بازی قدرت ولیعهد عربستان در داخل و خارج

روزنامه واشنگتن پست در تحلیلی با اشاره به تحولات اخیر در عربستان سعودی نوشته است: «ابتدا مقامات سعودی گزارش دادند که توانسته‌اند موشک پرتاب شده به طرف شمال شرق ریاض از سوی حوثی‌ها در یمن - کشوری که مداخله نظامی به رهبری سعودی‌ها در آنجا به یک جنگ طولانی مدت و مخرب تبدیل شده است- را خنثی کنند. یمن اکنون در محاصره کامل قرار دارد. دوم نخست وزیر لبنان سعد حریری در حالی استعفای خود را اعلام کرد که به عربستان سعودی سفر کرده بود. این اقدام باعث تعجب بسیاری از تحلیلگران شده و لبنان را بار دیگر وارد بحران سیاسی کرده است. هم‌چنین شنبه شب مقامات سعودی شماری از اعضای خانواده سلطنتی، وزرای کابینه و تجار مشهور این کشور را بازداشت کردند؛ اقدامی که در جهت تقویت جایگاه محمد بن سلمان به عنوان ولیعهد است. در میان بازداشت شدگان شاهزاده متعب بن عبدالله، رئیس گارد ملی سعودی و یکی از پسران محبوب پادشاه درگذشته عربستان و نیز شاهزاده ولید بن طلال، میلیاردر مشهور در سرمایه‌گذاری شرکت‌های غربی نیز قرار دارند.

همانگونه که "کریم فهیم" یکی از همکاران در یادداشتی نوشته این بازداشت‌ها در زمانی انجام گرفته که تحولات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی بی سابقه‌ای در عربستان سعودی اتفاق می‌افتد. پادشاهی عربستان تدابیر قابل توجهی برای آزاد شدن اقتصاد این کشور و جذب سرمایه گذاری‌های خارجی در راستای جدا شدن از وابستگی به نفت انجام داده است. این تلاش‌ها نیاز به پاکسازی فساد در این کشور دارد، کشوری که جمعیت جوان رو به رشد و پرشورش احساس می‌کنند که درهای ثروت‌ و قدرت به روی آنها بسته شده است.

همچنین دیوید کرکپاتریک، روزنامه‌نگار نیویورک تایمز درباره بازداشت‌های اخیر اعلام می‌کند عربستان سعودی یک سلطنت اجرایی بدون قانون اساسی نوشته شده و یا موسسات دولتی مستقل نظیر پارلمان و دادگاه دارد. بر همین اساس ارزیابی اتهامات فساد بسیار دشوار است، مرزهای میان اموال عمومی و ثروت خانواده سلطنتی مشخص نیست و فساد به نظر می‌رسد که بسیار گسترده است.

در صبح روز شنبه یک خبرگزاری رسمی سعودی در بیانیه‌ای از سوی ملک سلمان اعلام کرد که کمیسیونی برای نظارت و تحقیق درباره فساد تشکیل می‌شود. ریاست این کمیته را ولیعهد که بسیاری معتقدند در آستانه کسب قدرت از پدرش است، برعهده دارد. به نظر می‌رسد این بازداشت‌ها نتیجه اقدامات در طول بیش از یکسال گذشته بوده است.

در اتفاقی جداگانه که گمانه‌زنی‌ها را میان ناظران افزایش داده است، شاهزاده منصور بن مقرن، معاون فرماندار منطقه عسیر در یک حادثه هلی‌کوپتر، به همراه چندین تن از مقامات دیگر کشته شدند. وی یکی از شاهزادگانی بود که توسط پادشاه سلمان به حاشیه رانده شده بود.

برخی ناظران این سرکوب‌ها را به عنوان یک پیام روشن به دو طیف می‌دانند؛ اولین طیف چهره‌های قدرتمند و پولدار این کشور و طیف دیگر جامعه گسترده‌ای است که علاقه‌مند به اصلاحات بزرگ هستند.

علی شیهابی، رئیس اجرایی یک موسسه عربی که مقر آن در واشنگتن بوده و روابط نزدیکی با پادشاهی سعودی دارد در پیام‌هایی در توئیتر اعلام کرد: بدبینان این سرکوب‌ها را یک بازی قدرت می‌دانند اما در واقع اتفاقات اخیر پیامی برای مردم دارد مبنی بر اینکه دوران زیاده روی‌ها به پایان رسیده است. این اقدامات در واقع بازتاب گسترده‌ای از خواسته طیفی بوده است که دهه‌ها این مساله را پیگیری کرده‌اند.

با این حال برخی این اقدامات را در واقع تلاش پادشاه عربستان برای حفظ پایگاه قدرت خود می‌دانند.

بروس ریدل، از موسسه بروکینگز اعلام می‌کند ناظران مطلع از سیاست‌های داخلی عربستان سعودی بر این باورند که بسیاری از بازداشت‌های روحانی‌ها و روشنفکران در تابستان امسال نشانه تنش‌ها در داخل سیستم پادشاهی است. هیچگونه تضمینی وجود ندارد که اگر ملک سلمان بمیرد، در این صورت جانشینی به راحتی انجام گیرد. آخرین دور بازداشت‌ها این گمانه‌زنی را تقویت می‌کند که بحث جانشینی فراتر از آنچه که پادشاه و پسر وی می‌خواهند، بسیار دشوارتر است.

همچنین اندرو باون، در گفت‌وگو با پایگاه خبری "تودی ورلد ویو" بر این باور است که کمپین ضد فساد به رهبری شی جینپینگ، رئیس‌جمهور چین برای درک رویکرد پادشاهی عربستان مفید است. کمپین شی علیه فساد عمومی برای درک بیشتر اهداف و ارزش‌های حزب کمونیست بوده اما در عین حال شی از این کمپین به عنوان فرصتی برای به حاشیه راندن مخالفان و تقویت جایگاه خود استفاده کرده است.

از سوی دیگر اگر بخواهیم سیاسی بازی‌های داخلی را کنار بگذاریم محمد بن سلمان ولیعهد عربستان همچنین یک راه جنجال آمیز را در خارج از مرزهای خود به عنوان "معماری یک سیاست خارجی مقابله‌ای و قدرتمند" انتخاب کرده است که کریم فهیم این سیاست خارجی را حول مقابله با ایران می‌داند.

همین اساس است که می‌تواند توجیه علت استعفای ناگهانی نخست وزیر لبنان باشد. حریری یک مسلمان سنی و متحد دیرینه ریاض بوده و وی تاکنون اتحاد شکننده سیاسی با حزب‌الله، گروه شیعه نزدیک به ایران داشته است.

بر اساس این شاخص‌ها، غیرممکن است که اتهامات حریری به ایران مبنی بر تلاش برای ترور وی و اجبار او برای استعفا از سوی مقامات سعودی را خارج از مساله رقابت عربستان و ایران مشاهده کرد.

حریری ایران را متهم به دخالت در لبنان کرده و گفته، تهران با حمایت از حزب‌الله به دنبال موازی کاری با دولت است. همچنین حسن نصرالله، رهبر حزب‌الله در سخنانی از تصمیم حریری انتقاد و تاکید کرد که وی منتظر خواهد ماند تا ببیند که چرا عربستان سعودی رئیس یک دولت را مجبور به استعفا کرده است.

در واقع محمد بن سلمان توسط ترامپ هم جسور شده است. روز یکشنبه ترامپ که در سفر به آسیا به سر می‌برد اعلام کرد که موشک حوثی‌ها که به طرف ریاض پرتاب شده، اقدامی از سوی ایران بوده است.

همچنین ترامپ به پادشاه عربستان درباره منزوی کردن قطر کارت سبز نشان داده است. این مساله باعث ایجاد یک بحران ژئوپلتیک شده است که هنوز تاثیرات آن در منطقه مشاهده می‌شود.

اما ریدل این اتفاقات اخیر از سوی عربستان سعودی را به عنوان کم شدن درخشش ریاض در منطقه می‌داند. وی می‌نویسد، پادشاهی عربستان در یک تقاطع قرار گرفته است که از یک سو اقتصاد این کشور به دلیل قیمت پایین نفت دچار چالش شده است، جنگ در یمن پیچیده شده است، بایکوت کردن قطر شکست خورده و نفوذ ایران در لبنان، سوریه و عراق افزایش یافته و درنهایت جانشینی در این کشور به یک سوال بزرگ تبدیل شده است. در واقع دوران کنونی یکی از آسیب پذیرترین دوران‌ها در تاریخ سعودی در طول بیش از نیم قرن گذشته بوده است.»

52311