مجلس در آزمون شفافیت

قرار است امروز طرح الحاق یک تبصره ماده 122آیین‌نامه داخلی مجلس با امضای قریب به 70 نماینده در دستور کار جلسه علنی مجلس قرار گیرد. در صورت رأی مجلس به این تبصره، هیأت رئیسه موظف می‌شود اسامی نمایندگان موافق، مخالف، ممتنع و نمایندگانی که در رأی‌گیری شرکت نکرده‌اند را در هر نوع رأی‌گیری که در صحن علنی مجلس به عمل می‌آید به استثنای موارد مذکور در ماده 126آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی به همراه مشروح مذاکرات در روزنامه رسمی یا پایگاه اطلاع‌رسانی مجلس شورای اسلامی منتشر کند.

آنطور که محمدجواد فتحی، نماینده تهران و طراح این الحاقیه به همشهری خبر داده است، «مجلس مجبور می‌شود برای رأی‌دادن و تصویب یک طرح یا لایحه به سمت تحقیق و کنکاش موضوع برود و آرایش حساب شده باشد. بالاخره همه افراد در جامعه وقتی مسئولیتی را می‌پذیرند در قبال آن احساس تکلیف دارند،

اما در جایگاه نمایندگی این مسئولیت فقط به مسئولیت اخلاق مطرح است وگرنه در مورد رأی نماینده نه مسئولیت قضایی و نه حتی مسئولیت مدنی متوجه اوست و کسی نمی‌آید از یک نماینده بپرسد چرا و به چه دلیل با این لایحه یا طرح ابراز موافقت و مخالفت کرده‌ای؟»فتحی با بیان اینکه پیشنهاد ما این است که آرای مجلس در سامانه‌ای برای عموم قابل دسترسی باشد، می‌افزاید: «این موضوع در خیلی از کشورها در جریان است و مردم به‌راحتی در جریان رأی نمایندگانشان قرار می‌گیرند. بر همین اساس می‌توان این طرح را در راستای بالندگی جامعه و تقویت دمکراسی برشمرد».

این اصلاحیه از اوایل آذرماه گذشته به پیشنهاد محمدجواد فتحی، نماینده تهران تدوین شده و به امضای جمعی از نمایندگان از طیف‌های مختلف سیاسی مجلس رسیده است به همین دلیل است که در کنار فرید موسوی، الیاس حضرتی، قاسم میرزایی نیکو، نمایندگان عضو فراکسیون امید می‌توان نام حسینعلی حاجی‌دلیگانی، جبار کوچکی‌نژاد و موسوی لارگانی از چهره‌های وابسته به جریان پایداری در بهارستان و عضو فراکسیون ولایی و نمایندگان مستقلی چون محمدمهدی مفتح، محمدحسین فرهنگی و... را دید.

فرا جناحی بودن این طرح اصلاحیه اما سبب اقبال یکدست مجلس از آن نشده است و در بین هر دو جریان فکری قالب مجلس یعنی اصولگرایان و اصلاح‌طلبان موافقان و مخالفانی دارد. ابراز موافقت‌ها و مخالفت‌ها در مورد تصویب این اصلاحیه سبب شده است فضای مجلس برای تصمیم‌گیری درباره آن کاملا دوقطبی باشد. محمدرضا بادامچی می‌گوید: با مصوب شدن این تبصره الحاقی نمایندگان گام به‌گام تمرین می‌کنند که رودربایستی و تعارفاتشان را با نهاد‌های ذی‌نفع کنار بگذارند چراکه مجبور می‌شوند به مردم برای رأیی که داده‌اند پاسخگو باشند.

قاسم میرزایی نیکو، نماینده دماوند و از امضا‌کنندگان این طرح نیز در دفاع از لزوم شفافیت رأی نمایندگان به همشهری می‌گوید: اگر با برچسب‌هایی مثل ترسیدن از شورای نگهبان به‌دلیل نظارت استصوابی یا عوام‌گرایی به‌دلیل مراجعه به آرای مردم همچنان نمایندگان خودشان را سانسور کنند و جسورتر نشوند، در بر همین پاشنه می‌چرخد. ابوالفضل سروش، عضو فراکسیون امید می‌گوید: همین حالا که رأی نمایندگان مخفی است و مردم در جریان آن قرار نمی‌گیرند،

نمایندگان در اموری که برای مردم مهم است روزانه 2هزار پیامک مردمی دریافت می‌کنند. اگر این تبصره به تأیید مجلس برسد هر نماینده برای هر رأیی که می‌دهد باید به هزاران نفر پاسخ دهد که چرا رأی داده یا چرا مخالفت کرده و حتی چرا اصلا شرکت نکرده است. اما میرزایی نیکو در پاسخ به اتهام عوام‌گرایی مجلس در پی شفافیت رأی مجلس ادامه می‌دهد: من با این موضوع موافق نیستم چراکه نمایندگان وکلای مردم هستند و در مجلس وکالت پیگیری خواسته‌ها و نیازهای آنها را دارند.

اتفاقا این قانون می‌تواند اقدامی مثبت باشد و نمایندگان برای اینکه در حوزه‌های انتخابیه‌شان به هواداری از یک جریان متهم نشوند، می‌توانند سامانه‌هایی را احداث و ایجاد کنند که مردم بتوانند با مراجعه به آن به تصمیم‌گیری نماینده کمک کنند؛ به این ترتیب که نمایندگان مجلس در مورد یک طرح یا لایحه در حوزه‌های انتخابیه‌شان یک رفراندوم محلی برگزار کنند و براساس آن رأی بدهند تا به این صورت صدای مردم در مجلس منعکس ‌شود.

• شفافیت رأی نمایندگان، مجلس را محافظه‌کار می‌کند

علی مطهری، نایب‌رئیس مجلس معتقد است: نمایندگان در رأی‌دهی باید آزاد باشند و مستقل عمل کنند. او بر این باور است که با وجود نظارت استصوابی شورای نگهبان، علنی‌شدن رأی نمایندگان، مجلس را بیش‌ازپیش محافظه‌کار می‌کند. مشروح گفت‌وگوی اجمالی همشهری با مطهری درباره شفافیت و علنی شدن آرای نمایندگان که قرار است به‌زودی در دستور کار مجلس قرار گیرد به شرح زیر است:

• جمعی از نمایندگان طرحی را به هیأت رئیسه ارائه کرده‌اند که براساس آن هیأت رئیسه موظف به انتشار اسامی نمایندگان موافق، مخالف، ممتنع و نمایندگانی که در رأی‌گیری شرکت نکرده‌اند، می‌شود. ارزیابی‌تان از این طرح چیست و فکر می‌کنید این شفافیت منجر به ‌کارآمدی بیشتر مجلس می‌شود؟

من موافق این طرح نیستم. با توجه به نظارت استصوابی شورای نگهبان ممکن است در برخی مسائل مهم کشور نمایندگان ملاحظاتی داشته باشند که اگر رأی‌گیری‌ها علنی شود، نمایندگان مجبور شوند رأی واقعی خودشان را اعلام نکنند.

• در برخی موارد اما نمایندگان برعکس عمل کرده‌ و برخلاف شعارهای انتخاباتی‌شان آرای دیگری در موضوعات مهم روز کشور به صندوق ریخته‌اند. آیا این شفافیت در این امور به سود مردم نیست؟

من معتقدم که نمایندگان باید بتوانند آزاد باشند تا مستقل تصمیم بگیرند و رأیی که به طرح و لوایح می‌دهند رأی شخصی خودشان باشد. ما نباید شرایطی را ایجاد کنیم که نمایندگان محدود شوند و آزادی عملشان را از دست بدهند. ما اگر نمایندگان را تحت فشار بگذاریم ممکن است نتیجه خوبی نداشته باشد. با علنی‌شدن رأی نمایندگان برخی از ترس ردصلاحیت از سوی شورای نگهبان و برخی دیگر به‌ دلیل رودربایستی‌هایی که با دیگران دارند ممکن است رأی واقعی‌شان را ندهند. به همین دلیل من فکر می‌کنم شرایط فعلی بهتر است و آزادی عمل بیشتری به مجلس می‌دهد.

• یعنی فکر می‌کنید با شفافیت آرای نمایندگان، مجلس محافظه‌کارتر می‌شود؟

ببینید این طرح شفافیت و علنی‌بودن آرای نمایندگان در خیلی از کشورها اجرا شده و نتایج خوبی هم داشته اما ما باید به این نکته توجه کنیم که نمایندگان آنها نظارت استصوابی ندارند اما در ساختار جمهوری اسلامی که نمایندگان از سوی شورای نگهبان تأیید صلاحیت می‌شوند چنین ایده‌هایی فقط نمایندگان را محافظه‌کارتر می‌کند.

• در مباحث کلان و ملی چطور، می‌شود این الگو را پیاده کرد؟

نمی‌شود رأی نماینده را تفکیک کرد. اگر قائل به شفافیت هستیم باید در همه امور و رأی‌گیری‌ها باشد و نباید تمایزی قائل شد.