تحول نظام آموزشی در مدارس

در اسفند ۱۳۰۰ شمسی قانون شورای‌عالی معارف به تصویب مجلس رسید که به موجب آن تمام امور اجرایی مدارس‌؛ مانند برگزاری امتحانات‌، تهیه برنامه‌های درسی و آموزشی و تشخیص صلاحیت علمی و اخلاقی معلمان‌، به شورای‌عالی معارف واگذار شد. به سفارش شورای‌عالی معارف مقرر شد با بررسی نظام آموزش و پرورش کشورهای اروپایی‌، الگویی برای نظام آموزشی کشور انتخاب شود. سرانجام سیستم آموزش مدارس فرانسه به‌عنوان الگوی مدارس ایرانی پذیرفته شد.

از 1300 اصلاح نظام آموزش و پرورش در دستور کار دولت قرار گرفت. قانون‌ها و تصویب‌نامه‌هایی درباره آموزش عمومی و اجباری رایگان ابتدایی، دبیرستان، آموزش‌عالی و همچنین تاسیس شبکه آموزش غیرمذهبی دولت و حتی آموزشگاه‌ها و دانشکده‌های علوم‌تربیتی وضع شدند. تمامی امور اجرایی مدارس‌، مانند برگزاری امتحانات‌، تهیه برنامه‌های درسی و آموزشی و تشخیص صلاحیت علمی و اخلاقی معلمان‌، به شورای‌عالی معارف واگذار شد. همچنین در قانون تربیت‌معلم‌، مصوب اسفند ۱۳۱۲ پیش‌بینی شده بود که در مدت ۵ سال‌ آینده‌، تعداد ۲۵ دانشسرا تاسیس شود. در قانون مذکور برای فارغ‌التحصیلان دانشسراهای مقدماتی و دانشسرای عالی و در قانون تاسیس دانشگاه تهران برای دانشسرایان و استادان، شیوه استخدام و ده درجه خدمت و ترتیب ارتقا و بازنشستگی پیش‌بینی شد و برای اولین‌بار معلم، خدمتگزار رسمی مملکت محسوب و آتیه وی تامین و مستحکم شد. در شهریور 1320 تعداد ۳۶ دانشسرا در سراسر کشور وجود داشت.

ایران از اوایل قرن نوزدهم شروع به فرستادن دانشجویان به خارج برای ادامه تحصیل کرده بود و ‌این کار تا شروع جنگ‌جهانی اول به تناوب ادامه داشت. پس از پایان جنگ‌، فشار نیاز به کادرهای تحصیلکرده و آموزش دیده‌، دولت‌ ایران را مجبور کرد به فکر از سرگیری اعزام دانشجو به خارج برای فراگیری علوم تخصصی بیفتد. اولین گام‌های دیپلماتیک در راستای‌ این هدف در سال ۱۳۰۰ برداشته شد. کودتای رضاشاه باعث قطع‌ این برنامه نشد‌، چون سال بعد اولین گروه ۶۰ نفری به دانشکده‌های نظامی‌ فرانسه فرستاده شدند. ایالات‌متحده آمریکا از اولین کشورهایی بود که پس از جنگ دانشجویان بورسیه‌ ایرانی را پذیرفت که تعدادی از ‌ایشان برای تحصیل در رشته تعلیم و تربیت‌ که ظاهرا در آمریکا پیشرفته‌تر از اروپا پنداشته می‌شد‌، به آنجا رفتند. به هر حال اروپا مقصد اصلی دانشجویان بورسیه دولتی بود. در سال ۱۳۰۵ اولین گروه بیست نفره برای تحصیل در رشته مهندسی عازم اروپا شدند.

همه آنان با رضایت کامل دولت فرانسه به آن کشور رفتند. در همان سال‌ ایران ۹ دانشجو را به دانشکده نیروی دریایی‌ ایتالیا فرستاد. در سال ۱۳۰۷ با‌ ایجاد بورس کامل دولتی‌ این برنامه ادامه یافت. در مجلس لایحه‌ای به تصویب رسید که هر ساله صد دانشجو به اروپا اعزام شوند. تجربه دانشجویان ‌ایرانی در کشورهایی مانند آلمان، شالوده‌ای شد برای فعالیت سیاسی مخالف رژیم رضاشاه که نقشی حیاتی در زندگی سیاسی کشور در پی استعفای او‌ ایفا کرد. بیشتر کسانی که برگشتند در مشاغل اداری و سیاسی دارای مقام‌های برجسته‌ای شدند. عده زیادی نیز به‌عنوان متخصص و روزنامه‌نگار به کار پرداختند یا به تدریس در دانشگاه مشغول شدند.