۲۸ مراد ماه کودتا یا غائله؟!/نقص اطلاعاتی در اسناد و تاریخ داریم

به گزارش خبرنگار مهر، نشست فرآیند ساخت یابی کودتای آمریکایی – انگلیسی ۲۸ مرداد صبح امروز در مرکز مطالعات تاریخ ایران با حضور خسرو معتضد پژوهشگر تاریخ، محمد مهدی عبدخدایی،  ازمبارزان قدیمی و اعضای فعال جمعیت فدائیان اسلام و موسی حقانی، استاد دانشگاه و معاون پژوهشی موسسه مطالعات تاریخ ایران برگزار شد.

معتضد در ابتدای این نشست گفت: متأسفانه ما در طول تاریخ محتاج انگلیسی ها هستیم، چرا که اکثر اسناد و کتابهایی که توسط ایرانی ها درباره تاریخ نوشته شده درباره زندگی ایرانیان اطلاعات خاصی نمی دهد ولی انگلیسی ها هر چه درباره ایران نوشته اند درست است. چرا که اسناد اصلی در کنار دستشان بوده است. بنابراین ما برای سندیت یک سری اسناد ناچاریم به کتابهای انگلیسی آنها مراجعه کنیم چرا که تاریخ نویسی بلد نبوده ایم. ضمن اینکه این اتفاق باعث شده است که ما تا همین امروز هم فکر کنیم که اسناد و حرف های انگلیس حرف آخر را می زند.

وی افزود: یکی از ضعف های ما در حوزه تاریخ این است که اسناد و مدارک در کشور از طریق رسانه ها منتشر نمی شود. به عنوان نمونه بنده خودم آیت الله کاشانی را از نزدیک دیدم، ایشان بیش از این که روحانی باشد یک آدم سیاسی و دشمن سرسخت انگلیسی ها بود. او یک قهرمان ملی است. اینکه برخی او را مأمور انگلیسی ها می دانند و یا اینکه می گویند مصدق عامل انگلیسی ها بود و کودتا کرد، همه افسانه ای بیش نیست به همین دلیل هم من به اسناد باقی مانده از ۲۸ مردادماه ۱۳۳۲ نظر مثبتی ندارم و پیرو همین بحث کودتای ۲۸ مرداد  را یک غائله می دانم و نه یک کودتا. چرا که کودتای ۲۸ مرداد در ۲۵ مردادماه شکست خورد. این حرفها حمل بر این نشود که من مصدقی هستم ولی به او وفادار هستم دوست دارم که به تاریخ وفادار بمانم.

این پژوهشگر حوزه تاریخ ادامه داد: متأسفانه محققان ما وقتی می خواهند اتفاقاتی مثل ۲۸ مرداد را بررسی کنند به اوضاع داخلی ایران توجه و آن را بررسی نمی کنند. در برخی اسناد باقی مانده نوشته شده آیت الله کاشانی می خواست نخست وزیر شود در حالی که در آن زمان روحانیون امکان نداشت مناصب حکومتی مثل وزارت را بپذیرند یا اینکه خیلی ها می گویند کاشانی مأمور انگلیس و امریکا بوده در حالی که اصلا این طور نیست. چون اگر اینطور بود می بایست بعد از کودتا، اوضاعش بهتر می شد در صورتی که بعد از کودتای ۲۸ مرداد آیت الله کاشانی یا در زندان بود یا در تبعید.

معتضد اضافه کرد: عوامل مختلفی در رخ دادن کودتای ۲۸ مرداد دخیل بودند. عدم امنیت، بی پولی، فساد، از هم گسستگی و درگیری حزب های مختلف از جمله گرفتاری های زمان مصدق بود. البته خود مصدق هم ایراداتی داشت مثلاً اینکه گفت تمام احزاب آزاد هستند که فعالیت داشته باشند به همین دلیل هر کسی برای خودش یک حزب راه انداخت و بسیاری از درگیری های خیابان، درگیری طرفداران این احزاب با یکدیگر بود.

وی در پایان خاطرنشان کرد: یکی از بهترین کتابهایی که غائله ۲۸ مرداد را به خوبی بررسی کرده، کتاب از «نهم اسفند تا ۲۸ مرداد» است که به خوبی شرایط داخلی اوضاع ایران را مشخص کرده است. اینکه بگویم مصدق می خواست به صورت مسالمت آمیز حکومت را تحویل آمریکا دهد اشتباه است چون مصدق می گوید من حکومت را تحویل داده ام چون مردم را دوست داشتم و می خواستم کودتا نشود. ضمن اینکه مصدق واقعاً کسی را نداشت تا او را همراهی و کمک کند و کودتا هم تنهایی و یک تنه انجام نمی شود.

محمد مهدی عبدخدایی دیگر سخنران این مراسم گفت: دکتر مصدق هم مثل مرحوم مدر س طرفدار سیاست موازنه منفی و شاه طرفدار سیاست موازنه مثبت بود.اتفاقی که افتاد این بود که مصدق از نظر اطلاعات جهانی و منطقه ای اطلاعات کمی داشت و نمی دانست که آمریکا شیوه استعمارگری اش بعد از جنگ جهانی دوم فرق کرده بود و نوع استعمارش این گونه است که اقتصاد کشورها را به خودش وابسته کند. مصدق فکر می کرد سرمایه داری امریکا و انگلیس با هم رقابت دارند در حالی که اینطور نبود. پس انگلیس و امریکا با هم دستشان در یک کاسه بود.

وی افزود: مصدق یک ملی گرا و ناسیونالیست بود و اصلاً فرد وابسته و مأمور جایی نبود ولی از اجرای طرح های بزرگی مثل ناتو، مارشال و ... خبر نداشت. او با اینکه وطنی بود ولی می خواست از اختلاف سرمایه داری امریکا و انگلیس استفاده کند. او در دادگاه لاهه شرکت کرد و رأی آورد ولی وقتی به آمریکا می رود تازه متوجه می شود که آمریکا و انگلیس با یکدیگر هستند و نمی توان این دو را از هم جدا کرد. هنوز هم در مجامع بین‌المللی و اقتصاد این دو با هم یکی هستند.

این فعال و مبارز قدیمی خاطرنشان کرد: متأسفانه در حال حاضر با این که ما قدرت بلامنازع خاورمیانه هستیم و در عراق و سوریه موفقیت هایی کسب کرده ایم اسنادی منتشر می شود که بر ضد روحانی ای است که تمام عمرش مخالف آمریکا و انگلیس بوده است. مصدق بعد از غائله ۳۰ تیر و پیدا کردن قدرت سیاسی تقاضای اختیارات بیشتر کرد ولی آیت الله کاشانی با این موضوع مخالف بود. در همان زمان، در قانون اساسی موسسان سوم ۳ ماده تصویب شد؛ ۱- مجلس سنا تصویب شد، ۲- فرمان انحلال مجلسین شورا و سنا به شاه تسلیم شد، ۳- در نبود مجلسین شورا و سنا، شاه می تواند نخست وزیری را عزل و یا نصب کند.

عبدخدایی در پایان گفت: اینکه عده ای شعبان جعفری را مسئول راه اندازی کودتای ۲۸ مرداد می دانند اشتباه است چرا که روز کودتا شعبان داخل زندان بوده و آن، طیب بود که مردم را به خیابان ها راه انداخت و قصد داشت با ۴-۵ کامیون آدم و ۱۰ هزار دلار بودجه حکومت ملی را از بین ببرد. بنابراین من هم با آقای معتضد هم نظر هستم که ۲۸ مرداد کودتا و یا قیام ملی نبود بلکه عدم آگاهی مصدق موجب شد حکومت ملی او ساقط شود.

آخرین سخنران این مراسم موسی حقانی، معاون پژوهشی موسسه مطالعات تاریخ ایران بود؛ وی گفت: اتفاقات روزهای ۲۵ تا ۲۸ مردادماه شائبه های مختلفی را به وجود می آورد مثلاً اینکه چگونه مصدق راضی می شود حکومت را دو دستی تحویل زاهدی بدهد و هیچ مقابله ای هم با این کودتا نمی کند. به همین دلیل هم عده ای این فکر را می کنند که مصدق خودش در کودتا دست داشته در حالی که اینگونه نیست. چیزی که آقای مصدق از آن غفلت کرد و ما هم از آن غافلیم وزن و حد شخصیت هایی است که به ایران رفت و آمد می کردند ودرباره ایران می نوشتند. اگر درباره این شخصیت ها مطالعه می کردیم متوجه می شدیم که بسیاری از این افراد خودشان متخصص کودتا بودند.

حقانی افزود: عملیات روانی ای که از بعداز ۳۰ تیر شکل گرفت جامعه را دو قطبی کرد. بخشی از بازاری ها و تجار با مصدق رابطه خوبی نداشتند و از او خوششان نمی آمد، همین موضوع باعث شد یأس جامعه ایرانی را فرا بگیرد و اختلافات هم این یأس را روز به روز بیشتر می کرد. علاوه بر اینکه جنگ نرم از پایگاه قبرس از طرف آمریکا هم مدیریت می شد و نباید این موضوع را هم نادیده گرفت، بخشی از این جنگ نرم برای لکه دار شدن روحانیت شیعه بود. ضمناً در آن زمان نوعی بی اعتمادی هم نسبت به نهضت و رهبری نهضت وجود داشت.

این استاد تاریخ اضافه کرد: بخشی از نیروهای مذهبی در زمان مصدق به این نتیجه رسیده بودند که مصدق هم از شاه دیکتاتور تر و هم بی دین تر بود. مصدق به نوعی وارد جنگ بزرگ ضد استعماری شده بود، انفعال او در روزهای قبل و روز کودتا برای من خیلی عجیب است چرا که به عقیده من او می توانست کودتا را اداره کند ولی این کار را نکرد اگر چه من معتقدم مصدق در همان روز ۳۰ تیر به این نتیجه رسیده بود که دیگر نمی تواند ایران را کنترل کند و شاید این اشتباه کاشانی است که دوباره مصدق را برگرداند. بنابراین به عقیده من ۲۸ مردادماه ادامه همان ۳۰ تیر است.

وی در پایان گفت: من بر خلاف دو سخنران دیگر عقیده دارم که ۲۸ مردادماه یک کودتا است و برخلاف آقای معتضد فکر نمی کنم که مصدق چیزی نداشت و دستش خالی بود. چرا که دولت دست او بود. نکته پایانی هم این که مصدق قطعاً طرفدار کمونیست نیست ولی به غرب و آمریکا خوش باور است و همین حسن ظن او نسبت به آمریکایی ها خودش از عوامل رخ دادن کودتای ۲۸ مرداد است.