن عظمت این نقطه از ایران باستانی باز شود.
دکتر سید مسعود برکاتی، رییس پژوهشکده نیروگاه خورشیدی دانشگاه سیستان و بلوچستان و عضو هیات علمی دانشکده برق این دانشگاه، دکتر محمد عثمان حسین بر، جامعه شناس و عضو هیات علمی دانشکده علوم اجتماعی این دانشگاه، دکتر مهدی اژدری مقدم، مدیر گروه عمران دانشکده مهندسی دانشگاه سیستان و بلوچستان، دکتر عیسی ابراهیم زاده، رییس پژوهشکده علوم زمین و جغرافیا و دکتر محمد کردی تمنایی، معاون پژوهشی دانشگاه میهمانان شرکت کننده در این میزگرد حضور داشتند.

** تغییر اقلیم نخستین چالش استان در بحران آب
دکتر مهدی اژدری مقدم، مدیر گروه عمران دانشکده مهندسی دانشگاه سیستان و بلوچستان، یکی از مهم ترین چالش های سیستان و بلوچستان را بحران آب دانست و گفت: در راستای بحران آب و حل آن با چند چالش مواجه ایم. نخستین چالشی که به عنوان چالش اصلی در حوزه آب مطرح است، بحث تغییر اقلیم است. متوسط بارش در شمال و جنوب استان سیستان و بلوچستان متفاوت است. بطور میانگین در مرکز استان، حدود 50 میلی متر در جنوب استان تا 110 میلی متر بطور متوسط بارش داریم. متوسط بارش طولانی مدت در زاهدان می تواند در حدود 75 میلی متر باشد. تا این لحظه از سال که عمده بارش ها را باید داشته باشیم فکر می کنم زیر یک میلی متر بوده است.
بنابراین یکی از عواملی که می توانیم مطرح کنیم، بحث های تغییر اقلیم است که مصداق بارز این امر بحث ریزگردها است، که بعضا در مناطق وسیعی از استان، شرایط زیستی را با چالش بسیار جدی رو به رو کرده است. بیماری های تنفسی ناشی از همین بحث ریزگردهاست.

**تبخیر زیاد چالش دوم در بحران آب
اژدری مقدم با اشاره به محدود بودن منابع آب در استان سیستان و بلوچستان، در عین حال این نکته را نیز بیان کرد که بخش عمده ای از همین منابع اندک آّب، تبخیر و از دسترس خارج می شود.
وی بنابراین بحث تبخیر را به عنوان دومین چالش استان سیستان و بلوچستان در بحران آب بیان کرد و افزود: این استان یکی از مناطقی است که بالاترین نرخ تبخیر را دارد. به عنوان مثال در شمال استان بیش از چهار هزار و 500 میلی متر در سال تبخیر داریم.

**مصرف بی رویه آب در کشاورزی چالشی دیگر در بحران آب
این استاد دانشگاه سیستان و بلوچستان ادامه داد: چالش سومی که ما در استان داریم بحث مصرف بی رویه آب در کشاورزی است که خود این مصرف بی رویه باعث بحران های اجتماعی در استان شده است و باید برای آن راهکارهایی را پیدا کنیم.
به گفته اژدری مقدم، برداشت بی رویه از منابع آب زیر زمینی در مرکز استان باعث شده است که نشست های زیادی را در منطقه داشته باشیم. افت آب های زیر زمینی در بعضی مناطق انقدر بالا رفته است که بعضا جبرانش، حداقل 50 سال طول می کشد.

**سیاست خارجی، چالش پنجم بحران آب
مدیر گروه عمران دانشکده مهندسی دانشگاه سیستان و بلوچستان گفت: چالش دیگری که ما در استان در ارتباط با آب با آن رو به رو هستیم، بحث سیاست خارجی است؛ بدین ترتیب که سیستان و بلوچستان در پایین دست حوزه آبخیز قرار گرفته است و منبع اصلی حوزه در بالا دست است. برای مصرف پایین دست که عمدتا مصرف شرب و با توجه به اقلیم آن زمان بوده است در سال های پیش یک پروتکل بین المللی با دولت افغانستان بسته شد که مثلا در حدود 840 میلیون متر مربع در سال آب را تامین کند. الان این میزان پروتکل تامین نمی شود و یا بطور متناوب تامین نمی شود. اگر هم تامین می شود، صرفا نوعی آزاد سازی سیلاب ها است.

**تصفیه آب دریا یکی از راهکارهای بحران آب
اژدری مقدم برای این چالش ها در رابطه با بحران آب راهکارهایی را بیان کرد و گفت: الان در دنیا با توجه به ارزان شدن سیستم های تصفیه، استفاده از آب های غیر متعارف معمول شده است. ما در جایی بحث چالش آب را مطرح می کنیم که در کنارش دریای عمان و اقیانوس هند را داریم. در صورتیکه در بحث انتقال آب از دریای عمان به فلات مرکزی، می توانیم دروازه اصلی باشیم.
وی گفت: اگر غرب کشور در حدود 50 سال گذشته به دلیل داشتن نفت و منابع نفتی، کشور را سرپا نگه داشت، به نظر من در 50 سال آینده این سیستان بلوچستان است که با وجود چالش های آبی که دارد، می تواند نجات دهنده کشور باشد. بحث انتقال آب از دریای عمان و اقیانوس هند به فلات مرکزی بدون تعارف باید به عنوان یک راهکار حل بحران آب، ابتدا برای استان سیستان و بلوچستان و نیز تمام شهرها و کل کشور دیده شود.
اژدری مقدم هر چند تصفیه آب را به عنوان آب شرب مورد تاکید قرار داد اما در عین حال اظهار کرد که باید در کنار آن، کارهای دیگری را نیز انجام داد. مثلا بحث اصلاح الگوی مصرف آب، تغییر سیاست ها در روش های سنتی آبیاری، از جمله اقداماتی است که باید در کنار تصفیه آب صورت گیرد.
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: اگر چنانچه فکری برای مشکل آب در استان سیستان و بلوچستان صورت نگیرد، دولت باید هزینه های گزافی در آینده پرداخت کند.

** آب به عنوان کالایی سرمایه ای راهکار دوم در بحران آب
این استان دانشگاه تاکید کرد: باید آب به عنوان یک کالای استراتِژیک و صنعتی و سرمایه ای شناخته شود. دیگر آب ارزان در کشور نباید انتظار داشته باشیم. بیاییم آب را به عنوان یک کالای سرمایه ای ببینیم و نگوییم مثلا آب ارزان است یا ارزان نیست. آبی که قرار است تصفیه و بعد انتقال داده شود دیگر آب ارزانی نیست.

**کنترل تبخیرآب، راهکار سوم حل بحران آب
اژدری مقدم با تاکید بر کنترل تبخیرآب در استان گفت: تمام روش های کاهش تبخیر را بررسی کردیم. فاز بعدی کار ما این است که تبخیر را کنترل کنیم.بر اساس بررسی که انجام دادم، میزان تبخیری که می توانیم کنترل کنیم بالغ بر 150میلیون متر مکعب می تواند باشد. در ارتباط با سدهای استان، مخزن سد پیشین یکی از مخزن هایی است که ما می توانیم روی آن کنترل تبخیر داشته باشیم.

** یارانه آب راهکار چهارم برای حل بحران آب
وی، بحث یارانه آب را به عنوان یکی دیگر از راهکار ها برای برون رفت از چالش های بحران آب بیان کرد و اظهار داشت: با توجه به اینکه در بخش های زیادی از استان، معیشت بیشتر مردم کشاورزی است باید این را در نظر بگیریم که با بحران کم آبی که داریم،این معیشت با آن سیاست سنتی جواب نمی دهد باید برایش راهکاری داشته باشیم. نمی شود به کشاورز گفت دیگر کشت نکن چون آب مصرف می شود. بجایش چکار می توان کرد. اگر می خواهیم برویم به سمتی که آب یک کالای سرمایه ای و حیاتی است، بایستی برایش راهکار داشته باشیم و برای آن یارانه بگذاریم . باید برای آب قیمت بدهیم.
وی همچنین تاکید کرد که برای حل بحران آب یکی از کارهایی که می توانیم انجام دهیم این است که در سیاست خارجی باید به دنبال بحث حق آبه (مثل حق آبه رودخانه هیرمند)، تغییر اقلیم و حق آبه زیستی و محیط زیست باشیم. براساس بررسی هایی که در ارتباط با ریز گردها انجام دادیم، اگر بتوانیم کف هامون را خیس کنیم، معضل بزرگ ریزگردها را تا حدی زیادی حل می کنیم.

**دانشگاه سیستان و بلوچستان الگوی مصرف آب را اصلاح کرد
وی همچنین به دانشگاه سیستان و بلوچستان اشاره کرد که الگوی مصرف آب را اصلاح کرده به گونه ای که در 6 ماه اخیر بالغ بر 45 درصد، کاهش مصرف آب را داشته است.
وی در خصوص بازیافت آب نیز گفت: در این دانشگاه به مدت حدود 15 سال است که بخش عمده ای از فضای سبز دانشگاه با پساب های تصفیه شده، آبیاری می شود.اما مساله ای که در این راستا وجود دارد، برای جمع آوری پساب، سیستم جمع آوری را داریم اما برای مصرف آن سیستمی تعبیه نشده است؛ یعنی شهروندان به این شبکه متصل نشده اند.

**آیا استفاده از آب های ژرف می تواند یک راهکار برای بحران آب باشد؟
این استاد دانشگاه سیستان و بلوچستان در خصوص این سوال چنین پاسخ می دهد: الان فکر نمی کنم کسی بر استفاده از این آب به عنوان یک راهکار، تاکید داشته باشد. این موضوع در حال بررسی است. هیچ دستگاه ژئوفیزیکی در اعماق زمین جواب نمی دهد. در تفتان به نتایجی رسیدیم اما درخصوص جای چاه، بحث هایی هست. ظاهرا تا عمق 2 هزار متر رفته اند اما سیستم متوقف شده چون آب آن مناسب نبوده است ولی به اصرار نمایندگان منطقه، بودجه ای درنظرگرفته شد که تا عمق سه هزار متری بررسی شود. این چاه تا عمق سه هزار متری هم برود باز کفایت نمی کند برای اینکه به گمان مطمئن برسیم حداقل باید 10 یا 15 چاه در نقاط با فواصل مناسب بزنیم تا ببینیم که چه جریانی وجود دارد؛ ضمن اینکه آب ژرف با آب فسیل متفاوت است و ضمنا اگر هم اینها به عمق سه هزار متری برسند باز یک گمانه است و باز نمیشود با آن کاری کرد.
وی این امر را بیشتر به عنوان یک جنبه تحقیقاتی بیان کرد تا اینکه به عنوان یک منبع مستقل آب قابل شرب یا کاربری کشاورزی مورد استفاده قرار گیرد.

** آخر بودن سیستان و بلوچستان در بیش از 90 درصد شاخص ها
دکتر عیسی ابراهیم زاده، رییس پژوهشکده علوم زمین و جغرافیا نیز با بیان اینکه مسائل استان به مصیبت تبدیل شده است به این نکته اشاره کرد که این استان، در اکثر شاخص های توسعه در بیش از 90 درصد شاخص ها در ردیف اخر قرار دارد.
وی عقب ماندن سیستان و بلوچستان را در دو بخش جغرافیایی و نیز سیاست گذاری و مدیریت قابل تفکیک دانست و وزن بخش دوم را بیشتر از اولی ارزیابی کرد و گفت: استان هایی مثل یزد و سمنان به لحاظ اقلیمی شبیه سیستان و بلوچستان هستند و حتی وضعیت آنها بدتر از این استان است ولی شاخص های توسعه شان به مراتب بیشتر از سیستان و بلوچستان است که به عللی همچون سیاست گذاری و برنامه ریزی باز می گردد. متاسفانه به هر دلیلی برنامه ریزی در کشور ما عمدتا برنامه ریزی سیستماتیک نیست و مبتنی بر برنامه ریزی لابی گری و چانه زنی است.
وی گفت: روسای جمهوری سعی کردند برای منطقه خود و برای قوم خود، کاری کنند که البته کاش این کارها را درست انجام می دادند. ولی متاسفانه به هر دلیل باعث پسرفت منطقه خود شدند. مثلا در کرمان که آقای هاشمی رفسنجانی به آن متعلق بود چند طرح بزرگ ملی اجرا شد که بیش از اندازه به طیبیعت و محیط زیست از جمله منابع آب فشار وارد آورد به گونه ای که در زمان حاضر بیشترین مشکلات آب و بیشترین فرو نشست ها را در استان کرمان داریم. در زمان خاتمی در یزد هم همین اتفاق افتاد به گونه ای که الان ، استان یزد، برون زا ترین استان به شمار می آید. اینگونه برنامه ریزی کردن فاجعه است.
وی گفت: هر چند سیستان و بلوچستان هیچ کس را در مرکز نداشته و ندارد اما لااقل این چالش های عارضی برایش مترتب نشده و در عین حال در تخصیص ها بشدت کمبود داشته است.
وی ادامه داد: اوایل پیروزی انقلاب بزرگ ترین خدمت به سیستان و بلوچستان شد که همان طرح توسعه محور شرق بود که در سال 64 طراحی شد. صرف نظر از اینکه این طرح چقدر خوب یا بد بود. ایراداتی داشت ولی نگاه ، نگاه درستی بود.
رییس دانشکده علوم زمین و جغرافیایی دانشگاه سیستان و بلوچستان ادامه داد: متاسفانه در عمل هیچ یک از طرح ها و پروژه هایی که در طرح توسعه محور شرق دیده شد نتوانست آنچنان که باید به نتیجه و منصحه ظهور برسد.
ابراهیم زاده که در این خصوص کتابی تحت عنوان «آمایش سرزمین و برنامه ریزی محیطی در جنوب شرق ایران» نوشته است و از آن به عنوان یک کتاب کاربردی در سال 89 یاد کرد که کتاب فصل جمهوری اسلامی هم معرفی شد در عین حال اظهار داشت که 90 درصد از مدیران استان این کتاب را ندیدند و هیچ وقت نخواستند و نتوانستند از آن استفاده کنند.
وی اضافه کرد: طرح توسعه شرق در کمتر از 40 درصد طرح ها و پروژه ها تحقق پیدا کرد و بیش از 60 درصد عدم تحقق داشتیم و در این راستا چند عامل مورد بررسی قرار گرفته است.
ابراهیم زاده خاطرنشان کرد: این استان، بدترین و کم آب ترین نقاط و کم پوشش ترین گیاهان را دارد اما سیستان و بلوچستان در 50 سال آینده می تواند با توجه به امکاناتی که دارد، محور توسعه ملی باشد به عبارت دیگر ما در سیستان و بلوچستان، محرومیت های آشکار و توانمندی های پنهان فراوان داریم.
وی اظهار کرد: آن طرح توسعه محور شرق که می توانست یک طرح نجات دهنده و تحول آفرین باشد، مقرر شده بود که تا پایان برنامه دوم توسعه متوسط رشد استان سیستان و بلوچستان به متوسط رشد ملی برسد اما هرگز نرسید تا امروز هم نرسیده است. این طرح را به برنامه سوم آورند که به آن توجه نشد و به بعد در برنامه های چهارم و پنجم هم جوابی نگرفت و الان هم که در برنامه ششم هستیم نیز این طرح مطرح شده است ولی هیچ وقت تخصیص پیدا نمی کند در کاغذ می ماند و خاک می خورد چرا؟ چون، نگاه برنامه ریزی برای آن وجود ندارد.
به گفته این استاد دانشگاه سیستان و بلوچستان، این عدم تخصیص و اعتبارات متناسب با نیازهای استان باید توسط دولت در لایحه ای لحاظ شود یا اینکه نمایندگان طرح بدهند که متاسفانه نه دولت و نه مجلسی ها، هیچ کدام طرح یا لایحه ای نداده اند.
ابراهیم زاده در خصوص مشکل مدیریتی در استان نیز گفت: این استان از اول انقلاب در سطح مدیریت ارشد، از استاندار گرفته تا مدیران کل و خیلی از دستگاه های امنیتی، نظامی و امنیتی، مدیران وارداتی داشته است. اینها (مدیران وارداتی) با وجود اینکه دوست دارند کاری را برای استان انجام دهند، عملا نمی توانند چرا که استان، استانی پیچیده به لحاظ سیاسی و امنیتی، اجتماعی و قومی و مذهبی است.
وی گفت: اگر مدیری بخواهد با این پیچیدگی ها آشنا شود، یکی دو سال وقت می برد تا به برخی از این ظرفیت ها آشنا شود، مدیر بعدی جای او را می گیرد. این موضوع به رغم توانمندی های نیروی انسانی و متخصصی است که در استان وجود داشته و دارد.
این استاد دانشگاه سیستان و بلوچستان تاکید کرد: دست همه مدیران سختکوش را می بوسیم ولی مشروط به اینکه بتوانند و بخواهند. در خواستشان (برای پیشرفت استان) خیلی شک نمی کنیم ولی در توانستنشان واقعا در عمل و در تجربه چیزی ندیدیم.
وی به مشکلات اقلیمی استان اشاره کرد و افزود: تمام این مشکلات، اقلیمی نیست بلکه بخشی از آن به مدیریت باز می گردد که الان هم نداریم. به عنوان مثال وضعیت حال حاضر مدیریت آب باعث شده است امروزه ما به این فلاکت بیفتیم.

**اینکه سیستان انبار گندم ایران است بلحاظ تاریخی آیا درست است؟
این استاد دانشگاه در خصوص این سوال اظهار داشت: سیستان در منابع مکتوب نه تنها انبار غله ایران که انبار غله آسیا نیز بوده است.
ابراهیم زاده به اتفاقی اشاره کرد که روی انبار غله بودن سیستان تاثیر گذاشت و آن جدا شدن حوزه آبخیر و آبریز هیرمند است. در سال 1903 تا 1905 دقیقا حوزه آبریز و حوزه آبگیر از هم جدا شدند که در نتیجه هر دو حوزه، از توسعه باز ماند. بعد از این تقسیم بندی استعمار انگلیس است که اضمحلال سیستان امروزی و افغانستان امروزی را شاهد هستیم که این نکته به سیاست ها ی مدیریتی و برنامه ریزی برمی گردد.

**توسعه استان را با انرژی های تجدید پذیر شروع کنیم
دکتر سید مسعود برکاتی، عضو هیات علمی دانشکده برق دانشگاه سیستان و بلوچستان و مسوول نیروگاه خورشیدی دانشگاه به بحث انرژی های تجدید پذیر استان اشاره کرد وگفت: من همیشه در بحث هایی که با استانداران و بزرگان استان داشته ام، می گویم که اگر واقعا توسعه بخواهد دراین استان کلید بخورد باید از همین بحث انرژی های تجدید پذیر شروع کرد. چون در دسترس ترین و سهل الوصول ترین همین انرژی های تجدید پذیر، سهل الوصول و در دسترس است.
وی ادامه داد: درست است که آب خیلی مهم و ضروری و مایه حیات است ولی کسی که می خواهد حیات پیدا کند کار و اشتغال می خواهد. به نظر من بیشترین کاری که می شود برای توسعه استان کرد این است که از سریع ترین منبع برای توسعه یعنی همین انرژی های تجدید پذیر استفاده کنیم.

**سه کریدور مهم باد در سیستان و بلوچستان وجود دارد
وی به قدمت استفاده از انرژی تجدید پذیر در این استان اشاره کرد گفت: در برخی کتاب های مرجع آمده است که ایرانیان خصوصا مردم فلات سیستان کهن، اولین کسانی بودند که قبل از میلاد مسیح برای آرد کردن غلات و پمپاژ آب از آسیاب های بادی استفاده می کردند.
وی یاد آور شد: استان سیستان و بلوچستان با مشکلاتی از جمله مشکل کمبود آب و مشکل گاز مواجه است. نفت و گاز و از همه مهم تر اصلا جنگل نداریم اما در عوض کریدورهای قوی باد داریم .
برکاتی گفت: سه کریدور شناخته شده باد در استان وجود دارد که یکی از آن کریدورها در سیستان است و متوسط بادی که بر آن اندازه گیری شده است 10 متر بر ثانیه است و این باد، باد بسیار مطلوبی برای توربین های بادی به شمار می آید، ضمن اینکه حدود 300 روز می توان از این باد استفاده کرد.
کریدور بعدی که برکاتی از آن نام برد، کریدور تفتان سراوان است که باد در این کریدور، حدود هفت متر بر ثانیه اندازه گیری شده است. همچنین کریدور دیگر، دلگان و بزمان با حدود 6 متر بر ثانیه اندازه گیری شده است.
برکاتی به انرژی خورشیدی و استفاده ای که می توان از آن برد اشاره کرد و گفت: ما در استان، زمان طولانی، انرژی خورشیدی داریم که با حدود 6 کیلووات در ساعت در متر مربع می توانیم برق از این انرژی با استفاده از پنل های خورشیدی در استان بگیریم.
وی ادامه داد: ما در برخی روزها، بیش از 13 ساعت خورشید را در آسمان داریم. همچنین 130 روز حدودا روزهای آفتابی در استان داریم. باز مهم تر اینکه این آفتاب وضوحش خیلی زیاد است یعنی ابر نیست و گرد وخاک هم کم است. از طرفی ما امواج دریا با بیش از 12متر را در چابهار داریم.
برکاتی خاطرنشان کرد: نخستین نیروگاه خورشیدی با هدف توسعه و فرهنگ سازی انرژی های تجدید پذیر استان در سیستان و بلوچستان احداث شده است و این نیروگاه از سال 89 تا الان در حال فعالیت است که در ابتدا با تولید20 کیلو وات برق کار خود را شروع کرد و بعد هم به 40 کیلو وات رسید. 20 کیلو وات نیز از منابع توزیع برق استان به آن کمک شد و همچنان در حال توسعه است.

** مزیت های مهم استان برای استفاده از انرژی های تجدید پذیر
برکاتی در خصوص مزیت های این استان برای استفاده از انرژی های تجدید پذیر اظهار داشت: باد ها در استان، مداوم و پرقدرت است. در خصوص تابش خورشید هم مشکلی نداریم. جهت وزش باد نیز مهم است. باد غالب در استان، باد ثابت و شمالی است که بسیار مزیت خوبی است؛ همچنین زمین های صاف را هم داریم به عبارت دیگر ما در استان هم باد زیاد و هم زمین صاف را به میزان زیاد داریم.
وی، همچنین همجواری سیستان و بلوچستان با کشورهای متقاضی (پاکستان و افغانستان) را دیگر مزیتی بیان کرد که می توان به سمت نیروهای تجدید پذیر در توسعه استان گام های مهمی برداشت.

**مشکل سرمایه گذاری، مساله مهم انرژی های تجدید پذیر استان
وی، مهمترین مساله برای احداث نیروگاه های انرژی تجدید پذیر را کمبود سرمایه گذاری بیان کرد و گفت: در این راستا، سرمایه گذاری داخلی خیلی کم برای نیروگاه های بزرگ، قدم پیش می گذارد. تا قبل از تحریم ها سرمایه گذاران خارجی زیادی برای این منظور وجود داشتند که گاهی مدیریت آنها سخت می شد. این سرمایه گذاران از نظر مجوز شاید با بوروکراسی اداری مواجه بودند ولی به هر صورت مسوولان استان کم کاری نکردند. در واقع مشکل تحریم ها باعث شد که سرمایه گذار خارجی از کشورمان برود.

**یک راه حل در نبود سرمایه گذاری خارجی
وی هر چند به رفتن سرمایه گذاران خارجی برای ساخت نیروگاه های انرژی های تجدید پذیر اشاره کرد در عین حال یک پیشنهاد را هم ارایه کرد و آن چیزی نیست جز اینکه بهتر است سیاست ها به دنبال راه اندازی نیروگاه های کوچک برود تا بالاخره سرمایه گذار کوچکی بیاید.
برکاتی همچنین یک راه حل دیگر هم ارایه داد و گفت: الان که با مشکل آب برای کشاورزی مواجه ایم به کشاورزان، وام های کوتاه مدت بدهیم تا نیروگاه های کوچک بادی در حد 5 یا 10 مگاوات راه اندازی و برق تولید کنند و آن را بفروشند. در زمان حاضر نیز سیاست وزارت نیرو کمک به نیروگاه های کوچک است و آن را پیگیری می کند.
مسوول نیروگاه خورشیدی دانشگاه سیستان و بلوچستان اظهار کرد: دانشگاه، برق منطقه و وزارت نیرو، همگی به این نتیجه رسیدند که این نیروگاه های کوچک برای استان بهتر است وسریع تر جواب می دهد.
برکاتی در خصوص وام جهت احداث نیروگاه کوچک گفت: برای وام محاسبات کامل از سوی وزارت نیرو انجام شده است و متقاضیان بسته به وامی که می گیرند می توانند نیروگاه بزنند.
وی به طرحی در کمیته امداد اشاره کرد و گفت: تا جایی که من می دانم این نهاد به متقاضی حدود 20 میلیون تومان وام می دهد تا در پشت بام خانه پنل خورشیدی بزند و حدود یک میلیون تومان در ماه برای متقاضی درآمدزایی دارد.

** فقر و بیکاری از مهم ترین مسائل اجتماعی سیستان و بلوچستان
دکتر محمد عثمان حسین بر، جامعه شناس و عضو هیات علمی گروه جامعه شناسی دانشگاه سیستان و بلوچستان، مشکلات این استان را از دید اجتماعی بررسی کرد و گفت: بحث درباره مسائل و مشکلات اجتماعی بسیار سخت است. بهر حال من سعی می کنم بصورت تیتر وار بدین مشکلات اشاره کنم.
حسین بر، یکی از مسائل بسیار اساسی و مهم در استان را مساله فقر بیان کرد که سیستان و بلوچستان از نظر شدت و از نظر گستردگی فقر در کشور در رتبه های نخست قرار دارد.
وی ادامه داد: یک چالش بسیار جدی دیگر در ارتباط با فقر داریم و آن اینکه گاهی وقت ها فقر و بیکاری معمولا در چالش های حوزه اقتصاد قرار می گیرد ولی به خاطر آن جایگاه اصلی شان در جامعه، آنها را به عنوان مسائل مهم اجتماعی می شناسیم.
وی، بحث بیکاری را یکی از اساسی ترین مسائل اجتماعی استان بیان کرد و گفت: به راحتی می توان ادعا کرد که از نظر بیکاری، یکی از استان هایی هستیم که در رتبه های اول تا سوم قرار داریم.

** یک سوم جمعیت سیستان و بلوچستان حاشیه نشین است
این جامعه شناس، به اسکان غیررسمی یا حاشیه نشینی اشاره کرد و آن را از دیگر مسائل اجتماعی استان برشمرد و گفت: البته آمارها مختلف است. حول و حوش 40درصد جمعیت شهرهایی مثل چابهارٰ، زاهدان، زابل، کنارک و ایرانشهر در سکونت گاه های غیر رسمی بسر می برند و می توان گفت یک سوم جمعیت استان در سکونت گاه های غیر رسمی ساکن هستند.
وی شدت حاشیه نشینی یا سکونت گاه های غیر رسمی در این استان را به هیچ عنوان با مناطق دیگر از جمله خراسان رضوی قابل مقایسه ندانست و افزود: به عنوان مثال شهر مشهد یکی از شهرهایی است که حاشیه نشینی در آن وجود دارد، ولی از نظر شدت می توان گفت که نسبت به شهرهای استان سیستان و بلوچستان، اصلا جزو مناطق حاشیه نشین محسوب نمی شود.
وی تصریح کرد: اگر سکونت گاه های غیر رسمی را از نظر شدت و نیز از نظر گستردگی در نظر بگیریم می توان گفت؛ استان سیستان و بلوچستان، بدترین وضعیت را از نظر اسکان غیر رسمی دارد.

** وجود شکاف های اجتماعی که به خوبی مدیریت نشده است
این جامعه شناس همچنین شکاف های اجتماعی را به عنوان یکی دیگر از مسائل اجتماعی استان خود بیان کرد و افزود: بحث شکاف های اجتماعی و طبقات اجتماعی دراکثر کشورهای مختلف وجود دارد. ولی مهم این است که وضعیت اینها چگونه است. فعال یا غیر فعال هستند و چگونه مدیریت می شوند.
وی به عنوان مثال به شکاف مرکز و حاشیه را در ایران اشاره کرد که به صورت مشهود است و نه تنها در ایران که در بسیاری از کشورهای جهان سوم وجود دارد. به عنوان مثال در همین شهر زاهدان، شکاف مرکز با حاشیه، کاملا وجود دارد.
عضوهیات علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه سیستان و بلوچستان، شکاف طبقاتی را هم در زمره شکاف هایی بیان کرد که این استان از لحاظ این شکاف، بیشترین فاصله طبقاتی را دارد.
وی شکاف قومی، شکاف شیعه و سنی و شکاف جنسیتی( شکاف بین زن و مرد) را از دیگر شکاف های اجتماعی برشمرد که برخی از آنها از جمله شکاف جنسیتی در حال فعال شدن است و مشکل اینجاست که این شکاف ها به خوبی مدیریت نمی شوند.

**سیستان و بلوچستان، ضعیف ترین شاخص های آموزشی کشور را دارد
این عضو هیات علمی دانشگاه سیستان و بلوچستان همچنین یکی دیگر از مسائل اجتماعی استان را چالش های آموزشی بیان کرد و گفت: این استان در خصوص آموزشی نسبت به کل کشور، ضعیف ترین شاخص ها چه از نظر فضا و چه از نظر امکانات را دارد؛ در واقع می توان گفت که کمبودهایی بسیار اساسی وجود دارد. برخی از نقاط استان سیستان و بلوچستان از نظر آموزشی در پایین ترین حد کشور قرار دارند. در همین شهر زاهدان، نابرابری آموزشی با مناطق حاشیه ای این شهر مثل شیرآباد اصلا قابل مقایسه نیست.
وی همچنین چالش های بهداشتی و درمان را نیز جزو مسائل اجتماعی استان برشمرد که این منطقه در زمان حاضر ضعیف ترین شاخص ها را برای بهداشت و درمان دارا است.
به گفته این جامعه شناس، بحث قاچاق مواد مخدر و اعتیاد هم از دیگر مسائل اجتماعی استان به شمار می آید.
وی اظهار کرد: مرزی بودن و معبر ترانزیت مواد مخدر بودن این استان و نیز بیکاری دست به دست هم داده اند و می توان گفت که این استان، جزو پر چالش ترین استان ها از این منظر است. مساله بعدی بحث درگیری های طایفه ای در استان سیستان و بلوچستان است. درگیری های طایفه ای که بین طوایف وجود دارد و عوامل مختلف که بر این درگیری های طایفه ای تاثیر گذار شده اند جدا از اینکه یک نمای نامناسبی از استان ایجاد کرده و خود هم یک معلول است ولی از بابت اینکه شکاف های اجتماعی را عمیق تر کرده است، مساله مهمی است چرا که بسیاری از پتانسیل های استان در همین درگیری های استان دچار چالش شده است.
وی، مساله چالش برانگیز دیگر در استان را مساله تابعیت و هویت دانست و گفت: بحث هویت های رسمی بیشتر بر می گردد به تعدادی از جمعیت استان که بهر حال فاقد شناسنامه هستند و شهروند رسمی محسوب نمی شوند و می توان تصور کرد که چنین وضعیتی چه مسائل اساسی دیگری ایجاد کند.
حسین بر، یکی دیگر از مسائل اجتماعی مهم استان را بحث طلاق بیان کرد و گفت: خوشبختانه می توانیم بگوییم که از نظر نرخ ازدواج بهترین وضعیت را در کشور داریم از نظر نرخ طلاق نیز کمترین نرخ را داریم؛ اما مشکلی که وجود دارد این است که بشدت این نرخ، رو به افزایش است. یعنی نرخ ازدواج پایین تر آمده و نرخ طلاق افزایش پیدا کرده است.

**مردم سیستان و بلوچستان خودشان را ایرانی می دانند
وی در پاسخ به این سوال که این چالش ها چقدر بر واگرایی قومیتی توانسته است تاثیر بگذارد این گونه اظهارداشت: چیزی که عملا وجود دارد واسازی قومی نه واگرایی قومی است.
حسین بر، درباره واگرایی در استان گفت: ما در استان سیستان و بلوچستان چیزی به عنوان واگرایی نداشتیم، نداریم و نخواهیم داشت چون اقوامی که در این منطقه هستند، خودشان را صاحب این آب و خاک می دانند. اینها ایرانی هستند و به ایرانی بودن خود افتخار می کنند. اینها اینجا را از آن خود می دانند و چه بسا که سیستان خاستگاه مدنیت در ایران بوده است. خاستگاه کیانیان وسکاها، سیستان و بلوچستان است. یعنی ایران از آن ماست. نکته ای که باید لحاظ شود این است که برخی از سیاست های غلط و نیز برنامه ریزی های غلط، دلزدگی هایی در استان ایجاد می کنند و مسوولان اگر بیش از اندازه بی توجهی کنند، ممکن است استان را دچار خطراتی کند.
وی گفت: یک مساله مهم دیگر که آقای دکتر ابراهیم زاده هم بدان اشاره کردند این است که در ایران، چالش های بسیار اساسی در برنامه ریزی،قانون گرایی و راهکارهای مدیریتی وجود دارد. اگر قانون اساسی ملاک قرار می گرفت بر مبنای آن خیلی از کارها اگر انجام می شد، خیلی از برنامه ریزی ها صورت می گرفت و ما خیلی از مباحث مدیریتی را در استان نمی دیدیم.
حسین بر، بحث اشتغال را یکی از علل مسائل اجتماعی بیان کرد و گفت: فرصت های ظرفیت اشتغال در این استان وجود ندارد.
به گفته این جامعه شناس، یک مساله مهم دیگر در کشور این است که مشارکت بر مبنای شهروندی نیست. هنوز هم می توانم بگویم ما در ایران هویت شهروندی به آن معنای علمی را نداریم. طبیعتا در استانی مثل استان ما این مساله تشدید می شود. مردم این استان، شهروندان این کشور به شمار می آیند و هر چیزی که آنها اعم از عناصر فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی دارند، عناصر ایران است.
وی با بیان اینکه هر راهکاری برای مشکلات اجتماعی اگر همراه با مشارکت های اجتماعی نباشد محکوم به شکست خواهد بود و می تواند حتی عوارض منفی داشته باشد به این نکته تاکید کرد که شهروندان، مسئولیت پذیرند اما باید زمینه مناسبی هم برای مشارکت اجتماعی آنان فراهم شود.

** 90 درصد ازدواج ها در سیستان و بلوچستان، فامیلی است
دکتر محمد کردی، معاون پژوهشی دانشگاه سیستان و بلوچستان نیز در این میزگرد اظهارداشت: 90 درصد ازدواج ها در این استان، فامیلی است و قطعا در آینده با جمعیتی مواجه خواهیم شد که میزان بهره وریش کاهش و اختلالات ژنتیکی افزایش می یابد.
وی اظهار کرد: در حوزه خانواده و ازدواج باید کار آموزشی شود، چرا که توسعه، زمانی اتفاق خواهد افتاد که آموزش به نحو احسن در جامعه شکل بگیرد. توسعه بدون آموزش اصلا امکان ندارد. همچنین زمانی که زن ها در این آموزش در اولویت قرار نگیرند هزینه توسعه برای آن جامعه بسیار زیاد خواهد شد.
وی همچنین در بخش دیگری از سخنانش تصریح کرد: دانشگاه سیستان و بلوچستان باید نقش کلیدی خود را در زمینه اشتغال فراهم کند. بخاطر همین دانشگاه باید از سیستم آموزش محور به سمت یک دانشگاه کارآفرین حرکت کند. این دانشگاه در پی نسلی است که پرسشگر و مهارت محور باشد تا فردای فارغ التحصیلی، بتواند در خدمت اقتصاد دانش بنیان قرار بگیرد. چه بخواهیم و چه نخواهیم اقتصاد ما باید از این حالت وابسته به نفت به اقتصاد دانش بنیان تغییر کند. قطعا اقتصاد دانش بنیان نیرو هم می خواهد و این نیروها در دانشگاه ها تربیت می شوند.
کردی گفت: دانشگاه سیستان و بلوچستان به دنبال این است که از دانشجو، فرد ریسک پذیر را تربیت کند و اینکه افراد به جای اینکه بیشتر به تحصیلات تکمیلی فکر کنند به سمت تاسیس شرکت هایی کوچک سوق یابد. دانشگاه می خواهد دانشجویانی را تربیت کند که هم مهارت های اجتماعی و نیز مهارت های کارآفرینی را کسب کنند.
وی تاکید کرد: باید نسل جوان را به گونه ای تربیت کنیم که تک بعدی نباشند و هم هوش علمی و هم هوش تکنیکی را بالفعل کنند که وقتی این دو بال شکل گرفت آن وقت است که می توان پرواز کرد.
گزارش: لیلا خطیب زاده
پژوهشم** 1776**1552