کاستی هایی از محتوا تا عمل؛ نقدی بر جشنواره فیلم فجر

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، جشنواره فیلم فجر را در برداشتی دراماتیک می توان ترکیبی متناقض از عشق و تنفر برای منتقدان و مخاطبان حرفه ای سینما و مردم عادی دید. این جشنواره از طرفی عشق است به دلیل جادوی سینما و کشش همیشگی و توام با کنجکاوی و لذتِ همه کسانی که دوست دارند کارها و آثار را داغ داغ ببیند؛ و از طرف دیگر تنفر است به دلیل رکود متاخر، یخ زدگی و نوعی افول که در سینمای ایران وجود دارد. این رکود تا آنجایی پیش رفته است که منتقدانی چون «احمد طالبی‌نژاد» سال‌های اخیر را به دلیل شدت افت سطح کیفی فیلم ها، «دلسردکننده‌ترین سال‌ها در تاریخ برگزاری جشنواره فجر» عنوان می کنند.
این چنین نقدهایی البته صرفا اشکالات جشنواره فیلم فجر نبوده و مشکل سینمای ایران در کلیت آن است.
آنچه واضح است این است که از نظر بسیاری از منتقدان قدیمی، جشنواره فیلم فجر در دهه‌های 60 و 70 در روزهای اوج خود و ویترینی جذاب از تولیدات فیلمیک بوده است که در وضعیتی رو به کمال و امیدوارانه قرار داشت و در مجامع بین‌المللی هم جایگاه خوبی به ‌دست آورد. سینمایی که پس از این دوران در سراشیبی مضمون و عملکرد افتاده است و هرگز نتوانست به آن دوران باشکوه بازگردد. اگرچه امروز در ابعاد و حجم، فیلم های بیشتری می سازیم و حتی به لحاظ تکنولوژیک در جایگاهی بسیار بهتر از دهه های 60 و 70 قرار داریم اما فیلم ها دیگر آن اثرگذاری و ماندگاری سابق را ندارند؛ به صورتی که کمتر فیلم معاصری است که ذهن مخاطب را در به خاطر سپردن دیالوگ ها و ثبت سکانس ها در حافظه به چالش بکشد و در ذهن حک شود. فیلم های بسیاری که به سرعت ساخته و به سرعت نیز فراموش می شوند.
در کنار تمامی این مسائل که به بحث نرم افزاری، فکری و محتوای جشنواره فیلم فجر برمی گردد به نظر می رسد مشکلات سخت افزاری مهم دیگری نیز وجود دارد که لزوم مداقه و بررسی در آنان به دلیل نقش و اهمیت فرهنگی این رخداد، بسیار ضروری به نظر می رسد.

**هیئت انتخاب ناقص
یکی از مشکلاتی که در ادوار مختلف جشنواره فیلم فجر وجود داشته است و به ویژه در سال جاری شاهد آن هستیم، عدم ترکیب جنسیتی مناسب و اساسا عدم وجود ترکیب جنسیتی در هیئت انتخاب جشنواره بوده است؛ به صورتی که همه اعضا را آقایان تشکیل داده اند. در زمانی که گروهی قرار است درباره فیلم هایی تصمیم بگیرند که سازندگان، بازیگران و بخش های مختلف بسیاری از آن به وسیله زنان ساخته شده است (آن هم در زمانه ای که این حضور بشدت پررنگ و اثررگذار شده است) انتخاب تیم و هیات داورانی کاملا مردانه به هیچ عنوان منطقی به نظر نمی رسد. فیلم سازان زن ایران و برخی از هنرپیشگان نقشی اثرگذار و تعیین کننده در تاریخ هنر این مملکت داشته اند و این مساله که در انتخاب فیلم ها برای بزرگترین گردهمایی و فستیوال کشور از قدرت و دانش آنان بهره گیری نشود، فارغ از هر نوع توضیح یا توجیهی، یکی از مهمترین عوال ضعف تیم اجرایی جشنواره فیلم فجر امسال است.

**پوستر دقیقه نودی
یکی از سوژه های دستخوش حواشی بسیار از آغاز تا امروز، پوستر جشنواره فیلم فجر بوده است که جدای از بحث اعمال سلیقه و تفاوت سبک کسانی که در طی سالها طراحی آن را بدان ها سپرده شده اند، مسائل دیگری چون کپی بودن طرح، اشتباه عنوان کردن طراح و تغییر دقیقه ی نودی پوستر و مسائلی از این دست اتفاق هایی بوده که در طی این چهارد هه و در حواشی و بعضا متن این جشنواره وو در ارتباط با پوستر مطرح گردیده است.
از طراح هایی که بعضا صرفا تکرار سال قبل بوده تا دوره ای که پوستر کاملا متحل شده، نقش پیشکسوتان به آن افزوده شده و بعدها دوباره حذف شده و... از جمله تغییراتی است که پوستر جشنواره فجر به صورت متناوب از سر گذرانده؛ ماهیت وجودی و داشتن پوستر، عنصر ثابت همه این تغییرات از سرگذشته بوده است اما با تمام این اوصاف پوستر جشنواره 37 ام و آن هم در شرایطی که چیزی بیش از یکماه به شروع آن نمانده، هنوز آماده نشده است و تلاش برای یافتن پاسخی برای آن هم بی نتیجه مانده است.
برای جشنواره ای که مهمترین رویداد فرهنگی کشور و با پیشینه ای 4 دهه ای است، این مساله اتفاق خوشایندی نیست و نشان دهنده بی برنامه گی و نداشتن خط اجرایی منظم است.


**زمانی برای آزمون و خطا نیست
به رغم سابقه طولانی در حضور و اجرا، جشنواره فیلم فجر در تمام این سالها دارای اشتباهاتی تکراری و یکسان در برنامه ریزی و اجرا و تاخیر در انجام امور از قبل پیش بینی شده بوده است، مسائل متعددی در زمینه پخش و اکران و بلیت فروشی و همانطور که ذکر شد پوستر و ...
در شرایطی که جشنواره فجر در این دوره تجربه 37 امین حضور خود را دارد، و جشنواره ای نوپا و یا جوان نیست کارهای دقیقه نودی و تصمیمات لحظه ای در برنامه ریزی و اجرای آن نمی تواند هیچ توجیه درخوری داشته باشد. این که پس از 4 دهه برنامه ریزی و اجرای مرتبط و سالانه فستیوالی همچنان مشکلات اجرایی در آن وجود داشته باشد، حتما نیازمند آسیب شناسی این فستیوال به صورت خاص و آسیب شناسی ضعف های مدیریتی در ایران هستیم.
اخیرا بحثی تحت عنوان واردات مدیر از سایر کشورها همانند وضعیتی که در فوتبال کشور شاهد آن هستیم، مطرح شده بود. البته که همواره بهترین روش این است که اعضای یک جامعه به دانش و مهارت اداره آن تجهیز شوند و اداره امور را به دست گیرند اما با تکرار اشتباهات قبل و استمرار وضعیت موجود به نظر می رسد یکی از حوزه هایی که بشدت به مدیریتی توسعه ای و بازنگری در اصول مدیریتی نیازمند باشد، همین حوزه هنر با محوریت جشنواره فیلم فجر باشد.

**مستاجر 37 ساله
یکی از مهمترین مولفه های جوامع توسعه یافته، تخصیص مکانی ثابت برای رویدادی ثابت است. یکی از اولین نیازهای مراسم ثابت برخورداری از مکان ثابت برای تمرکز و نظارت بهتر بر کارهایی است که باید انجام شود، ضمن این که این ثبات بر وجهه و جایگاه آن فستیوال می افزاید و نقش اجتماعی آن را به همگان نشان می دهد.
همه این ها در حالی است که به رغم 4 دهه برگزاری جشنواره فیلم فجر و در شرایطی که این رویداد مهمترین اتفاق فرهنگ-هنری ایران است، هنوز مکانی ثابت و مجموعه ای تخصصی برای آن ساخته و در نظر گرفته نشده است. حتی سینماهای ثابتی برای این رویداد وجود نداشته و هر سال تغییراتی در سینماها و تمرکز فیلم ها برای آن در نظر گرفته می شود. درست است که این پراکندگی با توجه به وسعت و بزرگی تهران و لزوم دسترسی ساکنان همه مناطق به فیلم ها و سالن ها قابل توجیه است اما این عدم ثبات و این تازگی هرساله در مکان ها و دسترسی ها اصلا صورت خوشی ندارد.
در شهری که توسط مگامال ها و رستوران های زنجیره ای و غیرزنجیره ای اشباع شده است و روز به روز بر اعداد و ارقام بزرگی که صرف ساخت و ایجاد آنان می شود، افزوده می شود آیا دوره گرد بودن بزرگترین رویداد هنری و فرهنگی آن عجیب و به دور از منطق نیست؟

**10 روز کافی نیست
جشنواره فیلم فجر رویدادی است که برای خیلی از مردم اهمیت دارد و حتی برای کسانی که بصورت حرفه ای درگیر و دنبال کننده مسائل تخصصی سینما و فیلم نیستند جذابیت های خاص خودش رادارد؛ در نتیجه پتانسیل جذب مردم عادی را دارد. جشنواره فیلم فجر در طی این 10روز حال و هوا و شور و حالی متفاوت را در شهر و در بین مردم ایجاد می کند که متاسفانه خیلی ساده از آن می گذریم و این پتانسیل و این فضا را به دلیل عدم برنامه ریزی و برنامه ریزی نامناسب مضمحل می کنیم.
در صورتی که می توانیم با پخش کردن این رویداد در ایام مختلف سال به کیفیت برگزاری و اثرگذاری آن جلوه ای دیگر ببخشیم. کارهایی چون برگزاری جشنواره در دو نیمه سال یا بصورت فصلی و... می تواند نقش مهمی در ارتقای وضعیت فرهنگی، اجتماعی، هنری، اقتصادی و روانی مردم ایفا کند.
جدا شدن قسمت بین الملل از این جشنواره یکی از اتفاقات مثبتی است که بر اساس همین فلسفه در روند رشد آن روی داده و اثرگذار بوده است.

**همه روزی «فیلم اولی» بودند
یکی از قوانین نانوشته ای که متاسفانه در دو دهه اخیر نسبت به حضور و ورود آدم ها و فیلم هایشان وجود داشته، جلوگیری و سنگ اندازی نسبت به ورود جوانان و کم تجربه ها یا به اصطلاح «فیلم اولی ها» به جشنواره فیلم فجر بوده است.
با استناد به این مطلب که هر فیلمسازی روزی، فیلم اولی بوده است و شهرت و توانایی خود را مدیون تلاش فردی و حمایت بیرونی است که بالاخره در مقطعی رخ داده، بهتر است به رشد فیلم اولی ها و استعدادها کمک کرد یا دست کم سنگ اندازی نکرد. تجربه 37 ساله نشان داده است که نه لزوما فیلم های همه کارگردانان با سابقه و صاحب نام فیلم هایی برجسته و درجه یک بوده است (مساله ای که به کرات در مدت اخیر شاهد آن بوده ایم و افت کیفی بسیاری از کارگردانان سطح یک کشور را رقم زده است) و نه لزوما فیلم سازان مبتدی تولیدت درجه دو و سه دارند.
به عنوان مثال دوره سی و یکم جشنواره (سال 91) به رغم حضور فیلمسازان خوش سابقه ای مانند مازیار میری، داریوش مهرجویی، علیر ضا داودنژاد و ... نتوانست علاقه‌مندان آثارشان را راضی کنند و این در حالی بود که جشنواره سی و چهارم (سال 94) با معرفی فیلم هایی چون «ایستاده در غبار» و «ابد و یک روز» نشان داد که بها دادن به جوانان نه تنها برای آنان که برای کل جامعه دستاوردهای با ارزش دارد؛ طوری که در نهایت جشنواره 34ام از نظر منتقدان یکی از بهترین جشنوارهای فجر و بهترین آن در دهه 90 بوده است.

**انتقاد، کلید پیشرفت
در نهایت ذکر این نکته الزامی است که جشنواره فیلم فجر تا به امروز مسیری پرنشیب و فراز را پیموده و زحمات زیادی برای آن کشیده شده است؛ به دلیل همین زحمات است که شاهد رشدی کمی و کیفی آن در طول این 4 دهه هستیم. اما هنوز مسائل بسیاری وجود دارند که لزوم بررسی و توجهه به آنها می تواند مسیر فرهنگی و هنری کشور را به سمت ارتقا هدایت کند. انتقاداتی از این دست که نه با هدف تخریب و تحقیر که با انگیزه بهبود و رشد چنین رویدادهایی مطرح می شوند قابل تامل و نیازمند توجه هستند.
جشنواره به دلیل تغییر شرایط اجتماعی، فرهنگی، تغییر نسل ها و ... مدام در حال عوض شدن است ولی آنچه که همیشگی و ماندنی است، اشتیاق مردم برای دیدن فیلم خوب است؛ همان گونه که در گذر سال ها میزان جوایز و حواشی و... زدوده می شوند اما فیلم های خوب همچنان اثرگذار می مانند.
جشنواره فیلم فجر هنوز هم می تواند به یادماندنی ترین رویداد سینمای ایران برای سینما دوستان باشد به شرطی که اصول مدیریتی درست را به کار بندد و از تجارب دیروز خود به نفع بهبود شراط فردایش بهره گیرد.
پژوهشم**س.ب**1552