زخم جاده‌ها بر پیکر یوز ایرانی؛سریع‌ترین شکارچی خشکی از پای درآمد

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها - محمدحسین عابدی و مهناز همتی: ردّ پنجه‌هایش روی تپه‌ماهورهای نزدیک میاندشت میامی دیده می‌شود همین اطراف است همین نزدیکی ... دیدنش در جاده‌ای که زیستگاهش را بلعیده سخت نیست آن‌هم با خز بژ رنگ منحصربه‌فردش ... خزی که کمی با پسرعموهای آفریقایی‌شان در ترکیب و رنگ تفاوت دارد.

می‌خواهد از جاده گذر کند، طبیعتش این را می‌گوید به دنبال غذا است توله سه‌ماهه‌اش را از عبور بر حذر می‌دارد صدایش در گلو می‌پیچد خودش به دنبال غذا ... لحظه‌ای بعد صدای ترمز لاستیک و دیگر هیچ ...

توله بی‌قرار است این‌سو و آن‌سو می‌رود جرات نزدیک شدن ندارد یکی از افراد حاضر در صحنه از او عکسی می‌گیرد تا حداقل بتوان سنش را تخمین زد و اینکه آیا او بدون مادر زنده می‌ماند یا خیر ... مادری که ملغمه آسفالت سرد و آهن سخت او را از وی گرفت آن‌هم گونه نادری از جانداران که در نبود مادر آن‌هم در سن زیر چهارماهگی محکوم‌به فناست.

این روزها در توران یوزهای بالغ هم چیزی برای خوردن نمی‌یابند چه برسد به توله چهارماهه... این روایتی از جدال آهن و یوز است که هشت ماهی از آن می‌گذرد ... روایتی که در ۱۲ سال گذشته هشت بار فقط در میاندشت، میامی و شاهرود تکرار شده است.

آمار تصادفات جاده‌ای و مرگ‌ومیر ناشی از آن برای موجود خارق‌العاده یوز آن‌قدر بالاست که حتی مسئولان محیط‌زیست نیز از بیان آن ابا دارند آماری که نشان‌دهنده عدم کارکرد طرح‌های حفاظتی ازاین‌گونه نادر ارزشمند است و دراین‌بین مسئولان یا به بهانه عدم وجود اعتبارات کاری را صورت نداده‌اند و یا اقداماتشان چاره‌ساز نبوده است.

۶۰قلاده یوز در ایران وجود دارد

آخرین اقدام برای نجات این گونه نادر جانوری، طرح یوز+۱۰ است که طبق آن ۱۰ منطقه پرتردد یوز در شش استان کشور ازجمله سمنان، خراسان، یزد و ... با احداث روگذرهایی به شکل معبر طبیعی یوز، برای تردد این جانور ایمن می‌شود اما دو سال از ارائه این طرح توسط یک سمن شاهرودی می‌گذرد و همچنان مسئولان در حال دست‌دست کردن هستند.

تحقیقات نشان می‌دهد علی‌رغم سکوت مسئولان محیط‌زیست در عدم ارائه آمار دقیق، از سال ۸۳ تا ۹۶، ۱۵قلاده یوز ایرانی از جمعیت ۶۰ قلاده‌ای آن‌ها در دنیا، تنها براثر تصادفات رانندگی تلف‌شده‌اند«یوز +۱۰» نیز مانند چراغ‌های گردان، سنسورهای حرکتی، قرار دادن چیپ‌های الکترونیکی روی سپر خودروها، نصب علائم هشداری شبیه یوز، پایش الکترونیکی، نصب چیپ هوشمند بر روی جانور، احداث زیرگذر و ده‌ها طرح علمی و غیرعلمی دیگر امروز در سازمان محیط‌زیست خاک می‌خورد و بهانه آن نبود اعتبارات عنوان می‌شود.

تحقیقات نشان می‌دهد علی‌رغم سکوت مسئولان محیط‌زیست در عدم ارائه آمار دقیق، از سال ۸۳ تا ۹۶، ۱۵قلاده یوز ایرانی از جمعیت ۶۰ قلاده‌ای آن‌ها در دنیا، تنها براثر تصادفات رانندگی تلف‌شده‌اند هفت یوز در پارک ملی توران که آخرین آن‌ها مربوط به حادثه زمستان ۹۵ بود که در کمتر از ۱۰ روز دو قلاده یوز در برخورد با خودروها کشته و یک توله یوز بدون پناه در حیات وحش سرگردان شد و هشت یوز دیگر که در استان یزد و منطقه پایبندان زیر چرخ خودروها جان باختند.

نکته غیرقابل‌باور اینجاست که در احصاء آمار تلفات جاده‌ای یوزها باید خود دست‌به‌کار شوید و از لابه‌لای اخبار و سایت‌ها تک‌تک تعداد یوزهای تلف‌شده را دریابید چراکه مسئولان امروز تمایلی به ارائه آمارهای واقعی از تلفات این‌گونه نادر جانوری به‌خصوص در حوزه شکار ندارند.

با اطلاعات جمع‌آوری‌شده توسط خبرنگار مهر شامل مصاحبه محلی، بررسی اخبار و داده‌ها، رصد آمار و منابع محلی تخمین زده می‌شود که در ۱۲ سال اخیر هشت یوز در شاهرود بر اثر تصادف رانندگی تلف و دست‌کم پنج یوز شکار شده‌اند این نیز آماری است که هرگز از زبان مسئولان بیرون نیامده است.

متأسفانه برخی روستاهای مجاور منطقه میاندشت بر این باور هستند که شکار از مرد جوان، قهرمانی تنومند می‌سازد آن‌هم شکار یوز و پلنگ ... پس باید گفت اتلاف دست‌کم ۱۲یوز در ۱۲ سال اخیر فقط در شرق استان سمنان حاکی از یک فاجعه است. فاجعه برای حیوانی که محکوم‌به نابودی محسوب می‌شود.

طرح‌های حفاظتی در پیچ‌وخم اداری

اتلاف شش یوز ماده و یک یوز نر در سال‌های اخیر در شاهرود نشان می‌دهد پارک ملی توران نه زیستگاهی امن، بلکه قتلگاهی برای یوز است. در حالی که فکری به حال این منطقه اندیشیده نمی‌شود ما امروز شاهد از دست رفتن ۲۰ درصد جمعیت یوزهای توران زیر چرخ‌های خودروها هستیم و تازه مسئولان به این فکر افتاده‌اند که می‌توان در کنار جاده فنس کشی کرد تا از تردد یوزها جلوگیری شود.

این فنس کشی‌ها در نشست‌های مشترک (میزگرد خبری خبرگزاری مهر) با حضور مدیرکل راه و ترابری و حفاظت از محیط‌زیست استان سمنان در حالی برگزار شد که حتی مدیرکل حفاظت از محیط‌زیست از حضور در نشست سرباز زده و معاون خود را راهی این نشست کرد.

این امر باعث شد تا فنس کشی در بروکراسی اداری استان سمنان گیر کند؛ امروز اداره کل راه و ترابری استان سمنان می‌گوید تمام تمهیدات انجام‌شده و اداره کل حفاظت از محیط‌زیست باید جانمایی فنس کشی را به ما اعلام کند و محیط‌زیست می‌گوید برای این کار با ما نامه‌نگاری صورت نگرفته است و دراین‌بین تنها راه چاره این است که دست به دعا برداشت تا زمان پاسخ نامه‌نگاری‌های اداره راه استان سمنان در ارتباط با محیط‌زیست، یوزی در منطقه تلف نشود. این روایت دردناک یوزهای آسیایی در استان سمنان است.

امروز جاده اصلی تهران-مشهد درست از میان زیستگاه یوز آسیایی می‌گذرد زیستگاهی که در آن میامی، میاندشت، صدرآباد، داورزن و ریوند مراکز تلاقی تردد یوزها با آسفالت سرد هستند و بیشترین تلفات به میزان ۸۰ درصد از منطقه میاندشت رخ‌داده است.

جالب اینجاست که تمام این تصادفات در محدوده‌ای ۱۲ کیلومتری از میاندشت رخ‌داده که به‌واقع مدیریت آن امری پیچیده نیست و با اختصاص یک روگذر با شکل موانع طبیعی امروز می‌توانستیم شاهد عدم اتلاف بخش عمده‌ای از یوزهای آسیایی باشیم.

علت اتلاف یوز در میاندشت چیست؟

کارشناس محیط‌زیست و محقق یوز درباره علت افزایش اتلاف یوز در میاندشت، گفت: این امر چند عامل می‌تواند داشته باشد نخست اینکه تا دو دهه گذشته کمتر یوزی به محدوده میاندشت نزدیک می‌شد چراکه در پارک به دلیل عدم خشک‌سالی غذا به‌وفور یافت می‌شد و نیازی به حرکت اضافی برای یوزها نبود اما متأسفانه در سال‌های اخیر شاهد هستیم که یوزها حتی در خراسان شمالی، گرمه و جاجرم نیز دیده می‌شوند که این امر مسلماً به مقوله یافتن غذا مرتبط می‌شود به نظر من اگر غذا در پارک توران باشد اصلاً یوز نیازی نمی‌بیند تا از جاده عبور کرده و وارد استان خراسان شمالی شود و دلیل این مدعا این است که عمر جاده تهران-مشهد ۱۰۰ سال است چرا تابه‌حال این رخدادها اتفاق نمی‌افتاد.

الهام طبسی، بیان کرد: از سوی دیگر باید دانست که خشک‌سالی شیوه زندگی همه جانوران را تغییر داده است امروز ما شاهد هستیم که محیط‌زیست از رؤیت پلنگ در توران خبر می‌دهد! مقوله‌ای آن‌چنان عجیب‌وغریب که شنیدنش غیرقابل‌باور است این یعنی پلنگ‌ها از مناطق شمالی به امید یافتن غذا به دشت‌ها در حال مهاجرت هستند غافل از اینکه اگر در دشت غذایی بود، یوزها این‌گونه آواره این‌سوی و آن‌سو نمی‌شدند مضافاً بر اینکه پلنگ دشمن شماره یک یوز است و این‌یک اتفاق بسیار بد است که در پارک توران متأسفانه رخ‌داده و ای‌کاش این‌گونه نمی‌شد.

وی می‌افزاید: دلیل سوم این است که گربه‌سانان معمولاً با خیره شدن به نور اتومبیل‌ها چند لحظه‌ای بی‌حرکت می‌مانند چراکه عنبیه چشمانشان تابه‌حالت نخست بازگردد مدت‌زمانی را به طول می‌انجامد این حالتی است که یوز با خیره شدن به چراغ خودروها در جا می‌ایستد و متأسفانه برای خود خطر ایجاد می‌کند از سوی دیگر صبح و شب‌ها به دلیل خنک بودن آسفالت بهترین فرصت برای یوز است که شکم خود را بر روی آسفالت چسبانده و خنک شود که این امر بسیار خطرناک محسوب می‌شود.

این کارشناس در پاسخ به این سؤال که چاره چیست؟ بیان داشت: فقط روگذر آن‌هم به شکل تپه‌ماهورهای شبیه دشت. آن‌هایی که به فکر زیرگذر و یا چراغ گردون یا حتی فنس کشی هستند هیچ اطلاعی از یوز ندارند این حیوان، موجودی بسیار ترسو است که از دالان‌های تنگ و تاریک فراری است پس پایش را به داخل زیرگذر نمی‌گذارد از سوی دیگر نسبت به نورهای رنگی شدید عاجز است و ما خودمان با دست خودمان آن را بدبخت می‌کنیم و درنهایت اینکه اگر به فنس برخورد کند چرخه مهاجرتش بر هم خواهد خورد و به‌مرور نمی‌تواند برای جفت‌گیری سیال باشد پس با ژن‌های دیگر ترکیب نشده و نسلی مریض و ضعیف را تحویل طبیعت می‌دهد پس باید گفت تمام تلاش‌های محیط‌زیست آب در هاون کوبیدن است و فایده‌ای ندارد ما باید روگذرهایی طبیعی را با بودجه‌های میلیاردی که از سازمان‌های جهانی تأمین می‌شود، احداث کنیم.

اعتبارات پیش‌بینی‌شده‌اند

پروژه و طرح مربوط به حفاظت از یوز آسیایی به‌صورت کامل و جامع با نقطه نظرات فنی به سازمان مرکزی ارسال شد ولی تاکنون در این مورد نیز هیچ‌گونه کمکی به پارک ملی توران اختصاص داده نشده استمعاون اداره کل حفاظت از محیط‌زیست استان سمنان در گفتگو با خبرنگار مهر و در پاسخ به این پرسش که آیا از بودجه بین‌المللی یوز اعتباری به پارک ملی توران تعلق‌گرفته است، ابراز داشت: در سال۹۲ طرحی تعریف شد تا با بهره‌گیری از پتانسیل‌های خارج از سیستم اداری و دولتی بودجه‌ای را بتوان برای آزادسازی پارک ملی توران و بلامعارض بودن حضور دام منظور کرد که انجمن یوز ایرانی توانست این بودجه را از سازمان‌های بین‌المللی دریافت کند ولی تاکنون از طرف مراجع دولتی، خصوصی و سازمان‌های مردم‌نهاد هیچ بودجه‌ای برای حفاظت از یوزپلنگ منطقه توران اختصاص داده نشد..

بهرام علی ظاهری در ادامه تصریح کرد: پروژه و طرح مربوط به حفاظت از یوز آسیایی به‌صورت کامل و جامع با نقطه نظرات فنی به سازمان مرکزی ارسال شد ولی تاکنون در این مورد نیز هیچ‌گونه کمکی به پارک ملی توران اختصاص داده نشده است.

وی با اشاره به طرح ایمن‌سازی جاده عباس‌آباد به میان دشت، افزود: جاده ترانزیت دو بانده در مرز شمالی منطقه حفاظت‌شده توران قرار دارد که درواقع با جدایی که بین دو زیستگاه ایجاد کرده خطر تصادف یوز با خودروهای عبوری را به دنبال دارد لذا برای جلوگیری از این امر طرحی به نام «کریدور سبز» به سازمان محیط‌زیست ارجاع داده شد و بر مبنای آن اقداماتی مانند نصب تابلو و چراغ چشمک‌زن در محل کریدور عبور یوز صورت گرفت.

نمی‌توان گفت منطقه ۱۰۰درصد ایمن برای یوزها داریم

معاون سازمان محیط‌زیست نیز در گفتگو با خبرنگار مهر، درباره فنس کشی جاده شاهرود-سبزوار، گفت: در بیارجمند شاهرود و همچنین محور عباس آباد-میامی محدوده ضلع شمالی پارک ملی توران بیشترین حرکت و تردد یوز آسیایی را دارد لذا مطالعات طرح‌های حفاظت از یوز در این منطقه آغاز شده است.

حمید ظهرابی بیان کرد: به دلیل وقوع جاده اصلی شاهرود-مشهد در مسیر تردد یوز، شاهد هستیم که از توران به میان دشت به‌صورت مداوم کوچ یوزها شکل می‌گیرد لذا محدوده‌ای به طول ۱۲ کیلومتر که بیشترین تردد را دارد شناسایی و مقرر شد در فاز اول این محدوده در دو طرف جاده فنس کشی انجام شود.

وی افزود: متأسفانه در هیچ جای کشور نمی‌توانیم ادعا کنیم که منطقه‌ای برای یوزپلنگ ایرانی صد در صد ایمن است همچنین کشور ما در معرض انقراض جدی نسل یوزپلنگ آسیایی است و لازم است تا راهکارهای جدی و اساسی در خصوص حفظ این گونه نادر جانوری اندیشیده شود.

زیرگذر یا روگذر در دستور کار قرار دارد

معاون محیط‌زیست استان سمنان  همچنین ابراز داشت: زیرگذر یا روگذر سبز برای ایجاد پل‌های عبور مخفی سطح جاده در دستور کار قرار دارد این پروژه برای سه فاز طراحی‌شده که در فاز نخست یک میلیارد تومان بودجه وزارت راه و ترابری برای اداره کل راه و ترابری استان سمنان اختصاص داده است که ابلاغ آن طی هفته‌های گذشته صورت گرفت و قرار بود اداره کل راه و ترابری قرارداد پیمانکاری را برای اجرای فنس کشی منعقد کند.

ظاهری در ادامه تصریح کرد: محیط‌زیست درگیر خشک‌سالی‌های شدید شده و این امر از سنوات قبل و به‌ویژه بارش نامناسب باران مراتع قشلاقی را تحت تأثیر قرار داده به‌نحوی‌که پوشش گیاهی منطقه به صفر نزدیک شده است و این مهم می‌طلبد نسبت به تأمین منابع آب و علوفه حیات‌وحش اقدام ویژه‌ای صورت گیرد که درخواست تأمین اعتبار ویژه را در سطح ملی و استانی داده‌ایم.

وی بابیان اینکه مسئولان باید دید وسیع‌تر و فراتری را از سایر دستگاه نسبت به محیط‌زیست داشته باشند، افزود: تاکنون هیچ اعتباری در خصوص حفاظت از گونه‌های جانوری و خشک‌سالی در اختیار پارک ملی توران قرار نگرفته است و با مبلغ  اندکی که وجود دارد نیز نمی‌توان برنامه‌ریزی مناسبی انجام داد و از سوی دیگر در سطح استان و کشور بحث کاهش بودجه نیز وجود دارد که همین امر امکان کمک به پناهگاه و پارک‌های ملی را در استان سمنان سلب می‌کند.

باید جلوی انسان‌ها را گرفت نه طبیعت

توجیهات مسئولان گویا است، شرق استان سمنان به دلیل بیکاری و ضرورت شغل آفرینی مأمنی برای تصمیمات رنگارنگ است یکی به‌واسطه قرابت خویشاوندی به کاشمر درصدد احداث راه بردسکن-بیارجمند از دل منطقه حفاظت‌شده است و دیگری برای رونق بخشیدن به معادن میامی راه مزج-جیلان-میامی را پیش می‌کشد دراین‌بین کسی از خودش سؤال نمی‌کند آیا می‌دانی کشته شدن ۲۵درصد یوزهای ایران در سال‌های اخیر یعنی چه؟

یوزی که روزگاری در خیابان‌های بیارجمند دیده می‌شد امروز برای دیدارش باید منطقه‌ای وسیع را شبانه‌روز پایش کنی آن‌هم با چاشنی شانس و البته مهارت در شناخت رفتار این جانور ... ما میراث دار نسلی هستیم که نابودی یوزها را رقم می‌زند و این اتفاق متأسفانه در سال‌های آتی رخ خواهد داد.

آمار غیررسمی می‌گوید در ۱۲سال اخیر پنج یوز در شرق استان سمنان شکار شده‌اند شکاری که از پسران، مرد می‌سازد ... و از مام طبیعت، ویرانی اما نباید از یاد برد که تلفات هشت یوز براثر تصادف رانندگی بیشترین عامل مرگ‌ومیر این جانور را رقم می‌زند و ازآنجاکه یوز بالاترین آمار مرده زایی در بین گربه‌سانان را داشته و به‌شدت سخت جفت‌گیری می‌کند شاید بهتر است برای عدم انقراضش تنها دست به دعا برداشت.

یوز موجودی است که دوره جفت‌گیری بسیار عجیب‌وغریبی دارد تا آنجا هنوز تکنولوژی باروری مصنوعی آن کشف نشده این موجود سالی یک هفته آماده باردار شدن دارد و با وجود جمعیت ۶۰ قلاده‌ای که پیش‌بینی می‌شود تنها ۲۵تا۲۷قلاده آن نر باشند مام طبیعت روی خوب خود را چگونه باید نشان دهد که درست در آن یک هفته از سال یوز نری با این وسعت مهاجرت، از آن محل بگذرد؟ شاید بعید ... شاید غیرممکن...

از سوی دیگر این اعراب حاشیه خلیج‌فارس هستند که برای یک قلاده یوز یک تا پنج میلیارد تومان پول می‌دهند شاید باید جلوی انسان را گرفت تا او را نکشد، نفروشد و حتی زیر چرخ‌هایش نگیرد...