صربستان از نگاه یک مدرس زبان فارسی/ علت علاقه صرب‌ها به ایران

به گزارش خبرنگار مهر، «مختار شکوهی» مدرس زبان و ادبیات فارسی در رایزنی فرهنگی ایران در صربستان، گزارشی با موضوع نگاه ایرانیان مقیم صربستان به این کشور، نوشته و آن را برای انتشار در اختیار مهر گذاشته است. شکوهی، همسری صرب دارد و در حدود ۳۵ سال است که در صربستان زندگی می‌کند.

نگاه این کارشناس زبان و ادبیات فارسی به صربستان، کشوری که بیش از ۳ دهه در آن زندگی کرده است، را در گزارش زیر می‌خوانیم:

۱. کشور صربستان در بخش جنوب شرقی اروپا و مرکز شبه‌جزیره بالکان واقع شده است. ناحیه شمال این کشور پوشیده از جنگل‌زارهای وسیع و جنوب آن دارای تپه‌ها و کوه‌های فراوان است. صربستان حدوداً ۱۵ قله با ارتفاع بیش از ۲۰۰۰ متر بالاتر از سطح دریا و پنج پارک ملی به نام‌های جردآپ (Djerdap)، تارا (Tara)، کوپائونیک (Kopaonik)، استارا پلانینا (Stara planina) و فروشکا گورا (Fruška Gora) با پوشش گیاهی دست‌نخورده و سالم در محدوده مرزهای این کشور دارد.

۲. چهار گوشه صربستان با اماکن جذاب و دیدنی احاطه شده است. با این حال، در کتاب‌ها و منابع موجود از  نقاط دیدنی این دیار دل‌انگیز کمتر سخن به میان آمده است، برای همین گردشگرانی که عازم صربستان می‌شوند، بایستی خودشان زیبایی‌ها و شگفتی‌های این سرزمین را کشف کنند! قلمرو این کشور که در فهرست میراث تاریخی و جغرافیایی کم نظیر جهان است، در شهر بلگراد از کنار رودخانه دانوب آغاز می‌شود. بر پایه افسانه روم، نخستین پادشاه بنیان‌گذار امپراتوری روم، رموس و برادرش رمولوس بوده‌اند. آنها را  پس از دور شدن از دامن مادر در همین صربستان یک گرگ پرورش داد و همین‌ها بعدها تمدن روم را بنا کردند. گفته می‌شود که نشانه‌هایی از اسکان بشر در این منطقه حتی تا چهل قرن پیش از بنا شدن تمدن اولیه روم به دست این دو برادر، وجود داشته است!

۳. صربستان در تمام فصول سال مقصد مناسبی برای سفر محسوب می‌شود. ناحیه شمال این کشور از آب و هوای اقلیمی برخوردار است و زمستان‌های نسبتاً سرد و تابستان‌های گرمی در این منطقه حاکم است. نواحی تپه زار صربستان دارای تابستانی گرم ‌و ‌خشک و زمستانی سرد است و بارش برف در نواحی کوهستانی بسیار زیاد است. ماه‌های دسامبر تا مارس (آذر تا اسفندماه) فصل اسکی‌بازی در این کشور است. ژانویه سردترین ماه و ژوئن گرم‌ترین ماه سال در صربستان است و بیشترین میزان بارندگی در ماه‌های مه (می) و ژوئن (جون) روی می‌دهد.

۴. خانه‌های روستایی در صربستان در ماه‌هایی از سال به رنگ قرمز فلفلی درمی‌آید. ساکنان روستاهای منطقه لسکوواتس که شغل اصلی‌شان کشت فلفل قرمز است، برای خشک کردن محصول خود و تبدیل آن به ادویه پرطرفدار در بسیاری از نقاط جهان، فلفل‌ها را از دیوار خانه‌های خود آویزان می‌کنند که این کار ظاهر این روستاها را به رنگ قرمزی فلفلی درمی‌آورد و این خود جاذبه‌ای کم نظیر برای گردشگران است.

۵. دهکده «دِروِن گراد» (شهر چوبی) در غرب صربستان و نزدیک بوسنی، قطب عالم سینما و مقصدی فرهنگی هنری و از دیگر جاذبه‌های گردشگری صربستان است. خالق این مکان گردشگری و چشم‌نواز، اِمیر کوستوریتسا کارگردان سرشناس سینمای جهان است. هنرمندان معروفی همچون مونیکا بلوچی، جیم جارموش و جانی دپ، از جمله میهمانان همیشگی دهکده دِروِن گراد هستند. در این دهکده فقط همایش‌ها و رویدادهای خاص هنر سینما برگزار می‌شود که برای نمونه می‌توان به جشنواره فیلم کوستندورف اشاره کرد. همواره نیز در جریان این رویداد مهم، چهره‌های سرشناس عرصه سینما از سراسر جهان در این مکان گرد هم می‌آیند.

۶. شهر نووی ساد از نظر جغرافیایی در شمال شهر بلگراد و همه‌ساله از ۵ تا ۹ جولای میزبان یکی از معروف‌ترین جشنواره‌ موسیقی جهان به نام جشنواره اکزیت است. در مدت پانزده سالی که از آغاز به کار این جشنواره می‌گذرد، برخی از معروف‌ترین موسیقیدان‌ها و نوازندگان دنیا در اینجا گرد هم آمده‌اند. برای مثال می‌توان از چهره‌های صاحب نامی همچون استینگ ، لئونارد کوئن و گروه پرادیجی نام برد که همگی بخشی از شهرت‌شان را مرهون این جشنواره هستند.

۷. اهالی صربستان هم مثل همه کشورها ضرب‌المثل‌ها و تکه کلام‌های خاص خود را دارند که برخی به عنوان نمونه در زیر آمده است:

- آدمی که دشمن ندارد، ارزش ندارد.
- پیش آنی درد و دل کن که بتواند کاری برایت بکند.
- دُم گرگ را تا قبل مرگش اندازه نمی‌گیرند.
- حتی شیطان هم حق و درستی را می‌داند، فقط نمی‌خواهد انجام بدهد.
-کار خیر بهترین پرستش است.
- اگر زیادی خاکی باشی، تو را زیر پا می‌گذارند.
- با شمشیر ترک تهدید بشوی بهتر است تا با قلم یک آلمانی.
- حسادت و ترس چشمان بزرگی دارند.
- ازدواج اولش بشقاب عسل، بعدش جام شراب و آخرسر یک فنجان زهر مار است.
- زخم خوب می‌شود اما جایش می‌ماند.
- اگر سوپ دهانت را بسوزاند و به کسی نگویی این سوپ داغ است، انسان صادقی نیستی.

۸. صربستان بزرگترین صادر کننده تمشک در دنیا است، ۳۰ درصد صادرات تمشک در دنیا متعلق به صربستان است.

۹. در صربستان باید با برخی از سنت‌ها و حساسیت‌های مردم آشنا باشید. از جمله:

- وقتی به منزل کسی می‌روید شکلات و یا گل ببرید؛ این رسم در صربستان بخشی از سنت این کشور هست. صرب‌ها برای کسی که این سنت را رعایت کند، احترام بیشتری قائل هستند.
- زمانی که می‌خواهید وارد خانه کسی بشوید، یادتان باشد کفش خود را دربیاورید مگر اینکه صاحب خانه بگوید می‌توانید با کفش وارد خانه شوید.
- وقتی وارد خانه کسی می‌شوید هرگز چیزی درخواست نکنید چون به نظر می‌آید که آنها پذیرایی کردن بلد نیستند، بنشینید تا از شما پذیرایی شود.
- به هیچ عنوان از دوران دهه نود میلادی (دوران جنگ) و یا جریانات کوزوو صحبت نکنید چون دل صرب‌ها خیلی به درد می‌آید.

۱۰. صربستان سر یک شاهراه مواصلاتی اصلی و بین‌المللی قرار دارد که مرکز و غرب اروپا را به کشورهای یونان، ترکیه، قاره آسیا، آفریقا و منطقه خاورمیانه پیوند می‌دهد. اهالی صربستان به‌رغم اینکه از قرار گرفتن کشورشان در قلب این مسیر مواصلاتی گریزناپذیر، رنج و خسارات زیادی را متحمل شده‌اند، با این حال همیشه با مسافران همه کشورها با مهربانی رفتار می‌کنند.

۱۱. در کتاب‌های درسی صربستان در مقطع دبیرستان تاریخ ایران (پرشیا – ایران باستان) تدریس می‌شود و این باعث شده است که تقریباً همه مردم صربستان اطلاعات زیادی در مورد ایران داشته باشند. یک علت علاقه صرب‌ها به ایرانی‌ها این است که اصولاً صرب‌ها به دلیل تاریخ کوتاه خود به مللی با تاریخ و تمدن کهن علاقه خاصی دارند و برای  ملت ایران نیز  به عنوان یکی از کهن ترین ملل احترام خاصی قائل هستند و همیشه آن را به زبان می‌آورند.

۱۲. استیلای ۵۰۰ ساله حکومت عثمانی بر این سرزمین باعث شده است که بسیاری از آداب اسلامی و شرقی و زبان فارسی به ادبیات و آداب و فرهنگ و هنر صرب‌ها وارد شود، تا آنجا که زبان‌های فارسی و صربی هم اکنون بیش از ۳۰۰۰ واژه مشترک دارند که حدود ۷۰۰ تا از این واژه‌ها به طور فعال در زبان کنونی صربی- کرواتی به کار برده می‌شود.

۱۳. در زمان قبل از انقلاب اسلامی روابط خوب و وسیع اقتصادی ایران با یوگسلاوی سابق و لغو روادید باعث رفت و آمد وسیع ایرانی‌ها به بلگراد و بالعکس شده بود. تعداد دانشجویان ایرانی در یوگسلاوی سابق نیز  برای تحصیل در رشته‌های پزشکی و مهندسی در سال ۹۳ به دلیل ارزان‌تر بودن تحصیل در این کشور، حدود ۲۵۰۰ نفر بود. متقابلاً هم بسیاری از مهندسان و کارشناسان صرب سال‌ها در ایران بودند. اما روابط دو کشور به خصوص در زمان جنگ بالکان فروکش کرد و آموزش عالی ایران هم اعلام کرد مدرک دانشگاهی صربستان را نمی‌پذیرد. در حال حاضر تعداد دانشجویان ایرانی در بالکان شاید به ۱۰ نفر برسد.

۱۴. بعد از مرگ مارشال تیتو  در نتیجه سیاست‌های آمریکا و غرب و برای تضعیف این کشور، یوگسلاوی به ۶ جمهوری (۷ جمهوری با احتساب کوزوو) کوچک  تقسیم شد. برای همین تقریباً بیشتر مردم این کشورها و به خصوص صربستان به عنوان مرکز  یوگسلاوی سابق  از آمریکایی‌ها دل خوشی ندارند و نسبت با ایران نوعی همدلی احساس می‌کنند.

۱۵.  دو مکتب ارتدوکس (در مسیحیت) و تشیع در اسلام مشترکات بسیاری دارند و این موضوع  را در محافل علمی و مذهبی صربستان و حتی مردم عادی این کشور هم  زیاد مطرح می‌کنند. کاتولیک‌ها در جامعه مسیحی تقریباً مانند اهل تسنن در جامعه اسلامی، در  اکثریت بوده‌اند و همواره حکومت‌های بزرگ را در دست داشته و یا با این حکومت‌ها  همسو بوده‌اند. ارتدوکس‌ها به گمان من به مسیحیت واقعی نزدیک‌تر، از تشریفات و دنیاگرایی دورتر و به احکام و آداب فردی پایبندتر هستند. برای همین با تشیع احساس همدلی بیشتری دارند.

۱۶. یکی از مهم‌ترین دلایل نزدیکی دولت صربستان به ایران در حال حاضر این است که ایران، استان استقلال طلب کوزوو را در این کشور به رسمیت نشناخته است. صرب‌ها این استان را به دلیل اینکه بیشتر میراث فرهنگی آنها در آنجاست، جزو خاک خود می‌دانند.

۱۷. صربستان به لحاظ ورزشی از موقعیت ممتازی برخوردار است. پس از انقلاب اسلامی نیز روابط ورزشی ایران با صربستان در زمینه ورزش، وسعت زیادی پیدا کرده است. بسیاری از مربیان تیم‌های ورزشی در ایران صرب بوده‌اند و هستند. یکی از مقصدهای اردوهای تدارکاتی ایران نیز در زمینه ورزش در اروپا، صربستان است.

۱۸. یکی دیگر از چیزهایی که باعث شده مردم صربستان تصویر مثبتی از ایران داشته باشند فعالیت‌های فرهنگی ۲۵ ساله رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در بلگراد است. در این ۲۵ سال ایران ۱۴ سال جشنواره هفته فیلم  داشته، بیش از ۱۰۰ عنوان کتاب منتشر کرده و ۲۴ سال است که فصل نامه نور  منتشر می‌کند. به علاوه در هفته‌های فرهنگی مختلفی که گذاشته تعداد زیادی هنرمند به این کشور آمده و برنامه اجرا کرده‌اند. مهم‌تر از همه شاید کلاس‌های آموزش زبان فارسی بوده است. ایران الان در شبکه‌های اجتماعی صربستان طرفداران زیادی دارد که بیشتر آنها در همین کلاس‌ها فارسی یاد گرفته‌اند. هم اکنون هم استقبال از کلاس‌های آموزش فارسی در حدی است که به دلیل عدم وجود امکانات، بودجه و مکان کافی، این نمایندگی نمی‌تواند با درج آگهی در روزنامه‌ها و یا رادیو و تلویزیون از داوطلب‌ها که بسیار زیاد هستند، ثبت نام کند.

۱۹. و باز  خوشبختانه هیچ ایرانی ضد انقلابی در صربستان نیست تا علیه ایران سمپاشی کند و وهابیت نیز به هیچ وجه در صربستان جایگاهی در میان مردم و مسئولان صربستان ندارد.

۲۰. متاسفانه شبکه‌های تلویزیونی صربستان الان همه خصوصی و اکثراً گرایش مثبتی نسبت به آمریکا و فیلم‌ها و نمایش‌های آمریکا که مجانی در اختیارشان گذاشته می‌شود، دارند. با وجود این آنها نیز غالبا وقایع ایران را «بدون تفسیر» پخش می‌کنند.

۲۱. صرب‌ها از نظر علائق فرهنگی (به ترتیب اولویت) از سینما، موسیقی، تئاتر، نقاشی، عکاسی، کتاب، مجسمه سازی، خطاطی و (مسلمانان به) تواشیح علاقه دارند.

۲۲. سینمای جمهوری فدرال یوگسلاوی سابق یکی از سینماهای مطرح در سطح جهان بود. بایگانی سینمائی یوگسلاوی (کینوتکا) که هم اکنون در بلگراد قرار دارد، چهارمین بایگانی سینمایی جهان است. این سینما به ساخت فیلم‌های پارتیزانی شهرت داشت. اولین فیلم صربی که در صربستان ساخته شده، بیش ۱۰۰ سال پیش (۱۹۱۰) در مورد شاه الکساندر بود. بهترین کارگردان‌های سینما و موسسان مکتب فیلم‌های پارتیزانی جمهوری‌های یوگسلاوی سابق (در دوران کمونیستی)، در بلگراد مستقر بودند. همه اینها در کنار عوامل دیگری مانند نقش برجسته سینما در دوران حکومت کمونیستی سابق باعث شده  که سینما در میان هنرهای مختلف جایگاه ویژه‌ای میان مردم صربستان داشته باشد. از این رو رایزنی فرهنگی ایران در بلگراد نیز ۱۴ سال است که همه ساله جشنواره فیلم در بلگراد - و بعضاً با حضور کارگردانان محبوب کشورمان - برگزار می‌کند. امسال نیز رایزنی فرهنگی ایران بانک دیجیتال فیلم‌های ایرانی را برای پاسخگویی بهتر به این علاقه راه‌اندازی کرد.

۲۳. بسیاری از مردم در صربستان به موسیقی علاقه دارند. تقریباً در هر مکان و هر نوع مراسمی که در صربستان می‌روید، موسیقی پخش می‌شود. موسیقی سنتی صربستان در دانشگاه رشته خاص خود را دارد و گروه‌های متعدد موسیقی سنتی (در اصطلاح صربی، نارودنا = مردمی) در صربستان طی ۱۵ سال گذشته به وجود آمده‌اند که هدفشان حفظ موسیقی سنتی در برابر هجوم موسیقی غربی است. گو اینکه موسیقی پاپ و راک نیز در میان جوانان نفوذ بسیار زیادی دارد و تقریباً همه خوانندگان مشهور غربی در صربستان برنامه داشته‌اند و دارند. هر نوع موسیقی از جمله موسیقی سنتی ایرانی نیز در صربستان محبوبیت زیادی دارد و معمولاً از  گروه‌های اعزامی موسیقی سنتی ایرانی در صربستان  استقبال گرمی می‌شود.

۲۴. تئاتر سابقه طولانی در صربستان دارد. ساختمان تئاتر ملی بلگراد یکی از اولین موسسات فرهنگی صربستان در اوایل قرن بیستم بوده است. تئاتر سنتی و تئاتر مدرن هر دو در صربستان طرفدار دارند و تعداد سالن‌های تئاتر نیز در این کشور زیاد است. البته تئاتر ایران به اندازه سینمای ایرانی در صربستان شناخته شده نیست. شاید گروه‌های تئاتری صربستان بیشتر به ایران سفر کرده باشند تا گروه‌های تئاتری ایران به صربستان.

۲۵. در اکثر خیابان‌های بلگراد یک گالری نقاشی وجود دارد، نقاشی مدرن و کلاسیک نیز در این کشور طرفداران و علاقه‌مندان زیادی دارد. در میان سبک‌های نقاشی ایرانی، مینیاتور، طرفداران بیشتری در صربستان دارد و همواره در نمایشگاه‌های کتاب و هفته‌های فرهنگی، پوسترهای آثار استاد فرشچیان به فروش می‌رود.

۲۶. در صربستان عکاسی پیشرفت زیادی نداشته است و دانشگاه هنر تنها ۵ نفر در سال برای رشته عکاسی، دانشجو می‌پذیرد. برای همین عکاسی حرفه‌ای، در صربستان توسعه چندانی نداشته است. با این حال صرب‌ها از نمایشگاه‌های عکس استقبال می‌کنند و این رشته به عنوان وسیله‌ای برای معرفی پیشرفت‌های کشورمان در صربستان باید مورد توجه باشد.

۲۷. نمایشگاه بین المللی  کتاب بلگراد بعد از نمایشگاه فرانکفورت بزرگترین و شلوغ‌ترین نمایشگاه کتاب اروپاست. سال گذشته ایران به عنوان مهمان ویژه نمایشگاه بین‌المللی کتاب بلگراد حضور پرشکوهی داشت. با این همه چاپ انبوه کتاب و انتشاراتی‌های بزرگ در صربستان به دلیل وضعیت بد اقتصادی بعد از جنگ رو به افول رفته‌اند و امروزه امور نشر کتاب در صربستان را ناشران کوچک با تیراژهای پائین اداره می‌کنند. تنها انتشارات لاگونا، بزرگترین بنگاه انتشاراتی صربستان، کتاب‌های با تیراز بالا چاپ می‌کند. پرطرفدارترین کتاب‌ها در صربستان کتاب‌های ادبی، رمان‌ها و رمان‌های تاریخی هستند. کتاب‌های فارسی در صربستان قابل استفاده نیستند و رایزنی فرهنگی صربستان تاکنون بیش از ۱۰۰ عنوان کتاب به صربی ترجمه و چاپ و منتشر کرده است که از این جهت، میان همه نمایندگی‌های فرهنگی کشورهای مختلف مقام نخست را داراست. کتاب‌های ادبی چاپ رایزنی مانند مثنوی رومی، بوستان، رباعیات خیام  و حافظ با اقبال خوبی مواجه بوده‌اند. در عرصه چاپ کتاب‌های اسلامی به خصوص کتب مرجع مانند قرآن برای مسلمانان نیز زمینه بسیار مساعدی در میان مسلمانان صربستان وجود دارد.

۲۸. رشته مجسمه‌سازی اگرچه در دانشگاه‌های دولتی و خصوصی تدریس می‌شود و در گوشه کنار شهرهای صربستان نیز مانند دیگر کشورهای اروپای شرقی مجسمه‌های زیادی به چشم می‌خورد، اما صرب‌ها از  مجسمه سازی در مقایسه با  هنرهای دیگر کمتر استقبال کرده‌اند.

۲۹. خطاطی به عنوان یک رشته در دانشگاه هنر، وجود ندارد ولی در صربستان خطاطی سنتی به عنوان یک رشته کلیسایی مطرح است و در موسسات وابسته به کلیسای ارتدوکس خطاطی (البته فقط خطاطی مذهبی و  نه خطاطی به طور عام) نیز تدریس می‌شود. به علاوه به دلیل عدم شباهت خط سریلیک و خط فارسی صرب‌ها در بلگراد چندان علاقه‌ای به این رشته ندارند، ولی در جنوب صربستان – ایالت سنجاک – که محل زندگی مسلمانان است، مردم از  نمایشگاه‌ها و کارگاه‌های خطاطی با مضامین اسلامی و آیات قرآنی، استقبال خوبی می‌کنند.

۳۰. در مناطق مسلمان نشین صربستان و در مونته‌نگرو به ویژه در ایام ماه رمضان، مردم از گروه‌های تواشیح هم استقبال می‌کنند.