تعریف، ویژگی‌ها و کارکردهای اجتماعی مناسک و شعائر دینی چیست؟

به گزارش خبرنگار مهر، «مناسک و شعائر دینی و راهبری اجتماعی»، عنوان سلسله نشست هایی است که توسط خانه طلاب تهران در حال برگزاری می باشد.

در اولین نشست از این سلسله جلسات که با موضوع «بازشناسی و ظرفیت سنجی مناسک و شعائر دینی» برگزار شد، حجت الاسلام علی اصغر سهرابی، معاون پژوهش حوزه علمیه استان تهران به ارائه نظرات خود در این رابطه پرداخت.

حجت الاسلام سهرابی، در ابتدا، به ضرورت بحث از مناسک و شعائر دینی پرداخت و این دو مفهوم دینی را ابزاری برای ایجاد انسجام و حرکت ها و جریان های اجتماعی دانست و ابراز داشت: با این نگاه، پدیده هایی مثل مناسک اجتماعی و نیز شعائر دینی، از ملزومات رهبری اجتماعی هستند و ضرورت دارد مورد بازشناسی و ظرفیت سنجی قرار گیرند.

تعریف مناسک و شعائر

وی در تعریف مناسک و شعائر دینی و تمایز این دو، بیان داشت: مناسک، همان آیین ها و الگوهای رفتاری دینی با فرم مشخص هستند و شعائر، رفتارهای اجتماعی دینی نمادین و یا نمادهای دینی هستند. به عبارتی دیگر، مناسک دینی، قالب های رفتاری هستند که در دین، با فرم مشخص، تشریع شده اند. مثل نماز و حج. شعائر نیز نشانه ها و سمبل هایی هستند برای اشاره به یک حقیقت متعالی. این سمبل ها، اعم از مناسک و اشیاء و زمان ها و ... هستند.

وی افزود: در واقع، هر پدیده نمادین دینی، یک شعیره (مفرد شعائر) است. مثل صفا و مروه که در قرآن، از شعائر دینی برشمرده شده اند. با این تقریر، نسبت مناسک و شعائر دینی، نسبت عموم و خصوص من وجه خواهد بود. آیین ها و الگوهای رفتاری اجتماعی که وجه نمادین نیز دارند، بخش مشترک میان مناسک و شعائر است. الگوهای رفتاری فردی و نیز پدیده های نمادین غیر فعلی، بخش اختصاصی هر یک خواهد بود.

ویژگی‏های شعائر الهی

حجت الاسلام سهرابی، در ادامه، به بیان چهار ویژگی شعائر الهی پرداخت: ۱.وجهه نمادین: ویژگی اولیه و برجسته شعائر الهی، جنبه نمادین آنهاست. یعنی شعائر الهی، نشانه‏ ها و نمادهایی هستند برای ظهور حقایقی متعالی. هم خود، موضوعیت دارند و هم اشاره و رجوع به حقیقتی دیگر دارند. مثل طواف و نماز جمعه. ۲.ظهورطلبی و جلوه ‏خواهی: ویژگی دیگر شعائر الهی این است که ماهیتاً طلب بروز و ظهور دارند. پس اگر نماد یا فعلی، جنبه شعائری داشته باشد، باید به ‏وضوح در صحن عمومی جامعه، بروز و ظهور یابد تا بتواند کارکرد ویژه خود را داشته باشد. بنای شعائر بر تظاهر و بر نشان دادن و بر مطرح کردن و جلو چشم نگه‏داشتن است. ۳. عدم توقیفیت: از سیاق آیات و روایات، چنین برمی ‏آید مواردی که به ‏عنوان شعائر الهی نام برده شده است، از باب مثال است. شعائر الهی، محدود به عناوینی محدود نیست و در گذر زمان، امور متعددی به عنوان شعائر، وارد فرهنگ دینی ما شده است. مثلا حضرت آیت‏ الله خامنه‏ ای، برگزاری مراسم سالگرد حضرت امام قدس سره الشریف را جزء شعائر اسلامی نام برده ‏اند. ۴. امتثال جمعی و اجتماعی: برخی از عبادات، باید به صورت جمعی امتثال شوند و به صورت فردی یا بی ‏معنی و یا فاقد مصلحت اصلی آن عبادت هستند. مثل نماز جمعه که اساس تشریع آن، جمعی است و اقامه آن به صورت فردی، باطل و بی‏ معنی است. مثال دیگر، عزای حسینی است که وقتی در قالب مجالس و دسته ‏های عزا اقامه شود از شعائر دینی است ولی وقتی که فرد در کنج خانه خود به ذکر مصیبت و بکاء می‏ پردازد، این عمل، از شعائر دینی محسوب نمی‏ شود.

کارکردهای دینی و اجتماعی شعائر الهی

در بخش بعدی بحث، ارائه کننده ، کارکردهای دینی و اجتماعی شعائر را برشمرد. وی، تمسک به شعائر دینی را نماد حیات دین در جامعه، ابزاری کارآمد برای فرهنگ سازی و تولید سبک زندگی و نیز قالبی بی بدیل برای وحدت ‏آفرینی و انسجام‏ بخشی در جامعه معرفی کرد.

بخش پایانی بحث نیز به آسیب شناسی وضعیت امروز شیعه در تعظیم شعائر دینی اختصاص یافت. در این فراز از بحث، اصالت یافتن نمادها، واگرایی و تفرقه اجتماعی، شعائرسازی بی ‏ضابطه و دین‏ شناسی و دین داری شعائرمحور از آسیب های مواجهه نادرست با شعائر دینی معرفی شدند.