الهیات امروز دغدغه وجودی انسان را تفسیر می کند/ گسترش دانش الهیات

به گزارش خبرنگار مهر، جلسه اول از  سلسله جلسات الهیات معاصر روز سه شنبه ۱۸ مهر با سخنرانی همایون همتی در اندیشگاه کتابخانه ملی برگزار گردید.

همتی در این نشست گفت: در این زمینه بنده ۲ کتاب دارم با عنوان های «مقدمه ای بر الهیات معاصر » و «شناخت دانش الهیات». در حال حاضر صدها دیکشنری تخصصی الهیات در دنیا وجود دارد. کتابی را اخیراً ترجمه کردم که بخش های پایانی آن پیرامون پیامدهای الهیاتی فیزیک کوانتوم است. یک زمانی کلیسا با دانشمندانی مثل گالیله و ... برخورد می کرد اما امروز در واتیکان و ... تالارهای متعددی را به نام این دانشمندان نام گذاری کرده اند. امروز معتقدند کلیسا و کشیشان تنها زمانی می توانند در عرصه های مختلف علمی دخالت کنند که در آن رشته ها تخصص کافی پیدا کرده باشند. پاپ دستور داده انواع رشته های تخصصی باید برای کشیشان تدریس شود. امروز کشیشانی وجود دارند که ۴ مدرک دکتری دارند.

همایون همتی افزود: کشیش جامعه شناس، کشیش روانشناس، کشیش فیزیک دان و ... امروز وجود دارد. در روزگار ما الهیات با علوم طبیعی پیوند خورده است. امروز دانشگاه های کاتولیکی در کشورهای غربی شکل گرفته که افراد مستعد را حتی بورسیه نیز می نمایند. امروز شاخه هایی شکل گرفته مانند الهیات هنر، الهیات فرهنگ، الهیات فمینیستی، الهیات حقوق بشر، الهیات جهانی شدن، الهیات تکنولوژی، الهیات سایبری، الهیات ژنتیک و بحث اخلاق زیستی، الهیات سکولار، الهیات رقص، الهیات پوشاک، الهیات سینما، الهیات موسیقی و ... . این مباحث همچنین در رشته های فلسفه دین و فلسفه اخلاق نیز مطرح می شود. کافیست این موضوعات را در اینترنت جستجو کنید.

همتی در ادامه عنوان کرد: غلط است که بگوییم غرب امروز بی دین است و این نوع حرف ها را بدون مطالعه و اطلاع کافی بیان کنیم. امروز صدها قرآن شناس و اسلام شناس در دانشگاه های اروپا و آمریکا وجود دارد. در دانشگاه تل آویو مکتب اسلام شناسی وجود دارد. البته که مغرضانه کار می کنند اما ما چقدر از این مسایل اطلاع داریم؟ به عنوان مثال روی مسأله دستور قتل شاعر یهودی که پیامبر را هجو می کرد مقاله نوشته اند. یا می گویند علی (ع) با دختر زیبای یهودی ازدواج کرده است. خیلی از این مسایل را اصلاً ما خبر نداریم.

وی با شاره به علم کلام سنتی گفت: در گذشته بحث پنج اصل دینی و بحث جبر و اختیار و مباحثی پیرامون نبوت و امامت تحت عنوان علم کلام وجود داشته اما امروز دانش الهیات بسیار گسترش یافته و از منظر فلسفی با انواع و اقسام رویکردهای فلسفی مباحث الهیات را مورد توجه قرار می دهند. مباحث بنده در این سلسله جلسات از منظر کلام سنتی نیست. بلکه با رویکردهای علمی و نوینی که امروز در دانش الهیات وجود دارد به این موضوع خواهم پرداخت. در فلسفه غرب در گدشته تنها ۳ دلیل برای وجود خداوند وجود داشت اما امروز بیش از ۱۰ دلیل در فلسفه وجود خدا بیان می کنند. برای مثال برهان از راه معجزات، برهان از راه تجربه دینی، برهان اخلاقی، برهان از راه اجماع، برهان های عامه پسند و ... که کمتر اطلاع داریم و در آثار ما دیده نمی شود.

همایون همتی در ادامه گفت: به عنوان مثال با ساده اندیشی تئوری تکامل داروین را نقد می کنیم و کتاب های کوچک جیبی در این زمینه می نویسیم. اما داروینیست های معاصر را حتی نمی شناسیم و با حرف های جدید در این حوزه آشنا نیستیم. به عنوان مثال اپیستمولوژی تکاملی امروز داریم. در فلسفه اخلاق تئوری تکاملی اخلاق داریم که با ژنتیک گره خورده است و بسیار دشوار و پیچیده است. از طرفی نیز کشیش هایی دارند که هر کدام در رشته ای تخصص کافی پیدا کرده اند و از آخرین تحولات و پیشرفت های علمی مطلع اند و سعی می کنند میان دیدگاه های علمی و اعتقادات دینی خود هارمونی و هماهنگی ایجاد کنند. ما امروز در کشورمان به این نوع حرکت ها نیاز داریم. در گذشته دکتر بهشتی را داشتیم که به زبان آلمانی تسلط کامل داشت و با زبان آلمانی بسیاری از گفته های علمی را حاشیه زده و مورد نقد قرار داده است. اما امروز این گونه افراد را داریم؟

همتی سپس در موضوع تفسیرهای جدید از ایمان گفت: یکی از مباث الهیات معاصر تفسیر ایمان برای انسان مدرن است. مثلاً این که آیا ایمان از سنخ داگما و عقاید است؟ معرفتی و اپیستمیک است و یا یک حالت اگزیستانسیل است؟ ایمان جنبه شناختی دارد و یا از سنخ احساس است؟ ما هنوز می گوییم ایمان به زبان آوردن شهادتین است یا می گوییم ایمان اقرار به لسان، عمل به ارکان و تصدیق به قلب است و توضیح هم نمی دهیم. معلوم هم نیست که سند این گفته متعلق به امام سجاد است یا امام علی و یا امام باقر. الهیات امروز دغدغه وجودی انسان را تفسیر می کند، تنهایی و غربت آدمی را، مسأله هبوط و از بهشت رانده شدن آدم، گناه آلوده بودن انسان، تفسیر جدید از آمرزش و رستگاری، تجربه دینی، پلورالیسم و تنوع دینی و موضوعاتی از این دست می پردازد. امروز بیش از ۸ هزار دین و فرقه جدید در دنیا داریم. اما ما امروز هنوز می گوییم خاتمیت. با این تفکر چگونه می خواهیم با دنیا وارد گفتگو شویم و عقایدمان را بیان کنیم؟ در عرصه رقابت ادیان هستیم. آن ها هم مدافع دین خود هستند و روش های جذاب برای تبلیغ دین خود به وجود آورده اند. الهیات معاصر به ما می آموزد که چگونه با این ها مواجه شویم.

وی افزود: یک زمانی سلمان فارسی با دیدن امیرالمؤمنین می گفت جواب سوالم را گرفتم. به قول مولانا:

ای لقای تو جواب هر سوال            مشکل از تو حل شود بی قیل و قال

امروز این فطرت های پاک نیست. از در و دیوار شبهه می بارد. انواع اعتیاد و مشکلات روحی و هم جنس بازی و ... است. باید مواجهه علمی و واقع بینانه داشته باشیم. انواع عرفان ها و خداشناسی ها را ارائه داده اند. بحثی در دنیا مطرح شد که در هزاره سوم چگونه باید الهیات را بیان کنیم. این که گفتند در این حوزه نیاز به paradigm change داریم. در قم یا نجف یک سمینار در این باره برگزار نشد. در حالی که فقط در دانشگاه فرانکفورت آلمان ده ها کنفرانس گذاشتند و به عنوان مثال نصر حامد ابوزید را دعوت کردند. پدیده های پاراپسیکولوژیک یا فراروانشناسی امروز مطرح است. ارتباط این قدرت های روحی با معجزه چیست؟ امروز روی این ها مطالعه صورت می دهند.

همایون همتی در انتها اظهار داشت: در یکی از جلسات دیالوگ ادیان در آمریکا یکی از روحانیون ما دعوت بود. وقتی خواست سخنرانی کند با یک لحن پدرانه ای گفت شما مسیحیان دست از اعتقاد به ۳ خدا بر دارید، خداوند یکی بیشتر نیست. به محض گفتن این حرف یکی از حضار ناراحت شد و گفت شما نیاز نیست عقاید ما را تفسیر کنید شما دیدگاه های خودتان را بگویید ما هم عقاید خودمان را. سپس گفت: می خواهید من هم راجع به اسلام صحبت کنم؟ شما به ۸ خدا اعتقاد دارید. ۷ صفت ذاتی برای خداوند قائل هستید: علم، اراده، حیات، قدرت، سمع، بصر و تکلم که به این ها آباء سبعه یا امهات سبعه می گویند. این ۷ صفت را می گویید قدیم و واجب الوجود بالذات. خود ذات خداوند هم واجب الوجود است که می گویید قدمای ثمان. ۸ موجود قدیم واجب الوجود که می شود ۸ خدا. در دیالوگ روحیه دیالوگی و صبر و ادب نیاز دارند. هدف از دیالوگ نزدیک شدن است. یک فردی شاید در فقه تخصص داشته باشد اما به درد دیالوگ نخورد.

گزارش از محمد بحرینی