نور حقیقت خواهد تابید

خیابانی در سال 1295 دوستان آزادی‌خواه و مبارزش را - كه اغلب «دموكرات» نامیده می‌شدند - گردآورد و كمیته‌ای تشكیل داد. سپس همه نمایندگان دموكرات و آزادیخواه را از سراسر آذربایجان به تبریز دعوت کرد که نتیجه آن برگزاری یک همایش بزرگ بود. در این همایش استانی، 480 نفر شركت داشتند. تشكیلات فرقه دموكرات كه پنج سال پیش تعطیل شده بود، دوباره تاسیس شد. در جریان این كنفرانس، انتشار روزنامه «تجدد»، ارگان تشكیلات دموكرات، مورد تصویب قرار گرفت و خیابانی مدیرمسوول و صاحب امتیاز روزنامه شد. نخستین شماره تجدد در بیستم فروردین ماه 1296 (8 رجب 1335) انتشار یافت.

شیخ در اولین شماره تجدد، مقاله‌ای تحت‌عنوان «نور حقیقت خواهد تابید» نوشت و لزوم اجرای قوانین مشروطیت و احیای آن را بیان كرد. در مرداد 1298 انتخابات مجلس چهارم برگزار شد. خیابانی با داشتن 9 هزار رای، حائز اكثریت آرا بود. در اثنای انتخابات، متن قرارداد 1919 بین دولت ایران و انگلیس امضا و در ایران منتشر شد. این پیمان ننگین را وثوق‌الدوله، نخست‌وزیر ایران، با نمایندگان انگلیس منعقد كرده بود. وثوق‌الدوله، سال‌ها پیش با قبول اولتیماتوم روس، ضربه مهلكی به پیكر مشروطیت زده بود و اینك با امضای قرارداد استعماری دیگر درصدد بود كه اختیار كامل امور مالی، گمركی و نظامی ایران را به‌دست مستشاران انگلیسی بدهد و كشور را تحت‌الحمایه بریتانیا گرداند. در پی انتشار متن قرارداد، موجی از اعتراض و ناخشنودی در ایران پدید آمد. فرقه دموكرات در تبریز به رهبری خیابانی علیه قرارداد 1919 وارد عمل شد و روزنامه تجدد نوشت: تا زمانی كه قرارداد به تصویب مجلس نرسیده، ورق پاره‌ای بیش نیست و اعتباری ندارد.

منبع: قیام شیخ‌محمد خیابانی در تبریز، علی آذری، چاپ چهارم، تهران، 1362