اروپا می‌تواند برجام را حفظ کند/ بولتون از افزایش تنش در منطقه استقبال می‌کند/ اتکا به چین، روسیه و هند در مناسبات اقتصادی کارساز نیست

پروفسور «اسکات لوکاس» استاد روابط بین‌الملل در دانشگاه بیرمنگام است. وی از سال ۱۹۸۹ میلادی در این دانشگاه مشغول به تدریس است و از سال ۱۹۹۷ کرسی استادی مطالعات آمریکایی را بر عهده دارد.

اسکات لوکاس با اشاره به این‌که «دونالد ترامپ»، رئیس‌جمهوری ایالات متحده، پیش‌تر نیز تهدید به خروج کشورش از برجام کرده بود، اما در تاریخ هشت می این تصمیم خود را عملی کرد، گفت: این‌بار تفاوت در تغییر تعادل در مقا‌م‌های رسمی کابینه ترامپ نهفته است. «هربرت ریموند مک‌مستر»، مشاور سابق امنیت ملی ترامپ، «رکس تیلرسون»، وزیر پیشین خارجه، به‌همراه «جیمز متیس»، وزیر دفاع آمریکا، سال گذشته چندین‌بار ترامپ را از خروج از برجام بازداشتند. اما «جان بولتون» و «مایک پومپئو» جای مک‌مستر و تیلرسون را گرفتند. این دو نفر موضع تندتری نسبت به ایران دارند.

وی درباره تاثیر خروج آمریکا از توافق هسته‌ای در میان افکار عمومی و مقام‌های آمریکایی و همچنین نتیجه آن بر انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره در ماه نوامبر گفت: سیاستمداران طرفدار ترامپ از این اقدام او حمایت می‌کنند و آنها که با او مخالف هستند، از آن انتقاد می‌کنند. آن‌چه ورای این دادوستدهای سیاسی قابل‌توجه بوده این است که اکثر تحلیل‌گران بر سر این نکته با یکدیگر توافق دارند که این اقدام ترامپ به ثبات روابط ایران و آمریکا و همچنین پایداری مناسبات در خاورمیانه و جامعه جهانی ضربه می‌زند، مگر کسانی که اصولا مخالف هرگونه توافق باشند.

با این وجود، گمان نمی‌کنم این‌ها تاثیر چندانی بر رای‌دهندگان در انتخابات ماه نوامبر داشته باشد. آمریکایی‌هایی که به تفصیل چیزی راجع به ایران می‌دانند، بسیار اندک هستند دیگر چه برسد به این‌که بخواهند آن را در رای‌شان لحاظ هم بکنند.

اسکات لوکاس با اشاره به اهمیت اختلاف‌نظرهای جدی میان آمریکا و اروپا بر سر خروج از برجام و همچنین مسائلی چون ناتو، انتقال سفارت آمریکا به بیت‌المقدس و مناسبات تجاری گفت: این مسئله نه‌تنها در رابطه با برجام حائز اهمیت است، بلکه بر روابط بین‌الملل در دهه آینده نیز اثر می‌گذارد.

اروپا در موقعیت مهمی قرار دارد و چنانچه روابط اقتصادی‌اش را با ایران تثبیت و تقویت کند می‌تواند این توافق را حفظ کند. اما آیا اروپا حاضر است خطر تحریم‌های آمریکا را به جان بخرد؟

استاد روابط بین‌الملل در دانشگاه بیرمنگام سپس به حمایت «فدریکا موگرینی»، نماینده عالی اتحادیه اروپا در سیاست خارجی و امور امنیتی، و اتحادیه اروپا از برجام پرداخت و درباره راهکار قاره سبز برای حفظ برجام گفت: دیپلمات‌های اروپایی -چه در اتحادیه اروپا و چه در کشورهایی چون بریتانیا، آلمان و فرانسه- آشکارا اعلام کرده‌اند که در برجام می‌مانند.

اما حمایت مالی اروپا از توافق هسته‌ای به‌تنهایی کافی نیست. دولت‌های اروپایی باید در رابطه با حمایت از روابط اقتصادی با ایران تصمیم خود را بگیرند و برای این‌که چنین اتفاقی بیفتد ایران هم باید قدم‌هایی بردارد: یکی این‌که درباره برخی بندهای برجام با اروپایی‌ها گفت‌وگو کند و دوم آن‌که درباره مسئله موشک‌های بالستیک توافق جدیدی را شکل دهد.

لوکاس در ادامه به سخنرانی ترامپ در هشتم ماه می و تحریم‌های آمریکا علیه شرکت‌هایی که با ایران مبادله اقتصادی داشته باشند، اشاره کرد. وی مهم‌ترین پرسش در این چارچوب را این دانست که آیا با چنین شرایطی اروپایی‌ها می‌توانند به توافق هسته‌ای پابرجا بمانند یا نه، به‌ویژه آن‌که احتمال ضررهایی چندین میلیارد دلاری برای آن‌ها مطرح است.

او سپس به تصمیم ایران مبنی بر ماندن در برجام بدون آمریکا اشاره کرد و گفت: به گمان من، اگر ایران می‌خواهد در این رابطه و همچنین در مورد مسائل اقتصادی دست بالا را داشته باشد، بهترین کار ماندن در برجام است، لااقل برای مدتی کوتاه. ایران نمی‌تواند در رابطه با مسائلی چون تجارت، سرمایه‌گذاری و تولید تنها به هند، روسیه و چین متکی باشد.

لوکاس با انتقاد از سناریوی احتمالی خروج تهران از معاهده منع اشاعه تسلیحات هسته‌ای (NPT) گفت: خروج ایران از معاهده منع اشاعه تسلیحات هسته‌ای به معنای از دست رفتن هرگونه امید برای همکاری با بسیاری از کشورها در جامعه بین‌الملل در رابطه با مسائل سیاسی و اقتصادی است. همین امر در مورد خروج از برجام نیز صادق است.

وی در ادامه و در رابطه با تاثیر خروج یک‌جانبه آمریکا بر منازعات خاورمیانه و همچنین تنش میان ایران و آمریکا در مناطقی چون سوریه و عراق گفت: شکی نیست که خروج ایالات متحده از توافق هسته‌ای امکان بالا گرفتن درگیری‌ها را افزایش داده است. مقام‌هایی چون جان بولتون که در خروج از برجام نقش مهمی ایفا کردند از این درگیری‌ها استقبال می‌کنند. اما آیا مقام‌های ایران نیز در پی درگیری‌ هستند؟

در این وضعیت گزینه‌های دیگری هم در برابر ایران قرار دارد: مثلا این‌که تنش‌ها را با عربستان سعودی افزایش دهد. اما گزینه‌هایی از این دست هزینه‌ها و خطراتی را در پی دارد؛ از فشار اقتصادی گرفته تا احتمال درگیری نظامی با اسرائیل.

اسکات لوکاس در پایان با اشاره به نقش اسرائیل، عربستان و امارات در خروج آمریکا از برجام و تاثیر لابی‌های اسرائیلی و دلارهای نفتی عربستان و امارات بر تصمیم دونالد ترامپ گفت: به گمان من برخی در اسرائیل- مانند «بنیامین نتانیاهو»، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی- در پیشبرد این تصمیم نقش داشتند. اما باید به یاد داشت که در اسرائیل و عربستان بسیاری از مقام‌ها هم بودند که از این توافق حمایت می‌کردند و بر هم زدن آن را خطری برای ثبات در منطقه می‌دانستند.

بنابراین به گمان من، دلیل اصلی خروج آمریکا درون دولت ترامپ نهفته بود، نه در خارج.

گفت‌وگو از: کامران برادران