غدیر، نقطه‌ عطفی در اندیشه شیعه است/ دیدگاه اهل تسنن نسبت به غدیر

خبرگزاری مهر، گروه دین و اندیشه: واقعه غدیر از مهمترین اتفاقات تاریخ اسلام است که مورد توجه شیعیان و حتی اهل سنت قرار دارد. واقعه ای که در آن با انتصاب ولی خدا، ریسمان امامت برای چنگ زندن مومنان مهیا شد.

درخصوص واقعه غدیر و اهمیت آن با سیدمحمدحسین بدلا، استادیار گروه معارف دانشگاه آزاد اسلامی و مدرس حوزه و پژوهشگر حوزه علوم اسلامی به گفتگو نشستیم.

*لطفا در مورد واقعه غدیر بفرمایید و  اینکه چه جایگاهی در اندیشه شیعیان دارد و اینکه اهل سنت چگونه به این واقعه می نگرند؟

واقعه[span dir='LTR']‌غدیر، نقطه‌ عطفی در اندیشه شیعه است و در واقع شالوده‌ فکری و عقیدتی تشیع را تشکیل می دهد اما با این حال به عنوان یکی از حقایق انکارناپذیر صدر اسلام و زندگی رسول خدا (ص) مورد توجه اهل سنت نیز بوده است

واقعه[span dir='LTR']‌غدیر، نقطه‌ عطفی در اندیشه شیعه است و در واقع شالوده‌ فکری و عقیدتی تشیع را تشکیل می دهد اما با این حال به عنوان یکی از حقایق انکارناپذیر صدر اسلام و زندگی رسول خدا (ص) مورد توجه اهل سنت نیز بوده است. از آنجا که امامت یکی از اصول مذهب تشیع است، شیعه برای اثبات این اصل به واقعه غدیر استناد می کند.

پیامبر اسلام، پس از هجرت به مدینه نتوانستند اعمال حج را به جا بیاورند، اگر چه فرصت بازگشت، هنگام فتح مکه برای ایشان به وجود آمد اما انجام مناسک حج به شیوه‌اسلامی در ماه ذی الحجه میسر نگشت.

در ماه ذی القعده سال دهم هجرت، رسول خدا (ص) به مردم اعلام نمود که قصد انجام حج را دارد و بسیاری از مردم همراه ایشان شدند. مراسم حج به پایان رسید و مسلمانان آماده شدند تا راهی شهر و دیار خود شوند. هنگام بازگشت، پیامبر مامور می شود تا مردم را از فرمان خدا آگاه کند، بنابراین جمعیتی حدود دوازده هزار نفر در بیابان غدیر در نزدیکی منطقه جحفه گرد آمدند تا به خطبه رسول خدا گوش فرا دهند.

پیامبر پس از حمد و ستایش خداوند، از مردم پرسید: شما چگونه درباره‌من شهادت می دهید؟

مسلمانان پاسخ دادند: شهادت می دهیم که تو فرمان خدا را ابلاغ کردی و ما را به نیکی ها دعوت نمودی، خداوند تو را پاداش نیک دهد.

آن گاه پیامبر، بار دیگر پرسید: ای مردم! چه کسی نسبت به مومنان سزاوارتر از خودشان است؟

مردم پاسخ دادند: خدا و پیامبر او داناترند [و بهتر می دانند].

آنگاه رسول خدا نزول فرشته[span dir='LTR']‌وحی و آخرین فرمان الهی پیرامون بیعت عمومی مردم با حضرت علی (ع) را مطرح کرد و از همگان اقرار و اعتراف گرفت و در پایان سخنرانی، فرمان داد تا مرد و زن در صحرای غدیر با امیرمومنان بیعت کنند. بیعت تک تک افراد این جمعیت عظیم، سه روز به طول انجامید. این واقعه، در روز پنج شنبه، هجدهم ذی الحجه اتفاق افتاد.

*به چه دلیل واقعه غدیر برای شیعه به این میزان اهمیت دارد؟

در اندیشه تشیع، انتخاب جانشینان پیامبر، توسط خداوند متعال صورت می گیرد و برای معرفی چنین جانشینانی که باید صالح ترین و پاک ترین افراد بشر باشند، باید اعلامی عمومی و فراگیر صورت پذیرد.

بنابراین موسم حج که بزرگترین همایش مسلمانان است، انتخاب می شود. اعلام ولایت و جانشینی مولای متقیان نه در خلال برگزاری مناسک حج، بلکه پس از آن انجام شد. به نظر می رسد که این زمان بدین جهت انتخاب شد تا ذهن مردم کاملا از دغدغه انجام مناسک فارغ باشد و در ضمن آخرین پیامی که به دیار خود می برند، خبر جانشینی حضرت علی (ع) باشد.

*آیا غیر از شواهد تاریخی، در قرآن کریم هم به این موضوع اشاره شده است؟

در میان آیات قرآن کریم دو آیه از سوره‌مائده مرتبط با موضوع غدیر هستند.

در آیه ۶۷ سوره‌مائده پیامبر را چنین مورد خطاب می دهد: «ای پیامبر! آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است، کاملًا برسان! و اگر [چنین] نکنی، رسالت او را انجام نداده‏ای! خداوند تو را از [خطرات احتمالی] مردم نگاه می‏دارد؛ و خداوند، جمعیّت کافران [لجوج] را هدایت نمی‏ کند.»

[cite]جلال الدین سیوطی (متوفی ۹۱۱ ق) از علماء اهل سنت در تفسیر «الدر المنثور»، درباره[span dir='LTR']‌ شأن نزول آیه ۶۷ سوره مائده، انتصاب حضرت علی (ع) در روز غدیر را مطرح می کند

جلال الدین سیوطی (متوفی ۹۱۱ ق) از علماء اهل سنت در تفسیر «الدر المنثور»، درباره[span dir='LTR']‌ شأن نزول این آیه، انتصاب حضرت علی (ع) در روز غدیر را مطرح می کند.

آیه دیگری که به این واقعه مرتبط است آیه ۳ سوره‌مائده است:

«امروز، کافران از آیین شما، مأیوس شدند؛ بنا بر این، از آنها نترسید! و از [مخالفت] من بترسید! امروز، دین شما را کامل کردم؛ و نعمت خود را بر شما تمام نمودم؛ و اسلام را به عنوان آیین [جاودان] شما پذیرفتم‏.»

در اینجا بحث مهمی پیش می‏آید که منظور ازکلمه «الیوم» (امروز) در آیات شریفه کدام روز است؟ کدام روز است که این چهار جهت در آن جمع شده هم کافران در آن مایوس شده ‏اند، و هم دین کامل شده، و هم نعمت خدا تکامل یافته، و هم خداوند، اسلام را به عنوان آیین نهایی مردم جهان پذیرفته است.

در میان مفسران سخن بسیار است ولی آنچه جای شک نیست این است که چنین روزی باید روز بسیار مهمی در تاریخ اسلام باشد، نه یک روز عادی؛ زیرا این همه اهمیت برای یک روز عادی معنی ندارد و بدین جهت در پاره ‏ای از روایات آمده است که بعضی از یهود و نصاری با شنیدن این آیه گفتند اگر چنین آیه‏ ای در کتب آسمانی ما نقل شده بود، ما آن روز را روز عید قرار می‏ دادیم‏.

اکنون باید از روی نشانه ‏ها و تاریخ نزول این آیه و تاریخ زندگانی پیامبر (ص) و روایاتی که از منابع مختلف اسلامی بدست ما رسیده این روز مهم را پیدا کنیم.

آیا منظور از آن روز عرفه در آخرین حج پیامبر (ص) است همان طور که جمعی از مفسران احتمال داده ‏اند.

پاسخ این سؤال نیز منفی است، زیرا نشانه ‏های فوق بر آن روز نیز تطبیق نمی کند، چون حادثه خاصی که باعث یاس کفار بشود در آن روز واقع نشد.

آیا منظور انبوه اجتماع مسلمانان است که قبل از روز عرفه نیز در خدمت پیغمبر (ص) در مکه بودند.

و آیا مراد روز فتح مکه است -چنان که بعضی احتمال داده‏اند- با اینکه تاریخ نزول این سوره مدتها بعد از فتح مکه بوده است و یا منظور روز نزول آیات سوره برائت است که آنهم مدتها قبل از نزول این سوره بوده است؟ و از همه عجیب تر احتمالی است که بعضی داده ‏اند که این روز، روز ظهور اسلام و یا بعثت پیامبر ص باشد با اینکه آنها هیچگونه ارتباطی با روز نزول این آیه ندارند و سال های متمادی در میان آنها فاصله بوده است.

در اینجا احتمال دیگری هست که تمام مفسران شیعه آن را در کتب خود آورده ‏اند و روایات متعددی آن را تایید می‏ کند و با محتویات آیه کاملا سازگار است و آن اینکه منظور روز غدیر خم است، روزی که پیامبر اسلام (ص) امیر مؤمنان‏ علی (ع) را رسما برای جانشینی خود تعیین کرد، آن روز بود که کفار در میان امواج یاس فرو رفتند، زیرا انتظار داشتند که آئین اسلام قائم به شخص باشد و با وفات پیامبر، اوضاع به حال سابق برگردد، و اسلام تدریجا برچیده شود، اما هنگامی که مشاهده کردند مردی که از نظر علم و تقوا و قدرت و عدالت بعد از پیامبر در میان مسلمانان بی‏ نظیر بود بعنوان جانشینی پیامبر (ص) انتخاب شد و از مردم برای او بیعت گرفت یاس و نومیدی نسبت به آینده اسلام آنها را فرا گرفت و فهمیدند که آئینی است ریشه‏ دار و پایدار.

*خطبه پیامبر در روز غدیر و روایات معصومان (ع) در این خصوص، چگونه در تاریخ انعکاس داشته است؟

[cite]علامه امینی در«الغدیر» حدیث غدیر را از ۱۱۰ نفر از صحابه پیامبر (ص) و با اسناد و مدارک و از ۸۴ نفر از تابعین و از ۳۶۰ دانشمند و کتاب معروف اسلامی نقل کرده است که نشان می ‏دهد حدیث مزبور یکی از قطعی ‏ترین روایات متواتر است

خطبه پیامبر در این روز و بخش هایی از آن که به حدیث غدیر معروف است، در بسیاری از کتب شیعه و اهل سنت آمده است.

تواتر حدیث غدیر در بین شیعیان امری واضح است. در تفسیر برهان و نور الثقلین از تفاسیر شیعه، ده روایت از طرق مختلف نقل شده که این آیه در باره حضرت علی (ع) یا روز غدیر خم نازل گردیده است.

علامه امینی در«الغدیر» حدیث غدیر را از ۱۱۰ نفر از صحابه پیامبر (ص) و با اسناد و مدارک و از ۸۴ نفر از تابعین و از ۳۶۰ دانشمند و کتاب معروف اسلامی نقل کرده است که نشان می ‏دهد حدیث مزبور یکی از قطعی ‏ترین روایات متواتر است.

زندگی امامان ما نشان می دهد که ایشان توجه خاصی به این روز داشته اند. امام صادق (ع) این روز را در کنار روز جمعه، قربان و فطر، چهار عید بزرگ می دانند که از همه احترامش بیشتر است.

رسول خدا (ص) در خطبه غدیر از مردم می خواهند که پیام ولایت را حاضرین به غائبین و پدران به فرزندان تا روز قیامت برسانند. در واقع بزرگداشت غدیر، یادآوری و بازآموزی فضائل و کرامات امیرمومنان و راهی برای فراگیری و عمل به سیره آن بزرگوار است.