لطفا با حال باشید

وقتي‌كه كودك بود، چه نشاطي در رابطه‌مان حاكم بود؛ با خودم فكر مي‌كردم كه خدا را شكر يك دوست هميشگي پيدا كرده‌ام. اما چه زود احساس خوشايندم تبديل به يك نگراني دائمي شد! نگراني از رابطه‌‌اي كه روزبه‌روز از هم دورتر مي‌شود. حال كه نوجوان شده روزبه‌روز مي‌بينم كه چقدر همديگر را نمي‌فهميم. گاهي چنان از من دوري مي‌كند و هر تلاش من را براي نزديك‌شدن، رد مي‌كند كه حس مي‌كنم از من بدش مي‌آيد. وقتي از مدرسه به خانه مي‌آيد، برخلاف گذشته كه تا مي‌رسيد كل روز را برايم تعريف مي‌كرد، هيچ حرفي نمي‌زند و به‌نظرم چيزهايي مهمي در دل دارد كه به من نمي‌گويد. خلاصه‌ اينكه نه‌تنها با من دوست نيست، بلكه با اين همه جر و بحث و سوءتفاهم، گمان كنم روابط مادر و فرزنديمان هم ديگر برايش اهميت ندارد». اين درددل‌هاي يك مادر است كه متوجه تغييرات رابطه‌اش با فرزند نوجوانش شده و بابت آن احساس نگراني مي‌كند. نوجواني يك دوره خاص از رشد است كه ويژگي‌هاي منحصربه‌فرد خود را دارد. ويژگي‌هايي كه درصورت عدم‌همكاري محيط خانواده براي تطبيق و حفظ تعادل با آن، امكان تبديل شدن به يك بحران ارتباطي را دارد و برعكس در صورت وجود خانواده آگاه و همراه، مي‌تواند يك نوجوان مثبت و عاطفي و مثل گذشته، دوست و همراه (البته با ويژگي‌هاي جديد) بسازد. نكته‌هاي زيادي در تعامل با نوجوان هست كه در اينجا به بعضي از آنها اشاره مي‌كنيم.

• ويژگي‌‌هاي دوره سني نوجواني را به خوبي بشناسيد

نوجواني سني است كه به لحاظ روانشناختي، شخص به‌دنبال تجربه هويت‌هاي جديد مي‌گردد. پس طبيعي است كه دختر يا پسر نوجوان من احساس كند كه دوست دارد كمي از ارزش‌هاي خانواده فاصله بگيرد و ارزش‌‌هاي بيرون از خانواده را كشف كند. شما مي‌توانيد منابع اكتشاف او را تنظيم كنيد؛ با برقراري روابط كنترل شده خارج از افراد خانواده، پيشنهاد دوستان جديد، تغذيه او از طريق كتاب‌ها و منابع اينترنتي مناسب و ارائه الگوهاي ارزشي وسيع‌تري كه مورد تأييد شماست او را ياري كنيد. زندگينامه شهدا و كتاب‌هاي زياد و جذابي كه براي الگوسازي آنها در كتابفروشي‌ها هست، انسان‌هاي موفق جامعه كه حيطه كاريشان با علايق فرزندتان هماهنگي دارد، كتاب‌ها و فيلم‌هايي كه بر هويت‌هاي ارزشمند تأكيد مي‌كند (خصوصا فيلم‌هاي مخصوص نوجوان) مي‌توانند از منابعي باشند كه شما به شكل هنرمندانه به منابع مورد جست‌وجوي فرزندتان اضافه مي‌كنيد.

• توجه او به‌خودش را درك كنيد

تصور كنيد كه يك روز صبح از خواب بيدار شده‌ايد و يك عضو بدنتان به كلي تغيير شكل داده باشد! آيا بيشتر روز را درگير فكر كردن به آن نيستيد؟ نوجوان هم در سن بلوغ، تغييرات ظاهري خود را درك مي‌كند و نگران آن است. بنابراين نگاه بيش از معمول او به آينه و دغدغه‌هاي ظاهري او را درك كنيد، اما به او در ادراكش جهت بدهيد. مرحله‌ گذار تغييرات را برايش توضيح بدهيد و كم‌اهميت بودن ظاهر را در برابر فرصتي كه براي خلق انديشه‌ها و مطالعه دارد برايش جا بيندازيد.

• از ديدگاه او به قضايا نگاه كنيد

وقتي مي‌خواهيد تصميمي براي نوجوانتان بگيريد يا پيشنهادي به نوجوانتان بدهيد، سعي كنيد از ديدگاه او به مسئله نگاه كنيد و احساس او را درك كنيد. حتي وقتي ناچاريد كه برخلاف ميلش عمل كنيد، به او بگوييد كه من ديدگاه و احساس تو را به قضيه درك مي‌كنم و آن را شرح دهيد.

• مهم است كه برخوردتان دائما ارزيابانه نباشد

اينكه نوجوان احساس كند كه به شكل مداوم در حال قضاوت شدن است و پدر و مادر صرفا در حال دادن بازخوردهاي انتقادي هستند، تأثير خوبي بر روابط او با شما نخواهد داشت. پس سعي كنيد براي بازخوردها و تذكراتي كه مي‌خواهيد بدهيد، وقت عاطفي مناسب و لحن مناسب را پيدا كنيد و اگر ممكن است، غيرمستقيم و با روش‌هاي ابداعي آن را انجام بدهيد. دقت كنيد كه تغيير نگرش در لحظه و با يك جمله غيردوستانه كوبنده كمتر محتمل است و گاهي ضرورت دارد براي ارزشي كه دوست داريد فرزندتان بپذيرد برنامه يك ماهه يا بيشتر و با استفاده از منابع متعدد بريزيد. مثلا وقتي براي حجاب دخترتان نگرانيد، حواستان باشد كه تذكرهايي كه مي‌دهيد وقتي مؤثرند كه توانسته باشيد نگرش او را از طرق متعدد به حجاب مثبت ‌سازيد.

• تمايل نوجوان به دوستانش را همراهي كنيد

به‌خاطر تمايل نوجوان به فاصله گرفتن موقت از خانواده و امتحان افراد جديد در فضاي مدرسه، برخلاف قبل او دوست دارد كه وقت زيادي را با همسالان خود بگذراند. اين يك ميل طبيعي‌ست كه شما مي‌توانيد با دقت در انتخاب مدرسه، تعامل با خانواده‌هايي كه نوجوان همسن فرزند شما دارند و ارزش‌هاي مورد قبولي از نظر شما دارند، اين ميل را هدفمند كنيد. به علاوه با حفظ خلاقيت براي مراسم‌ها و حتي ايام معمولي و تدارك برنامه‌هاي مناسب، دعوت و ديدارهاي دوستانه او را در خانه يا محيط‌هاي مورد تأييدتان آغاز كنيد و به اين صورت كنترل غيرمستقيم خود بر روابط او را حفظ كنيد.

• نسبت به ويژگي‌‌هاي زمانه پذيرا باشيد

دقت كنيد كه ما فرزندانمان را براي زندگي در آينده تربيت مي‌كنيم. امام‌علي عليه‌السلام مي‌فرمايند: «فرزندانتان را به انجام آداب خودتان وانداريد؛ زيرا آنان براي زماني، غيراز زمان شما آفريده شده‌اند». اين سخن، نشان مي‌دهد كه تأكيد بيش از حد بر آداب و رسوم زمان‌مند پيشينيان كه در طول زمان هضم شده‌اند، امري غلط در تربيت است. بنابراين سعي كنيد ويژگي‌هاي عصر جديد را درك كنيد و او را با مقتضيات و نيازهاي زندگي جديد آشنا‌ سازيد. به‌عنوان مثال با وجود شبكه‌هاي اجتماعي، بخشي از تربيت ما بايد صرف آموزش‌هايي درباره اين موضوع قرار گيرد كمااينكه مسئله‌اي مثل حفظ عفت در شبكه‌هاي اجتماعي مسئله‌اي نبوده كه در آداب گذشتگان ما موضوعيت داشته باشد.

• بهتر است كمي همراه شويد

نوجوان هيجان‌پذيري و مخاطره‌جويي بالاتري نسبت به ديگر سنين دارد؛ و اين مسئله شمشير دو لبه‌ايست كه مي‌تواند پيامدهاي متفاوتي را ايجاد كند. اما شما قطعا با خلاقيتي كه داريد، مي‌توانيد منابعي براي هيجان مثبت در او ايجاد و برنامه‌هاي پدر- فرزندي، مادر- فرزندي يا حتي خانوادگي خفن و باحال! تعريف كنيد. به‌عنوان مثال مي‌توانيد از شركت در كارهايي مثل طبيعت‌گردي، ورزش‌هاي مورد علاقه فرزندتان، تدارك برنامه‌هاي سفر متفاوت، يا هر كار «خاص» ديگري كه از نظر فرزندتان جذاب به‌نظر مي‌آيد شروع كنيد. اگر شما همراه نشويد، يا همراهان و جنس فعاليت‌هاي مناسبي را براي او تدارك نبينيد، او احتمالا راه‌هاي ديگري را امتحان خواهد كرد. البته مسئله اختيار و حق انتخاب را براي فرزندتان مهم بدانيد و براساس آن به او پيشنهاد بدهيد.

• منبع افتخار او باشيد

نوجوان براي بازگشت به هويت ارزش‌گذاري‌شده در خانواده خود به‌دنبال شواهدي مي‌گردد كه او را مطمئن سازد. در اين سن همه شواهد لزوما منطقي نيستند. احساس داشتن يك خانواده جذاب و موفق (با هر هويتي كه دارند) يكي از همين شواهد است. لازم نيست كه پدر و مادري تحصيلكرده و پولدار باشيد، ارزش‌هايي زيادي هستند كه منبع افتخارند؛ رفتار سالم در اجتماع، روابط خوب و سازنده، فعاليت‌هاي اجتماعي، آشپزي موفق و باسليقه، هنرهاي خاص و... اگر نقصي را در خانواده خود حس مي‌كنيد، سعي كنيد موارد موفق ديگري را در ذهن نوجوانتان تقويت كنيد.

• توانايي استدلال و تفكر انتقادي او را دست‌كم نگيريد

تفكر انتزاعي ويژگي تكامل يافته و امكان جديدي‌ست كه نوجوان در خود حس مي‌كند. از طرفي او خودآگاه‌تر شده و توانايي رجوع به درون خود و تحليل نظرات خودش را براي ارائه پيدا كرده است. بنابراين نبايد توقع داشته باشيد كه او مثل سابق، بدون بحث و معناخواهي مسائل را بپذيرد. همينطور تمايل به وضعيت‌هاي آرماني از ديگر خصوصياتي است كه ممكن است نوجوان در اين سن درگير آن باشد. مجموع اين خصوصيات، يعني بهتر است برخلاف گذشته، دلايل خوبي را براي تصميم‌ها و نظرات‌تان داشته باشيد و به فرزندتان اجازه بدهيد كه تفكر انتقادي‌اش را ارائه دهد و با روي باز استدلال او راجع به مسائل را بشنويد. بهتر است مذاكره برد- برد با نوجوانتان را بياموزيد!

• به او عزت نفس بدهيد

خيلي از آسيب‌هايي كه نوجوان تجربه مي‌كند، ناشي از كمبود عزت نفس است. فقدان احترام به‌خود، ممكن است باعث شود كه او براي كسب آن دست به تجربه‌هاي پرخطري بزند. براي ايجاد حرمت نفس در نوجوان، تأكيد بر خوبي‌ها و موفقيت‌هاي او يك روش است و روش مهم ديگر، ايجاد موقعيت‌هايي ا‌ست كه او در آنها موفقيت‌آميز عمل كند و بازخورد خروجي خود را به‌خوبي بگيرد.