علوی؛ اطلاعاتی مهربان

به گزارش خبرنگار سیاسی ایلنا، وزیر ۶۳ ساله اطلاعات در حالی برای دومین بار به مجلس شورای اسلامی برای تصدی مسئولیت وزارت اطلاعات معرفی شد که بسیاری او را متفاوت‌ترین وزیر اطلاعات می‌دانند چه آنکه او برخلاف وزرای سابق اطلاعات، خندان است و بسیاری از اهالی رسانه، فرهنگ و هنر او را «اطلاعاتی مهربان» نامیده‌اند؛ وزیری که ویژگی‌های خاص شخصیتی او موجب شده تا محبوب شود؛ چه آنکه کمتر کسی او را عصبانی، اخمو و در حال فریاد کشیدن دیده است.

زاده لامرد

ویژگی‌های کنونی سیدمحمود علوی را شاید برخواسته از دوران کودکی او دانست. او در چهارم اردیبهشت ۱۳۳۳ در یکی از جنوبی‌ترین شهرهای استان فارس یعنی لامرد به دنیا آمد؛ شهری که در گذشته به تراکمه نیز شهرت داشته و طبق بررسی‌های انجام شده دارای پیشینه‌ای کهن است. لامرد به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی‌اش رهگذر اقوام بسیاری بوده و همین مسئله موجب شده است تا لایه‌های فرهنگ غنی این منطقه را تشکیل دهند. تکثر فرهنگی این منطقه شاید یکی از مهمترین دلایل اثرگذار در پذیرش تنوع فرهنگی و مذهبی از سوی هفتمین وزیر اطلاعات شده است.

او تنها سه ساله بود که به همراه پدر روحانی‌اش راهی نجف شد. حضور در نجف و روحانی بودن پدر موجب شد تا علوی در ۱۶ سالگی وارد کسوت روحانیت شود اما سخت‌گیری رژیم صدام به ایرانیان حاضر در عراق موجب شد تا او به ایران بیاید و تحصیلاتش را در آبادان و سپس قم ادامه دهد. علوی دوره سطح را در حوزه علمیه قم نزد علمایی همچون اعتمادی، محقق‌داماد، حسینی کاشانی، باکوئی، پدر خود و ستوده گذراند و درس خارج را نزد آیات عظام خامنه‌ای، فاضل لنکرانی، مکارم شیرازی، موسوی اردبیلی، محمد یزدی و هاشمی شاهرودی و محقق‌داماد فراگرفت.

وزیری با کارنامه‌ای هنری

با این حال، تحصیلات حوزوی علوی موجب نشد تا او ورودی به عرصه‌های دیگر نداشته باشد کماآنکه او در جایی گفته است که از همان کودکی به امور هنری علاقه خاصی داشته است و در کارنامه‌اش، عکاسی، نقاشی و بازیگری تئاتر هم دیده می‌شود. علوی همانند بسیاری از طلبه‌های دهه ۵۰ تنها در حوزه باقی نماند و همزمان با تحصیلات حوزوی، به تحصیلات دانشگاهی نیز پرداخت. دوره کارشناسی را در مدرسه عالی تربیتی و قضایی قم (دانشگاه فعلی قم) در رشته علوم تربیتی گذراند. کارشناسی ارشد را در دانشگاه فردوسی مشهد در رشته فقه و مبانی حقوق اسلامی طی کرد و مقطع دکتری را در همان رشته در دانشگاه فردوسی مشهد به پایان رساند.

از رهبری گروه‌های چریکی تا نمایندگی مجلس

ورود به عرصه سیاست نیز از همین دوران دانشجویی آغاز می‌شود. علوی سابقه عضویت در انجمن‌های اسلامی را هم دارد و دوران پیش از انقلاب اقداماتی نظیر تأسیس انجمن اسلامی جوانان آبادان، برپایی و هدایت تظاهرات علیه رژیم پهلوی در قم و مناطق جنوب فارس و رهبری یک گروه چریکی شبه نظامی در قم را انجام داده است. با پیروزی انقلاب اسلامی او به عنوان نماینده ستاد مرکزی انقلاب اسلامی در جنوب فارس انتخاب شد و در سال‌های ۵۸ و ۵۹، نمایندگی دفتر امام خمینی در لامرد برعهده داشت.

و ناگهان رد صلاحیت!!!

اما جدی‌ترین کنش‌گری سیاسی علوی را باید زمانی دانست که او وارد رقابت‌های انتخاباتی پارلمانی شد و نمایندگی مردم لامرد در مجلس شورای اسلامی در دوره‌های اول، دوم، چهارم و پنجم برعهده داشت. با عدم راهیابی وی به مجلس ششم، علوی با حکم فرمانده کل قوا ریاست سازمان عقیدتی سیاسی ارتش را برعهده می‌گیرد. او در انتخابات میان‌دوره خبرگان رهبری در سال ۸۸، توانست رای اعتماد مردم را کسب کند و در این مجلس برای نخستین بار حضور پیدا کند. در سال ٩٤ در فهرست انتخاباتی «خبرگان مردم» که فهرست مورد حمایت اصلاح‌طلبان بود، قرار گرفت و به عنوان دهمین نفر از تهران راهی مجلس خبرگان رهبری شد.

علوی نیز همانند بسیاری از فعالان سیاسی طعم تلخ ردصلاحیت را چشیده است. او هم در جریان نهمین دوره انتخابات مجلس شورای از سوی شورای نگهبان شد؛ مسئله‌ای که با تعجب بسیاری همراه بود چراکه او در همان زمان عضو مجلس خبرگان رهبری بود. او در گفت‌وگویی در ۲ اسفند ۱۳۹۰ درخصوص رد صلاحیتش گفت: «به استناد بند ۱ ماده ۲۸ قانون اساسی مبنی بر «عدم التزام عملی به اسلام و نظام» رد صلاحیت شدم.»

علوی چگونه وزیر اطلاعات شد؟

ردصلاحیت علوی از سوی شورای نگهبان موجب نشد تا او خانه‌نشین شود. با فرارسیدن ایام یازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری او در قامت یکی از اعضای ارشد ستاد حسن روحانی به شهرهای مختلف می‌رفت و به حمایت از روحانی می‌پرداخت و برای او سخنرانی می‌کرد.

با پیروزی روحانی در انتخابات ریاست جمهوری در سال ۹۲، بسیاری‌ها در همان ایام گمان می‌کردند که علی یونسی بار دیگر ردای مسئولیت وزارت اطلاعات را بپوشد و اما نام علوی از گردونه خارج شد. وزیر اطلاعات در این باره روایت جالبی دارد. او در این باره گفته است: به دلیل سوابق کاری خود فکر می‌کردم که آقای روحانی وزارت کشور را به من پیشنهاد دهند، زمانی که دکتر روحانی از من درخواست همکاری کردند، گفتم آقای دکتر ما اگر تبلیغ شما را کردیم، نیتمان این بود که کار کشور، دست یک آدم عاقل بیفتد که الحمدلله نتیجه هم گرفتیم و هیچ توقعی هم نداریم. بنده استاد دانشگاهم و مشغول درس‌دادن هستم، اما اگر نیاز به همکاری من دارید، حتی اگر فقط پاسخ‌گویی به تلفن‌های شما هم باشد، بنده کوتاهی نخواهم کرد، اما آقای روحانی برخلاف تصورات من گفتند: می‌خواهم وزارت اطلاعات را به شما بسپارم! پس از مقاومت من و اصرار ایشان دکتر روحانی گفت از چه می‌ترسی از خدا بخواه کمکت می‌کند. گفتم بله ولی از من حرکت از خدا برکت، من آورده‌ای ندارم. بعد آقای روحانی گفت: علوی تو آورده‌ای نداری؟ تو پسر حضرت فاطمه زهرا (س) هستی. از مادرت کمک بخواه. فکر می‌کنی فرزندشان را رها می‌کنند و تنها می‌گذارند؟ این را که گفت من منقلب شدم و لرزه به بدنم افتاد و بغض کردم و اشک در چشمانم جمع شد. گفتم حالا که اسم مادرمو آوردی چشم! می‌پذیرم. سرانجام او با کسب ٢٢٧ رای موافق از ٢٨٣ رای، هفتمین وزیر اطلاعات شد.

روزهای سخت در مبارزه با تروریسم

علوی اما در طول چهار سال گذشته روزهای سختی را پشت سر گذاشته است. حضور و فعالیت مخوف‌ترین گروه‌های تروریستی که گیتی تا به امروز به خود دیده است در دورتادور مرزهای ایران و نیم نگاه آنها برای حضور در کشورمان به منظور انجام عملیات‌های تروریستی موجب شده تا وزارت اطلاعات در چهار سال گذشته حتی یک روز فراغت هم نداشته باشد به گونه‌ای که وزیر اطلاعات طی سخنرانی‌ای در هفته‌های گذشته از خنثی‌سازی بیش از ۱۲۰ عملیات تروریستی در چند سال اخیر در کشور خبر داد. با این وجود، وزارت اطلاعات در دولت یازدهم، شاید یکی از متفاوت‌ترین دوره‌های خود را هم در عرصه‌های داخلی تجربه کرده است.

امنیت کسانی که در ستادهای موسوی و کروبی کار کرده‌اند را تضمین می کنم

علوی پس از احراز وزارت اطلاعات در مصاحبه‌ای اعلام کرد که کسانی که در ستادهای انتخاباتی میرحسین موسوی و مهدی کروبی فعالیت داشتند و در جریان حوادث پس از انتخابات سال ۸۸ تخلفی مرتکب نشده‌اند، با خیال آسوده به کشور بازگردند و وزارت اطلاعات امنیت آنان را تضمین می‌کند. او همچنین در ۱۷ اردیبهشت ۹۳ در جمع مردم دهستان دشت‌عباس گفت: «اصلاح‌طلب و اصول‌گرا همه فرزند مملکت هستند و هر کدام توانایی کار داشته باشند به آنها میدان کار داده می‌شود.» با این حال، در ۳ تیر ۹۳، حمید رسایی، نماینده جبهه پایداری مجلس اعلام کرد که وزیر اطلاعات با اعضای جبهه مشارکت دیدار خصوصی داشته و از او خواست محتوای این جلسه را افشا کند.

همین مسئله موجب شد تا جمع محدودی از دوستان رسایی در مجلس بارها و بارها به وی در این باره تذکر بدهند و سرانجام محمدجواد کریمی قدوسی، وزیر اطلاعات را برای اولین بار در طول تاریخ جمهوری اسلامی به مجلس کشاند. علوی در این باره در مجلس گفت: من جلسه‌ای با حزب مشارکت نداشتم، بنده به عنوان وزیر اطلاعات با افراد مختلف جلسه دارم، وزارت اطلاعات با افراد سیاسی و غیرسیاسی برای عمل به وظایف خود صحبت می‌کند حتی ما با اعضای حزب منحله دموکرات نیز جلسه داشته‌ایم. او افزود: این جلسات در فضای مودبانه برگزار می‌شود و گرنه جذب حداکثری ایجاد نمی‌شود، اگر وزیر اطلاعات در جلسه با احزاب از فرصت استفاده کرده و سعی در نزدیک کردن آنها به نظام داشته باشد، اشکال دارد؟!

نفش‌آفرینی وزارت اطلاعات برای تبادل زندانیان با امریکا

در واپسین ساعت اجرای توافق هسته‌ای در ۲۷ دی ماه ۱۳۹۴، خبری منتشر شد که بسیاری آن حاشیه را مهمتر از متن اجرای توافق هسته‌ای دانستند و آن تبادل زندانیان میان ایران و امریکا بود. هنگامی که این خبر منتشر شد، ابتدا نگاه‌ها به سمت و سوی وزارت خارجه رفت اما پس از مدتی مشخص شد که وزارت اطلاعات نقش اصلی را در این کانال ایفا کرده است. در این چارچوب، علوی طی سخنانی در پیش از خطبه‌های نماز جمعه تهران گفت: وزارت اطلاعات به مذاکره با طرف آمریکایی برای تبادل زندانیان پرداخت و در نتیجه آن یک میلیارد و ۷۱۰ میلیون دلار پول به کشور بازگردانده شد. همچنین تعدادی زندانی آزاد شدند و‌ تحریم‌های یک بانک و تعدادی موسسه نیز رفع شد.

دی ماه سال ۱۳۹۴ به دنبال توافق هسته‌ای ایران با قدرت‌های جهانی، چهار شهروند دوتابعیتی ایرانی – آمریکایی که در ایران زندانی بودند، آزاد شدند. جیسون رضاییان خبرنگار واشنگتن‌پست در ایران، امیر حکمتی تفنگدار دریایی پیشین، سعید عابدینی نوکیش مسیحی و نصرت‌الله خسروی رودسری چهار نفری بودند که همان زمان اعلام شد آمریکا قصد دارد در قبال آزادی آنان، هفت ایرانی زندانی در این کشور را آزاد کند. سپس مشخص شد که آمریکا همزمان با آزادی این چهار زندانی از زندان‌های ایران، معادل ۴۰۰ میلیون دلار پول نقد به تهران داده که این پول بخشی از دارایی‌های مصادره شده ایران و مربوط به خریدهای تسلیحاتی ایران از آمریکا در زمان شاه بوده است. مجموع این اقدامات اما بعدها به موضوع مناقشه‌های بسیاری تبدیل شد اما پس از سخنان علوی و مسئولان عالی وزارت خارجه مشخص شد اساسا مذاکره وزارت اطلاعات با آمریکا با «مصوبه شورای عالی امنیت ملی» ممکن شده است.

تلاشی برای صیانت از فضای مجازی

فیلتر شدن یا نشدن فضای مجازی از جمله حوزه‌هایی بوده است که چالش‌هایی را در چهار سال گذشته میان دولت یازدهم و قوه قضاییه‌ ایجاد کرده است. یکی از نهادهای مسئول وزارت اطلاعات بوده است. علوی درحوزه فیلترینگ به گونه‌ای دیگر به مسائل نگاه می‌کند. او در این باره در ۱۵ اردیبهشت ۱۳۹۶ گفته است: وزارت اطلاعات در حوزه صیانت از امنیت فضای مجازی به جای پاک‌کردن صورت مسئله و بستن فضای مجازی، امکان بهره‌وری سالم مردم و مقابله با سوء‌استفاده‌های دشمن را فراهم کرده است و امروز وزارت اطلاعات بر فضای مجازی اشراف کامل دارد و با رصد کامل کانال‌های شبکه‌های اجتماعی صیانت و امنیت فعالان سیاسی را مدنظر قرار داده و از هرگونه انحراف جلوگیری کرده است. او البته در ۱۶ خرداد ۹۶ در کمیسیون امنیت ملی از صحنه خارج شدن بیش از ۵۰ هزار کانال ضدارزش و ضداخلاقی خبر داد که بخشی از آنها کانال‌های غیراخلاقی، سیاسی، ضدارزش‌های دینی بوده‌اند.

مخالف بازداشت اهالی رسانه هستیم

پس از توهین‌های صورت گرفته در روز قدس علیه رئیس‌جمهور و احضار خبرنگاران یک رسانه خاص، وزارت اطلاعات در تیررس حملات یکی از رسانه‌های وابسته به نهادهای نظامی قرار گرفت. همین مسئله موجب شد تا وزیر اطلاعات در واکنش به این داستان بگوید: من بارها گفته‌ام با احضار، ‌بازداشت و زندانی‌کردن فعالان مدنی اعم از فعالان رسانه‌ای، فعالان فرهنگی و هنری، اقتصادی و سیاسی نه به عنوان یک روحانی یا دانشگاهی بلکه به عنوان یک مقام امنیتی مخالفم چراکه در مدیریت جامعه اصحاب رسانه و فعالان سیاسی همه خودی هستند و برای مدیریت این جامعه ارعاب و روش‌های سخت وسیله صحیحی نیست، بلکه روش صحیح مدیریت این جامعه این است که با آنان تعامل شود.

اواخر اسفند ماه سال گذشته و در آستانه تعطیلات نوروزی، تعدادی از مدیران کانال‌های تلگرامی وابسته به اصلاح‌طلبان بازداشت شدند. این بازداشت‌ها در فضای مجازی بازتاب گسترده‌ای پیدا کرد و با آغاز سال جدید اعتراض شدید دولت و اصلاح‌طلبان را در پی داشت. 

نخستین واکنش به این مسئله از سوی علوی بیان شد. او در ۱۶ فروردین ماه به خبرنگاران گفت که دولت مخالف دستگیری گردانندگان کانال‌های تلگرامی است و معتقد است باید این مساله به صورت مسالمت‌آمیز حل شود و مدیران کانال‌های تلگرامی آزاد شوند. پس از این مسئله او در گزارشی به رئیس‌جمهور مدعی شد که مدیران کانال‌های تلگرامی مرتکب تخلفانی نشده‌اند.

با آنکه وزیر اطلاعات بارها و بارها از روش‌های تند در برخورد با روزنامه‌نگاران سخن گفته و از مخالفتش با دستگیری فعالان رسانه‌ای خبر داده است اما دستگیری هنگامه شهیدی توسط وزارت اطلاعات و بی‌خبری خانواده وی موجب انتقادات وسیعی به این وزارتخانه در فضای مجازی گردید.

پیغام‌رسانی به اعراب؟

در آخرین روزهای سال ۹۴، روزنامه کویتی الرأی مدعی شد کویت پیامی از رئیس‌جمهور ایران دریافت کرده که طی آن تهران به حل اختلافاتش با کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس از طریق گفت‌وگو تمایل نشان داده است. به گفته منابع الرأی، سیدمحمود علوی،  وزیر اطلاعات ایران با تعدادی از رهبران سیاسی کویت دیدار کرده و پیام مکتوب رئیس جمهور ایران را به مسئولان کویتی تحویل داده و از خواست ایران برای حل اختلافات با کشورهای عربی میان خود کشورهای منطقه بدون دخالت کشورهای خارجی گفته است. همین مسئله موجب شد تا نوبخت در نخستین نشست خبری سال ۹۵ در این باره بگوید که صحت این خبر را به هیچ عنوان تایید نمی‌کنم.اما یک روز پس از آن موضع‌گیری، دفتر نوبخت با صدور اطلاعیه‌ای اعلام کرد پاسخ سخنگوی دولت دراین خصوص تا پیش از دریافت گزارشات مربوطه بوده و بدیهی است وزارت امور خارجه کشورمان در این مورد اطلاع‌رسانی لازم و دقیق‌تر را در زمان مناسب انجام خواهد داد. مسئله‌ای که البته با سکوت وزارت اطلاعات و عدم پیگیری این مسئله از سوی رسانه‌ها به فراموشی سپرده شد.