کتاب «قدرت ارتباطات» کاستلز نقد شد

به گزارش خبرنگار مهر، مراسم نقد کتاب «قدرت ارتباطات» نوشته امانوئل کاستلز با ترجمه حسین بصیریان جهرمی صبح امروز در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد.

در ابتدای این جلسه حسین بصیریان جهرمی ضمن معرفی نویسنده اثر توضیحی مختصر درباره کتاب داد و گفت: امانوئل کاستلز کتاب قدرت ارتباطات را یکی از مهمترین کتاب  های خود در دهه اخیر می داند.

قدرت حاضر قدرت به توان دو است

وی در ادامه افزود: قدرت ارتباطات پنج فصل دارد که عناوین آن عبارت است از: قدرت در جامعه شبکه ای، ارتباطات در عصر دیجیتال، شبکه های ذهن قدرت، برنامه ریزی شبکه های ارتباطی و برنامه ریزی مجدد شبکه های ارتباطی. کاستلز در این اثر بر روی مفهوم قدرت و اصطلاح جدیدی با عنوان ... که بنده ارتباطات خودانگیز ترجمه کردم، تاکید دارد.

سخنران بعدی این مراسم مسعود کوثری استاد ارتباطات دانشگاه تهران بود.وی گفت: در کتاب «نقد ارتباطات» مباحث تازه ای مطرح می شود که با سایر کتاب های کاستلز متفاوت است. یکی از این مباحث تازه بحث mass self communication و مورد دیگر بحث سیاستگذاری است. کاستلز در این کتاب مطرح می کند که آیا لازم است که ما وارد دوران جدیدی از سیاستگذاری بشویم یا نه. پاسخ بنده به این سوال مثبت است. چنانکه در جامعه و جهان امروز هم با وضع گردش و حرکت پیام مواجه است.

کوثری ادامه داد بحث قدرت در این کتاب را می توان به نوعی قدرت به توان دو دانست، ریشه مفهوم قدرت که کاستلز از آن حرف زده بر اساس تعریف وبر از قدرت است. اینکه بنده به اصطلاح «قدرت به توان دو» اشاره کردم به این معنی است که هم ذات قدرت رابطه ای است و هم جامعه مبتنی بر رابطه ای بودن است به بیان دیگر جامعه بدون مفهوم رابطه ای قابل فهم نیست. بنابراین قدرت حاضر که قدرت به توان دو است از قدرت جامعه سنتی قویتر و قدرتمندتر است.

این استاد دانشگاه در پایان اضافه کرد:دیوید لیون در دهه ۹۰ سه کتاب درباره جامعه نظارتی نوشت. امروز در جامعه ای که قدرت به توان دو می باشد بحث نظارتی بودن و کنترل بسیار متناسب است.

کاستلز در یک عرصه متوقف نشده است

سخنران بعدی این مراسم هادی خانیکی استاد دانشگاه علامه طباطبایی بود. وی با اشاره به اینکه کاستلز اندیشمندی است که در یک عرصه متوقف نشده است، گفت: کاستلز هرگز خودش را محدود به یک چارچوب تفکر نکرده و یکی از نظریه پردازان سیاستگذاری در فضای متغیر است. ضمنا این استاد ارتباطات جزو اساتید پراستناد است به همین دلیل هم از مفاهیمی که مطرح می کند نمی شود، گذشت.

وی افزود: کتاب نقد ارتباطات کاستلز مکمل سه گانه معروف اوست، بحث محوری کاستلز در این کتاب درباره تحول بین فناوری و فرهنگ است. او در این کتاب قدرت را عنوان یک ظرفیت رابطه ای و مفهوم سیال در نظر می گیرد. حرف اصلی کاستلز در این کتاب این است که قدرت ارتباطات سه جنبه دارد.

خانیکی در ادامه با اشاره به سه جنبه که پیش از این اشاره کرده بود، گفت: چند بعدی بودن ارتباطات و شکل گرفتن حول شبکه ها، شبکه های قدرت در حوزه های مختلف شبکه سازی می کنند و اینکه شبکه قدرت حول نهادهای سیاسی شکل می گیرد و در نتیجه سیاست نقش بنیادی در شکل گیری قدرت دارد و از همین جا هم بحث سیاستگذاری آغاز می شود حرف اصلی کاستلز در کتاب نامبرده است. خلاصه اینکه فهم کاستلز می تواند به فهم تغییر در جامعه و جهان امروز به ما کمک کند.

آخرین سخنران این جلسه حسینعلی افخمی عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی و استاد ارتباطات بود. وی گفت: کتاب نقد ارتباطات بخشی از ادبیاتی است که در ۲۰ سال اخیر در ایران تولید شده است. قدرت، شبکه و ارتباطات هم جزو کلیدواژه های اصلی این کتاب هستند. کاستلز در این کتاب قدرت را با شبکه تلفیق میکند. مفهوم شبکه برای اولین بار توسط مردم شناسان مطرح شد ولی در علوم دیگر مثل ریاضی هم از این اصطلاح استفاده می شود.

کتاب دوباره ترجمه و و یرایش شود

وی افزود: یکی از مشکلات ما در حوزه ارتباطات این است که در دانش و آموزش در یک بخش هایی خیلی عقب و در یک بخش هایی خیلی جلو هستیم؛ مثلا در حوزه ارتباطات گروهی در درس های دانشگاهی واحد درسی با این موضوع نداریم. کاستلز معتقد است ما با تکنولوژی جدید وارد ارتباطات خودگزین شده ایم و در واقع یک نوع ارتباط جدید به ارتباط قبلی اضافه شده است. یکی از دلایلی که در ایران کاستلز را بیشتر می شناسیم این است که جریان حاکم در ذهن ما جریان جبر گرایی مک لوهان است و چون کاستلز به مک لوهان نزدیک است ما با این دو بیشتر ارتباط برقرار می کنیم و اسمی از سایر افراد این حوزه نمی آوریم. نکته ای که من میخواهم به آن برسم این است که این کتاب که از کاستلز ترجمه شده افتخار بزرگی است ولی خواننده کتاب نباید فکر کند که آنچه در این اثر آمده غیرقابل تغییر است و همه آنچه که باید از ارتباطات بداند همین است.

افخمی افزود: به عنوان مثال یکی از ایراداتی که به نظریات کاستلز وارد است ایراد به نظر او درباره انقلاب عربی است. چراکه درباره انقلاب عربی کاستلز نقش اینترنت را خیلی جدی گرفت و اصطلاح انقلاب اینترنتی را مطرح کرد. در حالی که این گونه  نبود و ضریب نفوذ اینترنت در کشورهایی که انقلاب عربی رخ داد نسبت به خیلی از کشورهای دیگر رقم بسیار پایینی داشت.

عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی در پایان تصریح کرد کاستلز در این کتاب با مطرح کردن mass self communication می خواهد ارتباط جمعی را زیر سوال ببرد و یکی از نقدهای بنده از اثر حاضر این است که ترجمه خودگزین و یا خودانگیز ترجمه مناسبی نیست. توصیه نهایی من اینکه این کتاب باردیگر ترجمه و در کنار آن به صورت جداگانه ویراستاری شود تا از چیزی که از الان است بهتر شود.

این جلسه با پرسش و پاسخ میان حاضرین و اساتید حاضر در جلسه تمام شد.