جشنواره کتاب و رسانه در مسیر تکوین است/پاسخ به گلایه‌های اختتامیه

خبرگزاری مهر _ گروه فرهنگ: هفدهمین دوره جشنواره کتاب و رسانه، عصر دیروز یکشنبه ۲۷ آبان همزمان با روزهای بیست و ششمین هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران، در محل سرای کتاب برگزار شد. این دوره از جشنواره مذکور با معرفی برگزیدگان و شایستگان تقدیر همراه بود. 

مثل هر جشنواره دیگری، جشنواره کتاب و رسانه هم با انتقادات و پیشنهادی روبرو شده که بیشتر بین خبرنگاران و اهالی کتاب مطرح می‌شوند. طرح همین گفت و شنودها باعث شد تا با علیرضا بهرامی دبیر این دوره و دوره پیشین این جشنواره گفتگو کنیم تا برخی ابهامات و مسائل روشن‌تر شود.

انتقادات مطرح‌شده درباره موضوعاتی چون مکان برگزاری اختتامیه یا برگزیده‌نشدن برخی خبرنگاران و ... بودند که درباره‌شان با بهرامی گفتگو کردیم.

مشروح این گفتگو در ادامه می‌آید؛

* آقای بهرامی، شما دو سال در سمت دبیر جشنواره کتاب و رسانه فعالیت کرده‌اید. طبیعتا پس از دو سال، تجربه‌ها و اطلاعاتی از این جشنواره و چندوچون برگزاری‌اش دارید. نگاه کلی‌تان به جشنواره چه‌طور است؟

من در چهار دوره این جشنواره‌، یعنی دوره‌های اول، دوم، سوم و دهم برگزیده شدم. از دوره سیزدهم و چهاردهم هم در گروه هیئت داوران بودم. در دو دوره اخیر هم یعنی دوره‌های شانزدهم و هفدهم، به عنوان دبیر در جشنواره حضور داشتم. طبق اشاره‌ای که شما کردید، به نظرم این اتفاق کمیابی در جامعه مدیریتی ما، به ویژه مدیریت فرهنگی است.

* همین حضور ممتد و چندساله شما در جشنواره؟

بله. این‌که سال‌ها در جشنواره بوده‌ام و همین حضور چندساله باعث شده و شاید بهتر باشد بگویم این شانس را برایم به وجود آورده که نگاهی به کلیت این رویداد داشته باشم.

* خب طی این سال‌ها، شاهد دستاوردی هم برای این جشنواره بوده‌اید؟

جشنواره از ابتدا تا امروزش، یک سیر تکوینی داشته و به نظرم اولین دستاوردش این بوده که از سمت و سوی رویدادی که صرفا برای تجلیل روابط عمومی‌ها از بخشی از خبرنگاران در نظر گرفته شده، به سمت جشنواره‌ای برای ارزیابی رقابتی رفته است. می‌خواهم بگویم این اتفاق طی سال‌های اخیر مدام پررنگ‌تر شده است. البته این روند در برخی دوره‌ها، دچار توقف یا اختلال شد اما در پنج‌شش سال اخیر، واقعا جشنواره کتاب و رسانه به سمت رقابت رفته است.

خیلی از جشنواره‌های رسانه‌ای در کشورمان به اسم رقابت برگزار می‌شوند اما عملا تقدیرِ روابط‌عمومی‌ها از خبرنگاران مرتبط با آن روابط‌عمومی‌ها هستند.

* پس شکل فعلی جشنواره کتاب و رسانه، رقابتی است!

بله. و وقتی جشنواره رقابتی باشد، باید خیلی از الزام‌ها را بپذیریم. یعنی نگاه هیئت داوران براساس استانداردهای کارشناسی است. ممکن است دوستانی که یک سال زحمت کشیده و اثر تولید کرده باشند، خود را محق بدانند ولی بین برگزیده‌ها نباشند، از طرفی ممکن است دوستی خبرنگار این حوزه نباشد و در طول سال،‌ تنها یک اثر تولید کرده و به واسطه همان اثر، برگزیده شود؛ یعنی همان اتفاقی که سال گذشته در بخش رسانه‌های دیداری و شنیداری جشنواره افتاد و باعث گله‌مندی برخی از دوستان خبرنگار کتاب شد.

* رویکردتان در قبال این گلایه‌ها چیست؟

خب این طبیعت همه جشنواره‌هاست. مثل خیلی چیزهای دیگر در دنیا که صددرصد مطلق نخواهند بود، هیچ قضاوت و داوری‌ هم مطلق نیست و متکی بر نسبیت و سلیقه داوران است. به همین دلیل تفاوت‌های نگاه و دیدگاه‌های حرفه‌ای وجود دارد. این نکته را کنار این مطلب بگذارید که هر جشنواره باید تعداد مشخصی برگزیده داشته باشد. در یک دوره، ممکن است فاصله برگزیده‌ها با برگزیده‌نشده‌ها زیاد باشد اما در دوره‌ای هم ممکن است این فاصله خیلی کم باشد.

* در دوره هفدهم این فاصله چطور بود؟

در این دوره فاصله خیلی کم بود. به همین دلیل تلاش کردم کنار برگزیده‌ها، نفرات تقدیری را هم داشته باشیم که کمی از این فاصله کم کنیم. ولی با این حال، باز هم دوستانی بودند که نتوانستیم از آن‌ها تقدیر کنیم. یعنی بیان ساده‌اش این می‌شود که نفرات سوم و چهارم و پنجم بودند.

* در حال حاضر این جشنواره چه مشکل جدی و مهمی دارد؟

این جشنواره خدا را شکر به دوره هفدهم خودش رسیده، و اگر بپذیریم که یک سیر تکوینی را طی کرده، باید این را هم بپذیریم که هر دوره‌اش باعث اعمال اصلاحاتی بوده و این آرزو را داشته باشیم که با یک روحیه آرمان‌خواهانه، در دوره‌های بعدی به قوامی برسیم که همه‌چیزش بر مبنای استانداردهای تعریف‌شده باشد. از جمله این‌که امیدوارم در دوره هجدهم، جشنواره کتاب و رسانه حداقل یک آیین‌نامه مصوب داشته باشد و متکی به عُرف یا نظر دبیرش نباشد. البته خیلی از جشنواره‌های مهم و پرطمطراق کشورمان، آیین‌نامه ندارند و با صدای بلند اعلام می‌کنم، آنچه در جشنواره کتاب و رسانه اتفاق می‌افتد، براساس تجربه و شیوه‌های عرفی است.

* آقای بهرامی درباره محل برگزاری دو دوره اخیر جشنواره در سرای کتاب، بین خبرنگاران و برخی دوستان گلایه‌هایی مطرح است. برخی معتقدند محل برگزاری اختتامیه این جشنواره در شان خبرنگاران کتاب نیست و در حالی‌که وزارت ارشاد برخی خیلی از جشنواره‌های غیرمرتبط با کتاب، اماکن بهتری را در نظر می‌گیرد، سالن زیرزمینِ یک ساختمان اداری، شایسته برگزاری مراسم برای خبرنگاران کتاب نیست!

در مورد مکان برگزاری اختتامیه، از این حرف‌ها تعجب می‌کنم. چون مکان همان مکان پارسال است و سوالم این است که چرا پارسال، کسی انتقاد نکرد؟ به نظرم این مساله می‌تواند دو پاسخ داشته باشد؛ اول این‌که تکرار برگزاری در همین سالن باعث این گلایه و انتقاد شده و دوم این‌که ممکن است به هر دلیلی که من نوعی از جشنواره راضی نباشم، از هرچیزی ایراد بگیرم! خوشحالم که انتقاد از جشنواره کتاب و رسانه به مکان برگزاری اختتامیه‌اش برمی‌گردد.

نکته دیگر این است که مکان برگزاری اختتامیه، انتخاب من بود و رویش پافشاری کردم. در حالی که دوستان خانه کتاب اصرار داشتند اختتامیه در مکان شکیل‌تری برگزار شود. به همین دلیل دو محل را پیشنهاد دادند.

* این امکان کجا بودند؟

پژوهشکده فرهنگ و هنر جهاد دانشگاهی و فرهنگستان هنر. سال گذشته حتی سالن رودکی و برخی فرهنگسراها هم پیشنهاد شدند. اما من در نهایت ۳ دلیل داشتم که اختتامیه در همین محل زیرزمین سرای کتاب باشد. اولین دلیل این بود که اینجا، واقعیت حوزه کتاب است. یعنی اگر ساختمانی که موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی و خانه کتاب در آن‌ قرار دارند، چنین شکل و ساختاری دارد و خیلی از بزرگداشت‌ها و تجلیل از چهره‌های بزرگ فرهنگ در همین زیرزمین برگزار می‌شود، و هیچ‌وقت هم گفته نشده که این زیرزمین در شان فلان پیر حوزه کتاب نیست؛ بنابراین نباید برای اختتامیه جشنواره کتاب و رسانه هم مشکلی داشته باشد. ببینید اگر قرار است اتفاقی بنیادین برای اهل قلم و خبرنگاران کتاب بیافتد، باید بیافتد و متناسب با آن اتفاق، انتخاب کنیم چون سرای اهل قلم هم تفاوت چندانی با سرای کتاب (محل برگزاری اختتامیه) ندارد. بنابراین اگر چنین مکانی جزو دارایی ماست، نباید کتمانش کنیم.

دلیل دوم این بود که هم صمیمیت این فضا بیشتر است و هم این‌که دادن نشانی‌اش به خبرنگاران دعوت‌شده راحت‌تر. ممکن است این مکان برای خیلی از خبرنگاران حوزه‌های دیگر مثل سینما یا هنرهای تجسمی ناشناخته باشد و اماکنی مثل یکی از تالارهای فرهنگستان هنر یا تالار رودکی را با راحتی به جا بیاورند، اما خبرنگاران کتاب و دوستان ما به همین سرای اهل قلم و همین سرای کتاب عادت دارند. هیچ‌کس امسال از من نپرسید «اینجایی که گفتید، کجاست؟» اما اگر اختتامیه به عنوان مثال در سالن رودکی بود، باید به افراد متعددی پاسخ می‌دادیم.

علت سوم هم این بود که اگر بنا به حرمت گذاری به خبرنگاران کتاب باشد _ که قطعا با برگزاری مراسم در سرای کتاب، این حرمت خدشه‌دار نمی‌شود _ این کار باید در زوایای دیگری انجام شود.

* منظورتان چیست؟

ببینید این‌که پذیرایی مراسم اختتامیه از چای و شیرینی به یک پذیرایی پر زرق و برق تبدیل شود، طبیعتا حرمت‌گذاری نیست. این روزها خبرنگار کتابِ ما دارد بیکار می‌شود چون رسانه‌اش دیگر بخش کتاب ندارد یا صفحه کتاب دارد از روزنامه‌ها و نشریاتی حذف می‌شود. اگر من از مسئولان و مدیران این حوزه واکنش و عکس‌العملی ببینم، بیشتر احساس می‌کنم که برای خبرنگاران کتاب حرمت قائل شده‌اند؛ تا این‌که مثلا نور سالن بیشتر باشد یا صحنه و استیج شیک‌تری را برای اختتامیه داشته باشیم. این نظر من است و فکر می‌کنم مبتنی بر یک نگاه و روحیه رسانه‌ای است. ممکن است فرد دیگری که دبیر این جشنواره می‌شود، نظر دیگری داشته باشد.

* در این دو دوره پیش آمد که خبرنگاران به دلیل انتخاب و برگزیده‌نشدنشان به شما گلایه کنند یا واکنش نشان بدهند؟

هرجای دیگر و در هر حوزه دیگری که داور بوده‌ام؛ چه حوزه کتاب، چه سینما، چه شعر و شاخه‌های دیگر؛ همیشه این بحث‌ها وجود داشته و دارد که فکر می‌کنم به خاطر طبیعت داوری و جشنواره است؛ یکی برگزیده می‌شود یکی نمی‌شود. اما اگر بپذیریم که داوری امری نسبی است، این اتفاقات چیز عجیبی نیست.

اولا مهم است که به برگزیده‌ها احترام بگذاریم و ارزش کارشان را پایین نیاوریم. نکته دوم این است که به‌هرحال بتوانیم از نتیجه داوری و آثار برگزیده دفاع کنیم. در این جشنواره، قطعا شایسته‌ترین‌ها انتخاب شده‌اند اما قطعا شایسته‌های دیگری هم بودند. با این حال، ما ۱۷۵ شرکت‌کننده با ۵۳۵ اثر داشتیم که از این تعداد، باید ۲۵ نفر برگزیده و تقدیر می‌شدند. بنا بود طبق بخش‌بندی‌های جشنواره ۱۵ نفر معرفی شوند اما با دوستان تقدیری، تعدادشان را به ۲۵ نفر رساندیم. اما طبیعتا بنا نبود ۱۷۵ نفر انتخاب بشوند. بخشی از این دوستان سال گذشته معرفی شدند که امسال معرفی نشدند. و برخی امسال معرفی نشدند و ممکن است سال آینده انتخاب شوند.

همه این حرف‌ها به این معنی نیست که کسانی که انتخاب نشدند، شایسته نبوده‌اند. ممکن بود اگر این دوستان آثار دیگرشان را ارسال می‌کردند، نامشان بین برگزیده‌ها یا تقدیری‌ها باشد. باید این نکته را بگویم که امسال برای اولین‌بار در این جشنواره بارم‌بندی کردیم.

* یعنی دقیقا چه کاری انجام شد؟

در امتیازدهی به آثار از بارم‌بندی استفاده کردیم. سال‌های گذشته بوده دوره‌هایی که داوران دور هم جمع می‌شدند و فی‌المجلس می‌پرسیدند که اثر فلانی خوب است یا نه و با صلواتی، انتخاب‌ها را اعلام می‌کردند. در دوره پیش، فرایند همچنان به صورت بارم‌بندی نبود اما از داورها خواستیم امتیاز نهایی خودشان را اعلام کنند. اما در دوره هفدهم به تفکیک ضرورت‌ها بارم‌بندی انجام شد و از داورها خواستیم طبق این ضابطه امتیاز بدهند؛ مثلا رعایت اصول خبرنویسی، جامعیت مطلب، شفافیت و ... . خود داروها هم خبر نداشتند نتیجه نهایی امتیازدهی‌شان چه شده است. به‌نظرم به عنوان شرکت‌کننده باید به چنین ساختار چیده‌شده‌ای تن بدهیم و امیدوارم سال آینده برگزیده بشویم.