از مکتبخانه تا مدرسه

با آغاز تربیت مدرن، بسیاری از روشنفکران قاجار که تحصیل به شیوه جدید را تجربه کرده بودند، به نقد از شیوه سنتی آموزش پرداختند و از جمله مکتبخانه‌ها را که مراکز نخستین یادگیری‌ها بودند مورد انتقاد قرار دادند. زین‌العابدین مراغه‌ای صاحب کتاب «سیاحت‌نامه ابراهیم بیگ» از جمله این افراد است که در شرح حال خود در رابطه با سال‌های مکتب چنین نوشته است:  «هنگامی که هشت مراحل زندگی را طی کرده بودم به دبستانم گذاشته و مشغول تعلیم و تربیت گشته، هشت سال راه مکتبخانه پیمودم ولی چه مکتب و چه تربیت و چه معلم؟ مسلمان نشنود، کافر نبیند. در تحصیل چنین مکاتب، که الف را از با تشخیص نداده، با جهل مرکب بعد از هشت سال بیرون آمده و در سایه ظلمت آن مکاتب، ابدالدهر هم در این جهل و نادانی به سر خواهم برد.»

منبع: اقبال قاسمی پویا، مدارس جدید در دوره قاجاریه، مرکز نشر دانشگاهی، 1377.