تبعات سیاست‌های پوپولیستی

امیر شاملویی:سخن گفتن از ورود پوپولیست‏ها در جهان چندان بی‌سابقه نیست. این رویکرد سیاسی که عمدتا در زمان‏های سختی اقتصادی شدت می‏گیرد، در کشورهای مختلفی در قاره‏های گوناگون جهان سابقه داشته است. مروری بر ریشه‏های پوپولیسم نشان می‏دهد نخستین احزابی که در جهان نوین دست به اتخاذ این رویکرد زدند، حزب مردم در ایالات متحده آمریکا و حزب نارودنیکی در روسیه بوده‏ا‏ند. مروری بر کشورهایی که تجربه پوپولیسم را از سر گذرانده‏اند یا به نوعی دچار شکل‏گیری پوپولیسم هستند، نشان می‏دهد عامل اقتصادی، مهم‌ترین مولفه است. زیرا وعده‏های سیاسی و ایده‏هایی که بیانگر هواداری از توده مردم است، در زمان‏های رکود اقتصادی، و بیشتر خریدار خواهند یافت. با وجود این، علاوه‌بر اقتصاد موارد دیگری هم در این زمینه پدیدار می‏شوند و در کنار اقتصاد، صحنه نبرد سیاسی بین رقیبان را تشکیل می‏دهند.

پوپولیست‏ها عموما سعی می‏کنند از جملاتی استفاده کنند که نشان می‏دهد برای مردم وارد چنین کارزاری شده‏اند و کثرت استفاده از این کلمه نشان‌دهنده هدف‌گذاری آنها برای جلب آرا است. قرار دادن خود در مقابل نظم حاکم و ایفای نوعی عصیان‏گری، تجربه‏ای است که از رودریگو دوترته در فیلیپین گرفته تا دونالد ترامپ در آمریکا، مارین لوپن در فرانسه و بسیاری از چپ‏گرایان در آمریکای جنوبی مانند کرچنرها و چاویسمو را در بر می‏گیرد. با این حال اگر با دید اقتصادی به این مساله نگاه کنیم، همواره مساله اصلی اقتصاد خودنمایی می‏کند: محدودیت منابع. یعنی همان محدودیت اساسی که پوپولیست‏ها دقیقا به این دلیل که تنها وعده می‏داده‏اند، لحاظ نکرده‏اند. محدودیت منابع و فقدان چارچوب‏های نهادی به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه که با مشکلاتی در زمینه نهادی روبه‌رو هستند، موجب شده است تا پوپولیسم وخامت اوضاع را در این کشورها شدت بخشد. معمولا در سال‏های نخستین زعامت یک پوپولیست، اوضاع اقتصادی با رشدهایی نیز همراه بوده که عمدتا مربوط به این است که منابع به نحوی غیربهینه مصرف می‏شوند و رشد را در کوتاه‏مدت متاثر می‏کنند، اما تاثیر این سیاست‌ها در بلندمدت برای سیاست و اقتصاد این کشورها و در واقع برای مردمی که پوپولیست‏ها همواره از آنان یاد می‏کرده‏اند، مهلک بوده است. نگاهی به آرژانتین در سال‏های آغازین هزاره جدید و نیز چند سال گذشته و ونزوئلای امروز به روشنی گویای این مطلب است. در ادامه نگاهی به عواقب پوپولیسم و اثرگذاری آنان به‌خصوص در بلندمدت بر سیاست و اقتصاد برخی کشورها خواهیم پرداخت.