بزرگ‌ترین مجموعه آثار تاریخی ایران چگونه به آلمان رسید؟

به گزارش خبرنگار مهر، در طول سال ۹۵ اخباری از برگزاری نمایشگاه آثار تاریخی ایران در آلمان شنیده شد که حاکی از انتقال محموله بزرگی از اشیای باستانی ایران به این کشور بود آن هم بعد از ماجراهایی که برای برگزاری نمایشگاهی از تابلوهای موزه هنرهای معاصر در همین کشور مطرح شد و با مخالفت هنرمندان و نقاشان و حواشی بوجود آمده، ملغی شد.

در سال ۹۵ مدیرکل امور موزه‌های کشور، مدیر موزه ملی و معاون میراث فرهنگی کشور هر بار در مصاحبه‌ها عددهای متفاوتی از تعداد آثار ارسالی ارائه می‌کردند. یک بار از انتقال بیش از ۱۰۰ شی خبر می دادند و بار دیگر از انتقال ۴۰۰ شی و یا از انتقال ۴۲۵ و حتی ۴۴۶ اثر صحبت به میان آمد. در آخر هم گفتند که باید در وهله اول تعداد اشیا به تایید هیات وزیران و تصویب آنها برسد سپس اطلاع رسانی شود.

با این وجود در اسفند ماه ۹۵ هیات وزیران با خروج ۴۴۶ قلم از آثار تاریخی و هنری در ۴۲۹ ردیف به صورت موقت برای برگزاری نمایشگاهی در آلمان موافقت کرد و مسئولیت آن را نیز به عهده این سازمان گذاشت.

انتقال این محموله بزرگ میراثی به کشور آلمان که هنوز هیچ نمایشگاهی در ایران برگزار نکرده است، خود به تنهایی انتقاداتی را به چنین تصمیمی وارد می‌کرد.

یک اینکه چرا کشورهای دیگر نمایشگاهی در ایران برگزار نمی‌کنند و تنها ایران است که آثار باستانی و تاریخی خود را به خارج از کشور ارسال می کند. دوم نرخ بیمه آثار بود. در فهرست منتشر شده مصوبه هیات وزیران، میزان بیمه هر یک از آثار و فهرست اموال مشخص شد. در این فهرست آمده که برای ۴۲۹ اثر حدود ۳۷ میلیون و ۷۰۰ هزار یورو معادل ۱۵۰ میلیارد تومان بیمه در نظر گرفته شده است.

آثاری که برای برگزاری این نمایشگاه انتخاب شده بودند شامل پیکرک‌های گلی انسان و جانوران از هزاره هفتم پیش از میلاد، آثاری از تپه سیلک کاشان مربوط به هزاره اول پیش از میلاد،  ظروف سفالی هزاره سوم از تپه حصار، ژتون‌های گلی چغامیش، آثار سنگی و مفرغی شهداد، ظروف سفالی شهر سوخته، ظروف سنگی شهر شوش آثاری از هفت تپه و چغازنبیل، ظروف سنگی جیرفت، آثاری از کلماکره لرستان و آثار زرین جوبجی و رامهرمز هستند که از ۲۰۰ یورو برای ژتون‌های گلی چغامیش تا ۴۰۰ هزار یورو برای آثار زرین هزینه بیمه در نظر گرفته شده است.

در این میان برخی از آثار ویژه در حوزه باستان شناسی و اشیای موزه‌ای مانند چهار جام طلا نیز به آلمان منتقل شده که فهرست آنها و بیمه در نظر گرفته شده برای آنها نیز به شرح زیر است:

 جام زرین حسنلو متعلق به نیمه نخست هزاره اول پیش از میلاد با سه میلیون یورو

جام زرین کلاردشت متعلق به نیمه نخست هزار اول پیش از میلاد با یک میلیون یورو

جام زرین عمارلو و رودبار هر کدام با یک میلیون  و ۲۰۰ هزار یورو

دو جام زرین مارلیک هر کدام با یک و نیم میلیون یورو

یک جام زرین مارلیک دیگر با ۸۰۰ هزار یورو

خنجر زرین کلاردشت با ۳۰۰ هزار یورو

هر چند که پس از انتشار این فهرست برخی از دوستداران میراث فرهنگی اعلام کردند انتشار آن راه را برای قیمت گذاری آثار تقلبی موجود در بازار توسط قاچاقچیان باز می کند اما نشان می داد که دقیقا کدام آثار به آلمان رفته و شرکت بیمه گذار برای هر کدام از آنها چه رقمی هزینه بیمه در نظر گرفته است.  

در این باره نیم نگاهی به فهرست بیمه آثار نشان می‌دهد که جام‌های طلا تنها یک و نیم یورو یعنی حدود ۷ یا ۸ میلیارد تومان بیمه شده‌اند که این رقم بیمه برای جام‌هایی که در نزد ایرانیان منحصر به فرد هستند بسیار کم به نظر می رسد.

اما حسن قره خانی از پیشکسوتان حوزه میراث فرهنگی که در ارزش گذاری این محموله صاحب نظر بوده به خبرنگار مهر می‌گوید: از دو سال مانده به دولت احمدی‌نژاد تا الان حدود ده مجموعه بزرگ از اشیای تاریخی به کشورهای دیگر رفته و اکنون نیز اگر قیمت گذاری انجام شده است، نرخ سال‌های گذشته را در نظر گرفته و درصدی آن را افزایش داده‌اند و ارزیابی نهایی انجام شده و به نظر من قیمت متعادلی نیز برای بیمه آثار در نظر گرفته شده است.

وی تأکید دارد: این اثار تاریخی برای خرید و فروش به آلمان نرفته است بلکه قیمت در نظر گرفته شده برای آنها در حقیقت اعتباری است که برای بیمه آنها پیشنهاد می دهند بنابراین معادل نرخ خرید و فروش آن آثار قیمت گذاری نمی‌کنند. از سوی دیگر باید به نحوی قیمت گذاری انجام می شد که شرکت‌های بیمه گذار، راضی به بیمه آنها می شدند.

قره خانی با تاکید بر اینکه جام مارلیک تنها یک جام نیست می‌گوید: چیزی حدود ۳۸ جام از مارلیک به دست آمده است. هیچ کدام از آثار کشف شده آنجا تک نبوده اند. مشابه آن آثار در مارلیک و در موزه وجود دارد. اگر برای جام مارلیک که اکنون یک و نیم میلیون یورو بیمه در نظر گرفته شده، دو میلیون یورو تخمین زده می‌شد باز هم عده‌ای بودند که می گفتند چرا سه میلیون یا چرا چهار میلیون یورو نزدید؟ یک و نیم میلیون یورو یعنی حدود ۷ میلیارد تومان. اگر جام مارلیکی در بازارهای ایران پیدا شود هیچ قاچاقچی نمی‌تواند این جام را با این قیمت بخرد. البته اگر پیدا شود. جام بدل مارلیک را نهایتا بتوانند با ۵۰۰ میلیون تومان جا به جا کنند. جام حسنلو هم حدود ۲۸۰۰ سال قدمت دارد. از فرهنگ های مستقر در ایران مربوط به دوران حسنلو جام های زیادی کشف شده است. بنابراین این اشیا منحصر به فرد نیستند.

در مقابل این اظهارات پروانه سلحشوری یکی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی می گوید: با کدام منطق عقلانی اثری مانند جام مارلیک را می‌توان درجه دو تلقی کرد. جام مارلیک در دنیا یگانه است و نمونه دیگری ندارد. از طرف دیگر پشتوانه ریالی این انتقال به آلمان، پول ایران در بانک مرکزی است؛ لذا باید پرسید ملاک انتخاب آثار و دستورالعمل انتقال آن چه بوده است؟ در حالی که حتی برخی از آثار حتی مورد اعتراض برخی از کارکنان موزه نیز بوده است.

سلحشوری ادامه می‌دهد: تعداد آثار به نمایش درآمده در این نمایشگاه حدودا به اندازه دو سالن موزه ایران باستان است در صورتی که با بررسی کاتالوگ‌های نمایشگاه‌های پیش از انقلاب مشاهده می‌شود که آثار به نمایش در آمده در این نمایشگاه ها بسیار کمتر از این مقدار است.

با وجود همه این انتقادات به اینکه محموله ارسالی به نمایشگاه حتی با هدف معرفی فرهنگ ایران به کشورهای دیگر بسیار بزرگ بوده و نمی بایست همه این آثار را یک باره به کشوری انتقال می‌دادند اما نمایشگاه ایران، فرهنگ کهن، آب و بیابان در شهر بن آلمان اواخر فروردین ماه افتتاح شد و تا مرداد ماه ادامه خواهد داشت.

اکبر میرزایی از کارشناسان موزه داری به خبرنگار مهر می گوید: چینش آثار تاریخی در این فضای موزه‌ای این طور که به نظر می‌رسد خالی از اشکال است و نشان می‌دهد که موزه شهر بن میزبان نمایشگاه‌های بسیاری بوده است.

وی ادامه می‌دهد: اما نکته مهم اینکه مسئولان و کارشناسان سازمان میراث فرهنگی که چینش این آثار را می‌بینند و هر بار نیز به نمایشگاه‌های خارجی می روند و از تجربیات آنها با خبر می‌شوند چرا از خلاقیت و نحوه موزه‌داری آنها چیزی یاد نمی‌گیرند آیا بهتر نیست کاری کنیم که مثل موزه‌های آلمان هم تنوع در چینش آثار داشته باشیم هم امنیت آثار را در ویترین‌های مجهز تامین کنیم و نورپردازی آنها نیز استاندارد شود؟

عکس‌ها از مرجان حاجی رحیمی