اسم و رسم دانشگاه بر تصورات دانشجویان چه تاثیری دارد

به گزارش خبرنگار مهر، مقاله «ابعاد تصویر دانشگاهی؛ مطالعه نگرش و تصورات دانشجویان» توسط جمال سلیمی استادیار گروه علوم تربیتی دانشگاه کردستان، کیوان بلندهمتان استادیار گروه علوم تربیتی دانشگاه کردستان و آرش عبدی دانشجوی کارشناسی ارشد رشته برنامه ریزی آموزشی دانشگاه کردستان در فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی در آموزش عالی، دوره ۲۲، شماره ۴ به چاپ رسیده است. 

هدف این پژوهش شناسایی ابعاد و مؤلفه های تشکیل دهنده تصویر دانشجویان از دانشگاه و همچنین بررسی میزان اهمیت و نقش این مؤلفه ها از نظر آنان بود. رویکرد پژوهش از نوع آمیخته (اکتشافی) بود.

در بخش کیفی از روش پژوهش پدیدارشناسی توصیفی کلایزی و برای جمع آوری داده ها از ابزار مصاحبه نیمه ساختارمند استفاده شد. مشارکت کنندگان در بخش کیفی ۲۰ نفر از دانشجویان تحصیلات تکمیلی از ۶ دانشکده با رشته های تحصیلی مختلف بودند که به صورت هدفمند انتخاب شدند و فرایند جمع آوری اطلاعات تا رسیدن به اشباع نظری ادامه یافت.

نتایج پژوهش در بخش کیفی شامل سه طبقه توصیفی وضعیت آموزشی (کمی و کیفی)، وضعیت پژوهش و امکانات رفاهی و تسهیلات اسکان و روش پژوهش در بخش کمی توصیفی پیمایشی بود.

جامعه آماری در بخش کمی ۲۷۰ نفر از دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه کردستان بودند که بر اساس فرمول تعیین حجم نمونه کوکران انتخاب شدند.

نتایج آزمون تحلیل عاملی نشان داد که سؤالات پرسشنامه برای معرفی مؤلفه های تشکیل دهنده تصویر سازمانی دانشگاه دارای برازش مطلوبی بودند و نتایج آزمون فریدمن نشان داد که
بعد اسم و رسم و قدمت دانشگاه بیشترین و بعد هزینه های دانشگاه کمترین اهمیت را در شکل دادن به تصویر دانشگاهی دانشجویان داشته است.

همچنین نتایج آزمون همبستگی نشان داد که میان بیشتر ابعاد تشکیل دهنده تصویر دانشگاهی دانشجویان در ارتباط با یکدیگر رابطه معنادار وجود دارد و نتایج آزمون t مستقل نشان داد که بر اساس تفکیک جنسیت فقط در بعد اجتماعی میان دانشجویان زن و مرد اختلاف معنادار وجود دارد. در تفکیک بر اساس مقطع تحصیلی هم در بعد کارکرد اجتماعی و هم هزینه های دانشگاه میان دانشجویان کارشناسی و تحصیلات تکمیلی تفاوت معنادار وجود داشت.

نظام آموزش عالی در فرایند توسعه ملی و ایجاد موازنه بین ابعاد مختلف توسعه یافتگی کشور نقش اساسی و محوری دارد. سرمایه گذاری اصولی در این بخش در ایجاد امکانات و تسهیلات برای نسل های آینده و اقدام صحیح در جهت توسعه علمی کشور نقش مهمی دارد.

در دهه های اخیر، نظام آموزش عالی به علل مواجهه با رشد فناوری، تغییرات وسیع اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی و تأمین نیازهای جامعه با موضوعات اساسی روبه رو شده است.

هر مؤسسه ای تصویری دارد، هرچند که خوب برنامه ریزی شده باشد یا خیر. تصویر خوب می تواند راه های زیادی برای موفقیت سازمان ها پیشنهاد دهد.

«تصویر دانشگاهی» عبارت از برداشت و انتظاراتی است که افراد ذینفع، ذیربط و ذیصلاح درخصوص کارکردهای دانشگاه دارند.

برای مواجهه با تغییرات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی، دانشگاهها مجبورند برای ایجاد و حفظ برندهای قوی خود بیشتر در فعالیت های بازاریابی درگیر شوند و به منظور افزایش آگاهی و دانش خودشان و برنامه ریزی برای دوره های آموزشی درون دانشگاه (رشته ها و گرایش ها) از حجم وسیعی از پیشنهادها استفاده کنند.

در نتیجه، تصویر دانشگاه اغلب از ایده هایی درباره دانشکده، برنامه درسی، کیفیت تدریس و رابطه برنامه های درسی و آموزشی با واقعیت های زندگی اجتماعی شکل می گیرد.

بررسی پیشینه حاکی از آن است که تصویر ذهنی از دانشگاه بخشی از واقعیت های زندگی دانشگاهی است که مدیریت میتواند بر اساس شناخت آنها در ایجاد تغییر و هدایت سازمان تلاش کند یا در شرایط خاص بر اساس ایجاد تصاویر ذهنی مرتبط با راهبردهای دانشگاه واقعیت ها را تغییر دهد.

در مورد دوم، در صورتی که تصاویر ذهنی ساخته شده نتواند با واقعیت های جدید سازگار باشد، خطر از دست دادن مشروعیت مدیریت نزد مخاطبان به جد وجود دارد.

در مدیریت دانشگاهی مهمترین نوع این تصاویر از طریق معرفی آرمان های دانشگاه و تبدیل آنها به تصاویر ذهنی نزد دانشجو یا هیئت علمی شکل می گیرد که از طریق آنها می توان باور برتری دانشگاه را نسبت به دانشگاه های دیگر ایجاد کرد.

مشارکت کنندگان در بخش کیفی پژوهش ۲۰ نفر از دانشجویان تحصیلات تکمیلی از ۶ دانشکده ادبیات و زبانهای خارجی، دانشکده علوم پایه، دانشکده مهندسی، دانشکده کشاورزی، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی و دانشکده منابع طبیعی به صورت هدفمند و به گونه ای که تنوع رشته ای و حوزه تحقیق دانشجویان رعایت شود، انتخاب شدند.

مصاحبه های نیمه ساختارمند با هر دانشجو به صورت فردی -به مدت تقریبی ۳۰ دقیقه انجام شد.

جامعه آماری پژوهش در بخش کمی کلیه دانشجویان دانشگاه کردستان در سال ۹۴-۹۵ بودند که در ۶ دانشکده به تفکیک تحصیل می کردند. این تعداد بر اساس آمار رسمی دانشگاه ۷ هزار و  ۸۵۴ نفر بودند. با استفاده از فرمول کوکران تعداد ۳۶۷ نفر با استفاده از روش نمونه گیری طبقه ای نسبی تعیین شدند. از تعداد ۳۶۷ پرسشنامه تحویل داده شده به دانشجویان حدود ۲۷۰ پرسشنامه به صورت کامل تحویل و تحلیل شد.

ابعاد تصویر دانشگاهی شامل بعد موقعیت جغرافیایی و فرهنگی، اسم و رسم و قدمت دانشگاه، امکانات دانشگاه، نخبه گرایی در مقابل عام گرایی، هزینه ها، کیفیت آموزش، کیفیت پژوهش، اشتغال و کارآفرینی و فرهنگ سازمانی و اداری بودند. 

نتیجه گیری

دانشگاهها به اهمیت جذب دانشجویان و داشتن تصاویر ذهنی متمایز در بازار رقابتی پی برده اند، تصویر ذهنی از نام دانشگاهها موضوع جدیدی است که بسیاری از دانشگاهها به آن توجه کرده اند، به طوری که افزایش رقابت میان دانشگاهها بر سر جذب دانشجو و افزایش عملکرد تحصیلی دانشجویان آنها را وادار کرده است تا با ایجاد مجموعه ای از ویژگی های مطلوب و منحصر به فرد برای خود اعتبار علمی ایجاد کنند.

دانشگاه باید دارای کلاسهای درس استاندارد باشند

نتایج بخش کیفی پژوهش نشان داد که ابعاد و اجزای تصویر دانشگاهی شامل سه کد منتخب وضعیت آموزش، وضعیت پژوهش و امکانات رفاهی و تسهیلات اسکان است.

از سوی دیگر، هر یک از مشارکت کنندگان به امکانات و فناوری آموزشی اشاره کردند که دانشگاه باید دارای کلاسهای درس استاندارد از نظر تهویه، نور، چیدمان صندلی ها و عایق بندی در و پنجره ها برای جلوگیری از ورود سر و صدا به داخل کلاس باشد.

استادان باید علم به روز داشته باشند

موضوع دیگری که مشارکت کنندگان به آن اشاره کردند، سطح علمی مدرسان در دانشگاه بود که استادان باید علم به روز داشته باشند و پیوسته دانسته ها و اطلاعات خود را به روز کنند؛ یعنی برای تدریس خود الگویی مشخص داشته باشند و با مطالعه قبلی در کلاس حضور پیدا کنند تا بتوانند برای هر موضوعی که تدریس می شود، منابع مختلف را معرفی کنند و اینکه هر کدام از استادان دروسی را تدریس کنند که در حوزه تخصصی و گرایش تحصیلی آنها باشد.

لزوم تقویت ابعاد آموزشی غیررسمی در دانشگاه ها

یکی دیگر از مسائل مهم مطرح شده از دیدگاه مشارکت کنندگان تقویت ابعاد آموزشی غیررسمی بود که شامل برگزاری همایش ها و سمینارهای علمی و کارگاه های آموزشی تخصصی، دوره های آموزشی، استفاده از نرم افزارهای تخصصی با توجه به رشته ها و برگزاری کلاس های آموزش زبان انگلیسی به عنوان زبان علم و دوره های آموزشی کاربردی با توجه به رشته های دانشجویان بود، چون متأسفانه، در دانشگاه های ما بیشتر بر بعد نظری آموزش تأکید می شود.

دانشگاه واحدی برای بررسی ایده های دانشجویان در زمینه پژوهش داشته باشد

در واکاوی کد منتخب «وضعیت پژوهش» مشارکت کنندگان به حمایت مادی و معنوی از پژوهش اشاره کردند و اینکه در دانشگاه باید واحدی برای بررسی ایده های دانشجویان در زمینه پژوهش وجود داشته باشد تا درباره ایده های دانشجویان بررسی کند و در صورت مفید و ارزشمند بودن آنها، حمایت های لازم را انجام دهد.

مورد دیگری که از منظر مشارکت کنندگان بر شکل دادن به تصور و نگرش آنها از دانشگاه تأثیرگذار است، وضعیت دانشگاه از نظر ارائه کارهای پژوهشی است که دانشگاه تا چه حد به
فعالیت های پژوهشی اهمیت می دهد و از نظر برگزاری کنفرانس های پژوهشی و ارائه کارهای پژوهشی استادان و دانشجویان تا چه حد سرآمد است؟

بیشتر مشارکت کنندگان معتقد بودند که ما انگیزه لازم را برای پژوهش داریم، اما نمی دانیم باید از کجا شروع کنیم؛ دانشگاه باید وسایل مورد نیاز اعم از وسایل آزمایشگاهی و منابع علمی را برای تحقیقات در اختیار دانشجو قرار دهد و سرمایه گذاری لازم را برای فعالیت های تحقیقاتی دانشجویان انجام دهد.

موضوع دیگری که مشارکت کنندگان به آن اشاره کردند، فضای دانشگاه بود و اینکه آیا دانشگاه در خارج از شهر واقع شده است یا مرکز شهر؟ محیط فیزیکی و فضای سبز یکی از مهمترین عوامل در انتخاب محل تحصیل دانشجویان به شمار می رود.

نقش قدمت، پیشینه و اسم و عنوان دانشگاه در شکل دادن به تصویر ذهنی افراد

نتایج بخش کمی پژوهش نشان داد که بعد قدمت و اصالت دانشگاه بیشترین اهمیت را در شکل دادن به تصورات و نگرش دانشجویان درباره دانشگاه دارد و بعد هزینه های دانشگاه کمترین ارزش را در بین مقوله های تأثیرگذار بر تصورات دانشجویان از دانشگاه داشته است؛ با توجه به اینکه ضریب معناداری عوامل تشکیل دهنده تصویر دانشجویان از دانشگاه کمتر از سطح معناداری بود، تفاوت معناداری میان این گویه ها وجود داشت.

همچنین نتایج این بخش حاکی از آن است که بعد کیفیت پژوهشی دانشگاه در ارتباط با بعد کیفیت آموزشی بیشترین میزان همبستگی و در ارتباط با بعد هزینه ها کمترین میزان همبستگی را دارد.

بر اساس نتایج به دست آمده، قدمت، پیشینه و اسم و عنوان دانشگاه در شکل دادن به تصویر ذهنی افراد از دانشگاه نقش مهمی دارد. شاید یکی از دلایل این امر تمرکز امکانات، بودجه و... در دانشگاه های مشهور باشد. این امر زنگ خطری برای دوقطبی شدن دانشگاه های کشور است. توصیه می شود نظام آموزش عالی به سمت توسعه و تقویت دانشگاههای نوبنیاد و کمتر شناخته شده حرکت کند.