مقصر ریزگردهای تهران در کویر ایران؛ فرضیه‌ای که نیازمند بررسی است

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- محمدحسین عابدی: برای مبدأ ریزگردهای پایتخت و استان‌های مرکزی مثل قم، تهران، مرکزی و ... غالب کارشناسان دو اصل اساسی را در نظر می‌گیرند نخست منشأ این ریزگردها را در دشت‌های عراق و عربستان باید جستجو کرد و در وهله دوم عوامل داخلی را باید در نظر داشت.

در این میان دشت‌هایی که به دلیل خشک‌سالی‌های خوزستان به برهوت تبدیل‌شده‌اند و تالاب‌هایی که امروز اثری از آن‌ها نیست از دیگر مقصران تولد ریزگردها هستند؛ اما برخی کارشناسان نیز معتقدند ریشه ریزگردها جایی نزدیک‌تر از عراق و عربستان قرار دارد و آن‌هم کویر سمنان است؛ فرضیه‌ای که در این گزارش آن را بررسی می‌کنیم.

ابتدا باید بدانیم ریز گردها چیست‌اند؟ ریز گردها توده‌ای از ذرات جامد معلق در هوا هستند که بین سطح زمین و جو قرارگرفته و با باد این‌سو و آن‌سو می‌روند اما برخلاف نظر عامه تنها خاک‌ها نیستند که ریز گرد محسوب می‌شوند بلکه بعضاً دود، ذرات چوب، نمک، گوگرد و ... نیز می‌تواند در زمره طبقه‌بندی ریز گردها محسوب شود.

اما تعریف تخصصی آن در کتاب کویر شناسی ایران کردوانی آمده که می‌نویسد «ریز گرد پدیده اتمسفریک از ترکیب آلاینده‌های شهری و گردوغبار خشک است که آسمان را کدر می‌کند و خاستگاه آن خشک‌سالی، دشت‌های بیابانی، کویر، جنگل‌ها، آتش‌سوزی، آلاینده‌های صنعتی، خودروها، شخم زدن اراضی، خشک شدن تالاب‌ها و ده‌ها مورد دیگر است.»

ریزگردها و استان سمنان

برای ارتباط یافتن ریزگردها به استان سمنان ابتدا باید کویر این منطقه و مسیر بادهای آن را بشناسیم لذا در ادامه موقعیت جغرافیایی کویرهای استان سمنان، فاصله آن‌ها تا تهران، جهت‌های وزش باد در آن‌ها و همچنین ارتباط آن‌ها با اقلیم مناطق مرکزی را بررسی می‌کنیم چراکه بهترین راه برای دستیابی به پاسخ این پرسش که آیا کویر سمنان منشأ ریز گردهای تهران است یا خیر، جمع‌آوری اطلاعات و شناسایی منطقه کویری دیار قومس خواهد بود.

محتمل‌ترین مبدأ برای ریز گردهای تهران به دلیل موقعیت جغرافیایی قطعاً کویرهای جنوب غربی سمنان محدوده گرمسار، سرخه، سمنان و مسیر گرمسار-قم خواهد بود. در استان سمنان به‌طور عمده دو کویر اقلیمی شامل جنوب شرق (محدوده شاهرود) و جنوب غرب (محدوده سمنان) وجود دارد که شامل دشت کویر، ریگ جن، کویر شور آب، کویر رضاقلی، پارک ملی کویر و ... هستند که این کویرها باعث شده‌اند تا در ۸۰ درصد استان سمنان هیچ جمعیتی دیده نشود.

محتمل‌ترین مبدأ برای ریزگردهای تهران به دلیل موقعیت جغرافیایی قطعاً کویرهای جنوب غربی سمنان محدوده گرمسار، سرخه، سمنان و مسیر گرمسار-قم خواهد بود چراکه کوتاه‌ترین مسیر را به تهران دارند.

قطعاً اگر قرار بود ریزگردی از سمت شرقی استان سمنان مثلا دشت کویر دامغان یا شاهرود به سمت تهران حرکت کند، باید شهرهای این استان را نیز متاثر می کرد و از آنجا که تا کنون شهرهای استان سمنان با پدیده ریزگردها به‌طور جدی مواجه نبوده اند پس می توان دریافت که تنها احتمال انتقال ریزگردهای سمنان به تهران مربوط به کویرهایی مانند ریگ جن، شور آب و پارک ملی کویر در غرب استان سمنان و جنوب شرقی استان تهران است.

پوشش گیاهی در ریز گردها تأثیر مستقیم دارد

بررسی هر دو نظر نشان می‌دهد طرفداران نظریه «سمنان منشأ ریز گردهای تهران» ادله خودشان رادارند و حرف‌های دو طرف نیز علمی است. با این حال نمی‌توان به‌راحتی پاسخ داد که کدام‌یک درست‌تر می‌گویند حال به جنبه دیگری از این رویداد می‌پردازیم اینکه چرا ریزگردها در استان سمنان وجود دارند تا شاید با رفع عوامل ایجادکننده آن، بتوان از گسترشش جلوگیری کرد.

[cite]بیابان‌زایی در برخی مناطق سمنان در درازمدت، نسبت به ۳۰ سال گذشته بیش از دو برابر شده است. از ۹.۷ میلیون هکتار وسعت استان سمنان، ۵۵ درصد را نواحی بیابانی تشکیل می‌دهد لذا مدیرکل منابع طبیعی استان سمنان شاید بهترین کسی باشد که دراین‌باره بتوان با او گفتگو کرد.

وی در این خصوص اظهار داشت: هم‌اکنون بیابان‌زایی در برخی مناطق سمنان در درازمدت، نسبت به ۳۰ سال گذشته بیش از دو برابر شده است اما باید برای رفع این چالش گام‌های مهمی برداشته شود برای مثال باوجود افزایش نیروی انسانی برای مراقبت از تاغ زارهای سمنان اما همچنان شاهد قاچاق بی‌رویه این‌گونه ارزشمند در برخی مناطق بیابانی استان هستیم که برای رفع آن‌هم کار گسترده‌ای باید از سوی دستگاه قضایی استان انجام شود.

علینقی حیدریان افزود: مناطق مختلف استان سمنان به دلیل شرایط ویژه اقلیمی، بادهای ویرانگر، نبود پوشش گیاهی مناسب از این بلای طبیعی در امان نبوده و فرسایش خاک در برخی مناطق به‌تدریج بر مناطق بیابانی افزوده و خاک‌های مستعد و حاصلخیز آن را کاهش می‌دهد.

وی ادامه داد: افزایش پوشش گیاهی در اراضی بیابانی سمنان مناسب‌ترین راه‌حل جلوگیری از بحران افزایش ریز گردها در برخی مناطق این استان پهناور ایران است، همچنین باید گفت ۲۹کانون فرسایش بادی در سمنان فعال است که اگر رویه اصولی و دقیق برای رفع این بحران صورت نگیرد در آینده شاهد افزایش بیابان‌زایی و کاهش اراضی حاصلخیز در منطقه خواهیم بود.

به مقابله با بیابان‌زایی برویم

برخی معتقد هستند ریزگردهای تهران منشأ داخلی دارند و از جنوب غربی و کویر سمنان می‌آیند برخی معتقدند خیر این‌ها منشأ خارجی در بیابان‌های عربستان دارند اما درنهایت این ریزگردها هستند که تنفس را برای مردم سخت کرده‌اند و به نظر می‌رسد وقت آن رسیده تا دنبال راهکاری برای رفع آن‌ها گشت.

نکته قابل‌تأمل دراین‌بین اظهارات برخی مسئولان استان‌های مرکزی در محکوم کردن سمنان برای عدم مدیریت بیابان‌ها است و از سوی دیگر مسئولان سمنان به دنبال تبری جستن از این موضوع! دراین‌بین حتی برخی اعتقاد دارند مسئولان استان برای دست یافتن به آب دریای خزر و دوری از خشک‌سالی مداوم با پیگیری کرده و معتقد هستند اگر ریشه ریزگردها در سمنان باشد شاید بتوانیم از این طریق اعتبارات خوبی را برای بیابان‌زدایی بگیریم.

برخی نیز اعتقاددارند واقعاً وضعیت خشک‌سالی در این استان بحرانی است و در ۴۰ سال آتی دیگر جایی برای زیستن در دیار قومس پیدا نمی‌شود.

در این اظهارنظرهای رنگارنگ اما جای راه‌حل برای کاهش ریزگردها متأسفانه خالی است شاید مسئولان ما یافتن مقصر و منشأ این دشت‌ها را پایان کار می‌دانند، شاید هم این ریزگردها قرار است افرادی را به مجلس بفرستد یا از آن‌ها مسئولان آینده را بسازد اما دراین‌بین ریه مردم استان‌های مرکزی کشور است که هرروز پر از ریز گردهای مضر می‌شود که باید فکری برای آن کرد.