گفته‌ها

سفرنامه‌نويسان اروپايي مراسم عزاداري ماه محرم را بيش از ساير مراسم‌ و آداب و رسوم مردم ايران در سفرنامه‌هاي خود توصيف كرده‌اند. هرچند شرح و بسط تمام مراسم محرم از سفرنامه‌ها مقدور نيست، زيرا برخي نويسندگان از قبيل تونو، تاورنيه، لوبرن و ... در اين‌باره جزئيات مفصلي را در سياحت‌نامه‌هاي خود آورده‌اند و اغلب شرح واحدي از واقعه در چند سفرنامه تكرار شده است. سفرنامه‌نويساني كه در سه دوره صفويه، زنديه و قاجاريه به ايران آمده‌اند، در شرح مشاهدات خود از مراسم عزاداري كم و بيش به برخي نكات مشترك اشاره كرده‌اند. نكته‌اي كه در همه سفرنامه‌ها ديده مي‌شود، توجه خاص حاكمان صفوي و به‌ويژه قاجاري به برگزاري اين مراسم است. براساس اظهارات اين سفرنامه‌نويسان، توجه شاهان صفوي و قاجاري موجب شد كه به تدريج بر تعداد بناها و تكايايي كه مكان‌هاي برگزاري اين مراسم بودند، افزوده شود و اقبال عموم به اين مراسم بيشتر شود.

- بخشی از مقاله «بازتاب آیین‌های محرم در سفرنامه‌های اروپاییان (از صفویه تا قاجاریه) نوشته دکتر مصطفي خلعتبري ليماکي