محله گردی در دارالخلافه تهران/ امامزاده ای در میان درختان چنار

به گزارش خبرنگار مهر، در بخش جنوبی بازار تهران و در احاطه بازار کفاش ها و خیاط ها، یکی از قدیمی ترین امامزاده های تهران قرار دارد.

بازار در تمام دوران مشروطیت تا انقراض سلسله قاجار بازار تهران، بزرگ ترین بازار کشور و محل اصلی حرکت های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی پایتخت بود و اسم هر بازار حکایت از صنفی داشت که در آن فعالیت می کرد، تنها بعد از آغاز دوران نوسازی شهرها (دوره رضاشاه) به آرامی طبقه مرفه و متوسط شهری از بازار مسقف تهران دل کندند و به محلات نوساز رخت برکشیدند و اکنون بازار کفاش ها و خیاط ها در قرق لباس و پارچه فروشان و آن هم عمدتا جنس چینی در آمده است.

احمد مسجدجامعی عضو شورای اسلامی شهر تهران درباره امامزاده ها می گوید: به لحاظ شهرسازی امام زاده ها محور گسترش حیات اجتماعی در اشکال مختلف بوده اند؛ محل کار و سکونت و تفریح شهروندان در نسبت با آن ها تعریف می شد و با آن ارتباطی ناگسستنی داشت. وجود بقاع امامزاده زید و سیدولی در دل بازار تهران نشان از این ارتباط گسترده دارد.

امامزاده زید بر اساس اسناد موجود، سومین بقعه متبرکه شهر تهران از نظر قدمت و عظیم‌ترین زیارتگاه در تهران است که در بازار تهران واقع شده است. بقعه امامزاده زید به طوری که از تاریخ صندوق قدیمی آن (۹۰۲هجری)بر می‌آید، پیش از دوران سلطنت سلسله شاهان صفویه در تهران دایر بوده است.

بهزاد یعقوبی، مدیرعامل موسسه میراث و از معتمدان بازار در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به شکل‌گیری اولیه تهران می گوید: محوریت تهران در کنار پنج امامزاده و قبرستان شکل گرفت که هسته مرکزی تهران را تشکیل می دادند. در شرق بازار تهران امامزاده سید اسماعیل و امامزاده یحیی و در غرب بازار امامزاده سید نصرالدین و در مرکز آن امامزاده زید و امامزاده سید ولی قرار دارند.

قدیمی ترین سنگ قبر موجود در تهران

وی می افزاید: امامزاده زید ۱۲ هزار و ۵۰۰ متر وسعت دارد و درآمد آن از درختان چنار داخل آن بوده است؛ در واقع در گذشته اطراف امامزاده باغ بزرگی پر از چنارهای قدیمی و با قدمت بسیار زیاد وجود داشت که هزینه تعمیرات و مخارج امامزاده با فروش چوب این درختان تامین می شد. در زیر قدیمی ترین چنار این امامزاده هم پیرمرد پینه دوزی به کسب و کار مشغول بود. این امامزاده اکنون از شمال به بازار کیلویی‌ها، از شرق به بازار بزرگ و مسجد زید و از غرب به پاچنار می‌رسد.

یعقوبی می گوید: در طی تخریب و تصاحب زمین های امامزاده در دوران پهلوی اول، بسیاری از سنگ قبرهای قدیمی از بین رفت و می توان ادعا کرد که بخش عظیمی از تاریخ تهران نابود شد؛ با این حال قدیمی‌ترین سنگ قبر تهران که قابل استناد باشد، در این امامزاده کشف شده است. تاریخ این سنگ قبر عدد ۵۴۷ هجری قمری را نشان می‌دهد و اکنون این سنگ در دفتر امامزاده به نام مولانا فخرالدین بن مولانا حیدر طهرانی موجود است.

آرامگاه های افراد نامدار/محل دفن آخرین پادشاه زند

یعقوبی با اشاره به قبرستان وسیع این امامزاده می گوید: از سال ۱۳۰۵ رضاخان اجازه نداد که کسی در این قبرستان دفن شود و بعد بر روی آثار باقیمانده از قبرستان در سال ۱۳۱۸ به دستور رضاشاه، مدرسه نوبنیاد توسط آلمانی‌ها ساخته می‌شود و در سال ۱۳۲۰ شخصی به نام ساعتچی در بخشی از قبرستان، سرای بوعلی را می‌سازد. طی این فعالیت ها سنگ قبرهای بسیار قدیمی که بیشترشان متعلق به رجال نامدار ایران بود از بین رفت و بخشی از آن ها اکنون موجود و در دفتر امامزاده موجود است.

وی با بیان اینکه در میان این سنگ قبرها می توان به سنگ قبر لطفعلی خان زند آخرین پادشاه سلسله زندیه اشاره کرد، می گوید: مقبره لطفعلی‌خان زند آخرین پادشاه سلسله زندیه در این امامزاده واقع است، او در سال ۱۲۰۹ در بیست و دو سالگی به قتل رسید و سپس در امامزاده زید به خاک سپرده شد، سنگ قبر اصلی متاسفانه در عملیات تخریبی پهلوی اول از بین رفت و این سنگ قبر فعلی به شکل نمادین طراحی و ساخته شده است.

این معتمد بازار اضافه می کند: همچنین آرامگاه دختر فتحعلی‌شاه و پسر هفت ساله کامران‌میرزا در این امامزاده قرار دارد.

وی درباره حوادث تاریخی قابل اشاره در حوالی امامزاده نیز می‌گوید: این امامزاده از کانون‌های اصلی قمه‌زنی در تهران بوده است؛ ضمن اینکه ناصرالدین‌شاه در ۱۵ رمضان ۱۲۶۸ همزمان با ولادت امام حسن مجتبی (ع) در این محل با اصناف بازار دیدار داشته است. همچنین به دستوراو آزادی سران لوتی‌ها در اینجا صورت گرفته است.

سومین بنای تاریخی تهران از نظر ثبت تاریخی

مدیرعامل موسسه میرات اضافه می کند: بنای اولیه بقعه پیش از شکل گیری محله سنگلج، ارگ سلطنتی و بازار ساخته شده است و از نظر ثبت تاریخی سومین بنای تاریخی تهران و سومین اثری است که ثبت ملی شده است.

یعقوبی ادامه می دهد: قدمت بنا به پیش از سال ۹۰۲ هجری قمری باز می گردد؛ بر روی صندوق امامزاده نیز عدد ۹۰۲ هجری قمری منقوش است؛ این در حالی است که سلسله صفویه پنج سال بعد در تاریخ ۹۰۷ تأسیس شده است.

وی با اشاره به نسب امامزاده نیز می گوید: درباره نسب امامزاده دو روایت داریم؛ طبق زیارتنامه موجود، امامزاده زید را از فرزندان امام زین‌العابدین (ع) می‌دانند اما شریف رازی و مازندرانی کجوری معتقدند وی از اولاد زید حسنی است.

این معتمد بازار می افزاید: گنبد امامزاده مربوط به دوران فتحعلی‌شاه است که یک بار در سال ۱۳۲۲ شمسی به وهمت وزارت فرهنگ و اوقاف وقت و بار دیگر در سال ۱۳۷۶ توسط اوقاف و به همت حاج اصغر شعرباف مرمت شده است. همچنین اگر مرحوم مصطفوی رئیس اسبق اداره باستان شناسی و تلاش های او نبود ما بسیاری از این آثار را در امامزاده نداشتیم.