زندگی مریم زندی با نادیده‌های انقلاب ایران، انتخابات و چهره‌هایش+فیلم

به گزارش خبرنگار ایلنا، علی شیلاندری ؛ کارگردان مستند «دیدن و بودن» درباره‌ این فیلم گفت: ایده ساختِ فیلم زمانی شروع شد که من در سال ۱۳۹۰ مسئول کانون عکاسان اصفهان بودم. طی جلساتی، خانم زندی را برای نمایش آثارشان و گفت‌وگو درباره عکس‌های انقلاب ۵۷ که آن‌موقع هنوز اجازه انتشار پیدا نکرده بود، به اصفهان دعوت کردیم. بعد از حضور ایشان در اصفهان و برگزاری جلسه و برنامه‌های عکاسی به این فکر افتادم که یک فیلم مستند درباره ایشان بسازم و این ایده را با خود خانم زندی در میان گذاشتم و ایشان هم موافقت کرد.

وی ادامه داد: از سال ۹۰ فیلمبرداری را شروع کردیم و من در بعضی از سفرهایی که خانم زندی برای عکاسی می‌رفت با ایشان همراه ‌می‌شدم. از طرفی، سعی داشتم موضوع عکس‌های انقلاب ۵۷ را در محوریت فیلم قرار دهم. آن موقع شش سال بود که این عکس‌ها در ارشاد مانده بودند و مجوز چاپ نمی‌گرفتند. برای من عجیب بود که چرا مجوز انتشار کتاب صادر نمی‌شود، چون عکس‌ها چیز خاصی نداشتند و انقلاب را هم همه تجربه کرده بودند. خیلی‌های دیگر هم از انقلاب ۵۷ عکاسی کرده بودند و عکس داشتند.

شیلاندری، مستند زندی را اثری چندلایه‌ای دانست و افزود: خانم زندی خیلی پیگیر مجوز کتاب انقلاب ۵۷ بود. پیگیری‌های ایشان را من در فیلم انعکاس داده‌ام. بعد مسائل دیگری مثل انجمن عکاسان پیش آمد که این‌ها، لایه‌های دیگر فیلم شدند و فیلم را به صورت تدریجی و تایم‌لپس پیش بردم. باید اتفاقات را دنبال می کردم تا بتوانم داستان فیلم را روایت کنم درعین حال نمی‌دانستم سرانجام داستان به کجا می‌رسد و تا کی ادامه پیدا می‌کند. این فیلم تجربه بسیار باارزشی برایم بود و در حین انجامش؛ بسیار آموختم. تدوین این فیلم هم با توجه به حجم زیاد راش‌ها، خیلی طولانی شد چون شش سال فیلمبرداری طول کشیده بود و این حجم از راش، می‌طلبید که زمان زیادی برای تدوین فیلم صرف کنم. 

این عکاس و کارگردان گفت: فیلم‌برداری را ما سال ۱۳۹۰ شروع کردیم و تا ۱۳۹۶ ادامه پیدا کرد اما آنچه در فیلم آمده و زمان روایی فیلم محسوب می‌شود، سال۹۱ تا ۹۴ را پوشش می‌دهد. داستان فیلم بیشتر بر بخش‌هایی از زندگی خانم زندی استوار است که با وقایع سال ۵۷ و عکاسی‌ خیابانی ایشان از انقلاب پیوند می‌خورد و پس از آن و با ممنوعیت عکاسی خیابانی در سال ۱۳۵۸ به عکاسی در محیط‌های بسته، روی چهره‌ی هنرمندان تمرکز پیدا می‌کند. برای همین تلاش کردم پس‌زمینه اجتماعی کاراکترم را درنظر داشته باشم و او را در بک‌گراند از وقایع اجتماعی‌ای که در گذشته اتفاق افتاده بود، تعریف کنم. به نظر من نمی‌توان فیلمی از پرتره‌ی یک عکاس و هنرمند ساخت و به زمینه‌های اجتماعی‌ای که در زندگی او تأثیرات زیادی داشته، بی‌توجه بود. بنابراین قصه فیلم از زبان ایشان و با مراجعه به عکس‌هایشان روایت می‌شود. نکته‌ای که در زندگی مریم زندی وجود داشت و بسیار به فیلم کمک کرد، شکیبایی و صبری بود که ایشان در پروژه‌های عکاسی‌شان تجربه کرده بود و می‌توانست طولانی شدن ساخت فیلم را بهتر درک کند و این به ما اجازه می‌داد که به دنبال تمام کردن فیلم به صرف طولانی شدن سال‌های فیلمبرداری نباشیم.

وی ادامه داد: ایشان در عین اینکه در شروع عکاسی از چهره‌ی هنرمندان به سراغ پرتره‌های محیطی از شاعران و نویسندگان ایران می‌رود، اما در کتاب‌های بعدی‌ دست به تجربه‌های خلاقانه‌ای با استفاده از فُرم‌های جدید می‌زند که در نوع خودش بی‌نظیر بوده‌اند و جالب اینجاست که همچنان این کار را تا همین چندماه پیش ادامه می‌دهد و با کتاب پنجم چهره‌ها –چهره‌های موسیقی- این پروژه به پایان می‌رسد. ایشان نزدیک به چهل سال روی این پروژه کار کرده و همین یکی دیگر از لایه‌های این فیلم را تشکیل می‌دهد و فکر می‌کنم که این طولانی‌ترین پروژه‌ای است که  یک عکاس در ایران تا به حال انجام داده است. از دیگر لایه‌های فیلم فلسفه و نگاه خانم زندی به مسئله‌ی عکاسی است؛ اینکه عکس چه مفهومی برای ایشان دارد و چطور این مفاهیم در ذهن‌ این هنرمند شکل گرفته است. 

وی در پایان اظهار داشت: این اولین فیلم بلند من است و هنوز هیچ بازخورد مالی‌ای برایم نداشته. خودم تمام هزینه‌های فیلم را برعهده گرفتم، چون فیلمی که شما سال‌ها مجبورید روی آن کار کنید کمتر تهیه‌کننده‌ای قبول می‌کند که روی آن سرمایه‌گذاری کند.

وی درخصوص اکران این فیلم در جشنواره سینمایی مستند سینماحقیقت که به زودی آغاز می‌شود، گفت: خوشبختانه فیلم توانست نظر مساعد هیئت انتخاب فیلم را جلب کند و برای اولین بار در این جشنواره و در بخش مسابقه ملی در کنار دیگر آثار مستند و تولیدات اخیر سینمای مستند ایران به نمایش درخواهد آمد.

مریم زندی ، (متولد ۱۳۲۵) عکاس پیشکسوت ایرانی است. وی بیش از ۱۰ کتاب عکس منتشر، و بالغ بر ۱۷ نمایشگاه عکس انفرادی در ایران و خارج از کشور برگزار کرده است. زندی در کنار چهره‌هایی چون احمد عالی، بهمن جلالی، عباس عطار، کاوه گلستان، محمود کلاری و ... از تأثیرگذارترین عکاسان ایرانی به شمار می‌آید. 

مستند «دیدن و بودن» اخیراً به بخش مسابقه جشنواره سینماحقیقت راه یافته و در آنجا برای اولین بار اکران می‌شود. این مستند در دو سانس، در روزهای سه‌شنبه ۲۱ آذرماه ساعت ۹ شب و شنبه ۲۵ آذرماه ساعت شش بعد از ظهر در پردیس چهارسو به نمایش درخواهد آمد.