تفاسیر متعدد از ماموریت صندوق احیای آثار/جلوگیری از واگذاری بناها

محمدرضا پوینده مدیرعامل سابق صندوق احیا و بهره برداری از بناهای تاریخی و فرهنگی دو سال و چهارماه در این سمت باقی ماند تا اینکه چند روز پیش مراسم تودیع او و معارفه مدیرعامل جدید برگزار شد. او در گفتگویی با خبرنگار مهر درباره چالش های صندوق در بحث واگذاری بناهای تاریخی صحبت کرد و گفت: تفاسیر متفاوتی که نهادهای مختلف از جمله نهادهای نظارتی و یا سازمان میراث فرهنگی و ... از شرح وظایف صندوق احیا دارند، یکی از مشکلات این صندوق است. این مشکل موجب شده تا صندوق، ماموریت اصلی خود را که قانون گذار برای آن مشخص کرده، نتواند انجام دهد.

وی گفت: به عنوان مثال گفته اند که صندوق باید بتواند مجوز بهره برداری و تغییر کاربری بناهای تاریخی را بدهد تغییر کاربری بناها وظیفه مهمی است اما نهادهای نظارتی اجازه این کار را به صندوق نمی دهند. آنها می گویند که تعیین تکلیف برای تغییر کاربری بناها تنها باید در چهارچوب ۲۶۹ بنایی باشد که در اختیار دارد.  درحالی که در اساسنامه آمده است این وظیفه بر عهده صندوق بوده و شهرداری ها کاربری را مشخص نمی کنند. اگر بنایی تاریخی باشد باید این اقدام توسط صندوق انجام شود. 

واگذاری ۷۴ بنای تاریخی از سال ۸۵ تاکنون

وی با بیان اینکه وقتی مسئولیت صندوق احیا را بر عهده گرفتم واگذاری بناهای تاریخی به بخش خصوصی تنها در ۸ استان انجام شده بود اما اکنون این واگذاری ها در ۲۶ استان انجام گرفته است گفت: روزی که من به صندوق احیا آمدم متوجه شدم یکی از مشکلات این است که از  ۲۶۹ بنای تاریخی در دست صندوق که مصوبه دولت را برای واگذاری و تغییر کاربری دارد، تعدادی از بناها در مالکیت سازمان میراث فرهنگی نیست. سازمان میراث فرهنگی لیستی را تهیه کرده و گفته بود که این بناها در اختیار ماست. برای آنها هم از دولت اجازه بهره برداری طولانی مدت گرفته است. اما زمانی که این بناها را پایش کردیم دیدیم که مالکیت نصفی از آنها یعنی حدود ۱۳۶ بنا،  در اختیار سازمان نیست و مدیران قبلی به اشتباه این لیست را به دولت برده و مجوز تغییر کاربری گرفته اند. از این تعداد حدود ۳۰ تا ۳۵ بنا در اختیار ادارات کل میراث فرهنگی استانهاست که یا محل استقرار خودشان است و یا محل استقرار ادارات شهرستانی است که در آن صورت هم نمی توان آنها را بیرون کرده و بنا را واگذار کرد. درواقع حدود ۱۰۵ بنا برای صندوق می ماند  که ۷۴ بنای آن از زمان تشکیل صندوق یعنی سال ۸۵ تا کنون واگذار شده است. ۴ بنا در دو سال اول دولت دهم و ۵۹ بنا از خرداد ۹۴ تا کنون، حدود ۱۰ تا ۱۵ بنا هم قبل از سال ۹۲ واگذار شده بود. اکنون ۲۲ بنا نیز آماده واگذاری است .

پوینده نداشتن بودجه را یکی از مشکلات صندوق دانست و ادامه داد: از آنجا که سازمان میراث فرهنگی و دولت بودجه ای برای مرمت و تغییر کاربری بناها ندارد، بهتر است که آنها را به بخش خصوصی واگذار کرده تا حداقل بخش خصوصی بتواند از آنها نگهداری کند یکی از بزرگترین مشکلات صندوق این است که یک ریال هم بودجه ندارد. این درحالی است که شاید ۱۰۰ صندوق دیگر در کشور داشته باشیم که کمترین بودجه آنها هزار میلیارد تومان است اما در کل سال هزینه ای که در صندوق احیا می کنیم چهار میلیارد تومان است آن هم تحت عنوان کمک می گیریم تا حقوق کارکنان را بتوانیم بدهیم.  من زمانی مدیرکل میراث فرهنگی استان البرز بودم . کاخ شهرستانک را که در این استان قرار دارد به مزایده گذاشتیم و یک سرمایه گذار ذی صلاح برنده شد. طرح آن نیز در کمیته فنی تصویب و برای آن ده میلیارد تومان در نظر گرفته شد حالا اگر سازمان میراث فرهنگی می خواست آن را مرمت کند چقدر باید هزینه می داد آیا غیر از این بود که می توانست فقط صد میلیون تومان هزینه کند آن هم هر ماه بخشی از ٍآن را تخصیص دهد؟ اما اکنون سرمایه گذار ده میلیارد هم برای تجهیز آن می گذارد و حدود ۵۰ نفر هم می تواند در آن جا مشغول کار شود درحالی که سازمان میراث فرهنگی نمی توانست این بنا را تغییر کاربری داده و برای آن نیرو جذب کند.

تفکرات میراثی اجازه کار را به صندوق نمی دهد

پوینده یکی دیگر از مشکلات صندوق را آیین نامه معاملاتی آن دانست و گفت: باید صندوق بتواند در تمام بناهای تاریخی که مالکیت خصوصی و یا دولتی دارد ورود کرده و برای آنها دستورالعملی داشته باشد و حوزه فعالیتش تنها محدود به چند بنا نشود.

پوینده مشکل دیگر صندوق احیا را در ذهنیت های میراثی دانست و گفت: ذهنیت هایی که معطوف به نگهداری صرف از بناهای تاریخی است هم موجب شده تا ما نتوانیم کاری از پیش ببریم و در برخی از موارد جلوی مزایده ها را همین تفکرها گرفته است.  برخی از کارشناسان میراث فرهنگی و یا در حوزه معاونت میراث فرهنگی سازمان افکاری دارند که برای هر نوع مزایده ای مقاومت می کنند. در یکی دو استان سه بنای تاریخی به سرمایه گذار واگذار شده و بسیاری از هزینه ها نیز انجام گرفته است اما به دلیل تفکری که مدیرکل میراث فرهنگی آن استان داشته این کار رها شده و ضرر مالی به سرمایه گذار وارد شده است. 

پوینده در پاسخ به اینکه کارشناسان میراث فرهنگی نگران طرح هایی هستند که به درستی در برخی از بناهای واگذار شده اجرا نمی شود توضیح داد: کسانی که چنین ادعایی را دارند بیایند طرح های مرمتی صندوق را با طرح های مرمتی سازمان میراث فرهنگی مقایسه کنند ببینند که ما چقدر برای سرمایه گذار سخت گیری می کردیم و چقدر روی این موضوع حساسیت به خرج دادیم.مرمت بناهای تاریخی خط قرمز ما بود چون می خواستیم کمترین مداخله در بنا ایجاد شود. برخی از شرکت هایی که برای بناهای در دست صندوق طرح مرمتی تهیه می کنند همان شرکت های معروفی هستند که با سازمان میراث فرهنگی هم کار می کنند.

صندوق اجازه برگزاری مزایده برای مسعودیه را ندارد

مدیرعامل سابق صندوق احیا و بهره برداری از بناهای تاریخی درباره عمارت مسعودیه به عنوان یکی از پرچالش ترین بناهای واگذار شده صندوق هم بیان کرد: عمارت مسعودیه در فهرست ۲۶۹ بنایی که در اختیار سازمان میراث فرهنگی بوده، قرار ندارد. از اول فرایند اجرای مزایده آن اشتباه بود. چون مجوز واگذاری نداشت. تنها بناهایی را می توان به سرمایه گذار واگذار کرد که در آن فهرست وجود داشته و برایش مصوبه از دولت گرفته اند اما عمارت مسعودیه اصلا در این فهرست نبود بنابراین هنوز هم صندوق احیا حق واگذاری آن را ندارد. این درحالی است که هزینه های زیادی را همین بنا به صندوق احیا هر ماه تحمیل کرده است و ما هم ناچار بودیم که برایش هزینه کنیم. این عمارت با چالش های زیادی مواجه بود. چون این بنا را به همراه کاروانسرای وکیل و خانه عامری ها به بخش خصوصی به مدت ۵۹ سال واگذار کرده بودند و ما بلاخره توانستیم آن را از بخش خصوصی گرفته و کاروانسرای وکیل را هم به مدت ۲۰ سال به یک سرمایه گذار خصوصی دیگر واگذار کنیم. خانه عامری ها هم که در قرارداد با بخش خصوصی گفتند تا ۱۰ سال اجاره ای پرداخت نکند و اکنون ۷ سال آن گذشته است. تازه بعد از ده سال باید کارشناس بیاید و مبلغ اجاره را مشخص کند.اینها چالش هایی بود که در برخی از بناهای مهم به واسطه قراردادهای از پیش بسته شده با آن مواجه بودیم.

مدیرعامل سابق صندوق احیا گفت: موضوع دیگر در بحث تعریف نفایس است که هنوز بعد از سالها نتوانسته ایم تعریف درستی از بنای تاریخی نفیس در دست داشته باشیم تا بدانیم کدام بنا را می توان به بخش خصوصی واگذار کرد و کدام را نمی توان. یک بنای تاریخی از لحاظ متراژ نفیس است و یا از لحاظ داشتن تزئینات فاخر و یا دوره تاریخی. گاهی برای یک بنای هنوز هم نظرات متفاوت وجود دارد برخی می گویند خانه امام جمعه در تهران نفیس است و برخی آن را رد می کنند. کاروانسرای دیرگچین هم به همین روز افتاده و کسی کاری برایش نمی کند. 

حتی یک بنا را به شهرداری ها واگذار نکردیم

پوینده درباره اینکه گفته می شود برخی از بناهای صندوق احیا به شهرداری ها و یا نهادهای دیگر به جای بخش خصوصی واگذار شده نیز توضیح داد: از ۵۹ بنایی که در دو سال واگذار شده است یک بنا به شهرداری ها هم داده نشد. در برخی از موارد قرار بود این کار انجام شود که به دلیل همان تفکرات میراثی لغو شد. ما سه بنا را به کانون اتومبیلرانی و جهانگردی واگذار کردیم که بعد از مدتی گفتند یکی از این بناها را مرمت کرده و آن را حاضرند به فرد دیگری بسپارند به همین دلیل طی نامه ای نوشتند که حاضرند این بنا را به سرمایه گذاری که صلاحیت آن توسط صندوق تایید شده واگذار کنند چون سود اقتصادی ندارد و این کانون کارهای مهمتری دارد. آنها پیشنهاد کردند که سرمایه گذار حمام سالار زنجان یکی از اهالی فرهنگ و آشنا با میراث فرهنگی که در داخل شهر زندگی می کند باشد.

وی درباره جان فشان که به تازگی مسئولیت صندوق را برعهده گرفته است هم گفت: مدیرعامل جدید صندوق احیا تا کنون تجربه های مدیریتی خوبی داشته است من نگران بودم که این صندوق به چه کسی با چه افکاری سپرده می شود اما در مراسم معارفه متوجه شدم که نگاه مدیرعامل جدید و رئیس سازمان میراث فرهنگی به صندوق مثبت است و امیدوارم که مدیرعامل جدید از حمایت رئیس سازمان میراث فرهنگی برخوردار شود. چون بخش اعظمی از موفقیت مدیرعامل این صندوق بستگی به این حمایت دارد. ضمن اینکه اطلاع رسانی درباره ظرفیت های صندوق اقدامی بود که تلاش کردیم انجام دهیم نمایشگاهی در این زمینه در مجلس برپا شد و بسیاری از نمایندگان با ظرفیت صندوق آشنا شدند. در نمایشگاه گردشگری بهمن ماه نیز توانستیم غرفه ای بزرگ را به فعالیت های صندوق اختصاص دهیم این اقدام نیز بسیار جلب توجه کرد.

وی گفت: معمولا همه هزینه ها قطره چکانی در بناهای تاریخی هزینه می شود درحالی که بهتر است یک جا یک هزینه زیاد کرده و پرونده مرمتی یک بنا را حداقل بتوان بست. چرا بعد از این همه سال هنوز داربست های مجموعه جهانی گنبد سلطانیه زنجان جمع نشده است آیا بهتر نیست یک بار برای همیشه بودجه گذاشته کار آن را تمام کنیم؟ چرا می خواهیم همیشه ذره ذره به بناهای تاریخی رسیدگی کنیم؟ چرا باید عمارت مسعودیه هنوز بلاتکلیف باشد درحالی که این بنای فاخر در پایتخت می بایست محل ملاقات های مهم رئیس سازمان میراث فرهنگی به عنوان چهره یک سرزمین با تمدن چند هزارساله باشد. باید مقامات بدانند که رئیس سازمان میراث فرهنگی ایران را در کجا ملاقات می کنند اما اکنون می بینیم که این بنا نه واگذار شده و نه نیروهای سازمان در آن مستقر هستند و نه هیچ اقدام مرمتی دیگری برایش شده است.